Οκτώβριος: από πού κρατά η σκούφια του

Πρώτη Οκτωβρίου σήμερα, καλό μήνα να’ χουμε, και πράγματι αυτός ο μήνας, ο δέκατος του χρόνου, είναι παραδοσιακά ο μήνας της σποράς και των βροχών. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας ονομάζεται «Βροχάρης», αλλά και «Σποριάτης», «Σποριάς» και «Σπαρτός». Ο Οκτώβριος ήταν ο τέταρτος μήνας του αττικού έτους – πήρε το όνομα «Πυανεψιών» από τα ιερά Πυανέψια ή Πυανόψια, μια γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα.

Η λέξη «Οκτώβριος» ετυμολογείται, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας από το λατινικό “October (mensis)”, δηλαδή ο «όγδοος (μήνας)», με την αρίθμηση του πρώιμου ρωμαϊκού ημερολόγιου, που ξεκινούσε από τον Μάρτιο. Κι αυτό το «October» προέρχεται από το λατινικό «octo», δηλαδή «οκτώ».

Ο Οκτώβρης χαρακτηρίζεται , στην Ελλάδα, από τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου, στις 26 του μήνα, που του έχει δώσει την προσωνυμία «Αι-Δημητριάτης» ή «Αι-Δημήτρης». Σχετικά αναφέρουν οι Στράτος Θεοδοσίου και Μάνος Δανέζης: «Η γιορτή αυτή, που θεωρείται από το λαό μας ορόσημο του χειμώνα, συνδυάζεται με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου. Στο γεωργικό καλαντάρι οι δυο αυτές γιορτές αποτελούν τις χρονικές τομές που χωρίζουν το έτος σε δυο ίσα μέρη, στο χειμερινό και στο θερινό εξάμηνο αντίστοιχα».

Εκτός όμως από τη λαογραφική του σημασία, να θυμίσω πως τον Οκτώβρη του 1940, ο ελληνικός λαός, διά στόματος του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά, έδωσε μια μεγαλοπρεπή αρνητική απάντηση, έναν κόλαφο στη Φασιστική Ιταλία του Μπενίτο Μουσολίνι, ενώ κάμποσα χρόνια πριν, η μεγάλη κοινωνική επανάσταση των μπολσεβίκων στη Ρωσία το 1917, που γκρέμισε το Τσαρικό καθεστώς, έγινε αυτόν τον παράξενο, ανήσυχο και παραγωγικό μήνα Οκτώβριο. Από τότε, διεθνώς, ο Οκτώβρης έχει πάρει, για πάντα, μια κόκκινη (ή κοκκινωπή, τέλος πάντων…) απόχρωση.

Τελειώνοντας, να θυμίσω πως ο Οκτώβριος, σε αντίθεση με τους άλλους «αριθμητικούς» μήνες, τον Σεπτέμβριο, τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο (από τους λατινικούς όρους September= έβδομος, November=ένατος, και December=δέκατος), δεν γράφεται με –μ-, δηλαδή, δεν είναι «Οκτώμβριος», όπως πολλοί επιμένουν να τον λένε. Ας τον σεβαστούμε – εμείς θα θέλαμε να λένε λάθος το όνομά μας;

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.