Μάνη: από πού κρατάει η σκούφια της

Σήμερα μιλάμε για την άνυδρη, άγονη, απομονωμένη και δυσπρόσιτη Μάνη, στις εσχατιές της Πελοποννήσου, που παρέμεινε σχεδόν πάντοτε ελεύθερη από κατακτητές και κλειστή στις ξένες επιδράσεις, λόγω της ιδιότυπης γεωμορφολογίας της. Μιλάμε για το ορμητήριο των πειρατών, για το καταφύγιο πολλών κυνηγημένων Ρωμιών στην περίοδο της τουρκοκρατίας, για την ένδοξη, ματοβαμμένη Μάνη, με τους πύργους της και τις ξερολιθιές της, τους «γδικιωμούς» και την αυστηρή πατριαρχία της, τους αγωνιστές και τους πειρατές της, τα λιόδεντρα, τα άρματα και τα μοιρολόγια της.

Από πού ομως προκύπτει το όνομά της: κατά μία εκδοχή, το «Μάνη» προέκυψε από το «Μαΐνη». Είναι γνωστό το βυζαντινό κάστρο της Μαΐνης, στο ακρωτήριο Τηγάνι, που χτίστηκε επί Ιουστινιανού, δηλαδή τον 6ο αιώνα. Μετά, ο Βιλαρδουίνος, το 1248, έχτισε το δικό του φρούριο στα ερείπια του βυζαντινού. Από αυτό, το κάστρο της Μαΐνης, εικάζεται πως πήρε όλη η περιοχή το όνομα Μάνη – Le Magne, στα γαλλικά. Να σημειώσουμε πως «Μαΐνης» ίσως σημαίνει «ο αρχιτέκτονας». Σίγουρα πάντως, η Μαΐνη ήταν έδρα επισκόπου την εποχή του Λέοντα του Σγουρού, δηλαδή τον 9ο-10ο αιώνα.

Άλλες εκδοχές θέλουν το «Μάνη» να προέρχεται από το λατινικό «manus», δηλαδή το χέρι. Οι ναυτικοί που παρέπλεαν το ακρωτήριο Ταίναρο, ονόμαζαν την περιοχή, που έμοιαζε με βαχίονα, «brazzo di Maina». Σε μια άλλη βερσιόν της ετυμολογικής προέλευσης, πάλι οι ναυτικοί, όταν περνούσαν από την περιοχή, έκαναν «μάινα» τα πανιά, δηλαδή τα μάζευαν, εξαιτίας των ισχυρών ανέμων. Επίσης, ίσως η Μάνη να πήρε το όνομά της από το λατινικό «manes», που θα πει ψυχή, μιας και υπήρχε αρχαίος ναός και ψυχοπομπείο στο Ακροταίναρο, ενώ υπάρχει και το αρχαίο επίθετο «μανός, μανή», που δημαίνει «αραιή, φαλακρή, άδενδρη», και τέλος, για να μη το κουράζουμε πολύ το πράγμα, μπορεί ο αρχαίος θεός Μάνης, γνωστός και ως Ουρανός, πατέρας του Κρόνου και παππούς του Δία να ήταν ο νονός της περιοχής….

Όποια όμως κι αν είναι η προέλευση του ονόματός της, ο Γιάννης Ρίτσος, που ο πατέρας του ήταν Μονεμβασίτης, αλλά η μάνα του, η Ελευθερία Βουζαναρά, Μανιάτισσα από το Γύθειο, είχε κλείσει όλη τη Μάνη σε εφτά στίχους:

«Eτούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,
σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,
σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του.
Δεν υπάρχει νερό. Mονάχα φως.
O δρόμος χάνεται στο φως
κι ο ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο»…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.