Πελοπόννησος: από πού κρατά η σκούφια της

Η Πελοπόννησος είναι ένας τόπος που κατοικήθηκε από την αυγή της προϊστορίας. Αυτή η κοιτίδα του ελληνικού πολιτισμού είναι γνωστή και ως «Μοριάς». Το τοπωνύμιο ίσως να προέρχεται από τη μορέα, το δέντρο «μουριά» – μπορεί να ονομάστηκε έτσι γιατί η ίδια η Πελοπόννησος μοιάζει με φύλλο μουριάς. Ο Μοριάς, επίσης, ίσως και να σχετίζεται με το σλάβικο «mor», που σημαίνει θάλασσα. Εάν όμως το δούμε κάπως πιο «εθνικά», πιο αρχαιοπρεπώς το ζήτημα, η λέξη, σύμφωνα με μια άποψη, προέρχεται από τις αρχαίες «μόρες», τις Σπαρτιάτικες φάλαγγες οπλιτών, ίδιας ρίζας με το «μόριον», το τμήμα συνόλου.

Όπως και να’ χει, ο Μοριάς είναι ο τόπος που άνθισε ο μυκηναϊκός πολιτισμός και πρωτοκατοίκησαν και τα τρία κύρια ελληνικά φύλα, οι Δωριείς, οι Αχαιοί και οι Ίωνες. Είναι ο τόπος που επινοήθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, αλλά και η βασική φιλοσοφία τους, είναι η γη όπου κάμποσοι από τους περικαλλείς αρχαίους ναούς που την κόσμησαν, μετατράπηκαν σε οικοδομικά υλικά, σε μπάζα για τις πρωτοχριστιανικές εκκλησιές και τα σπίτια των σλάβικων φύλων, που βρήκαν στο Μοριά μια νέα πατρίδα – διά της βίας ή όχι.

Τώρα, η ιστορία του Πέλοπα, από τον οποίο πήρε το όνομά της η Πελοπόννησος, είναι τρομακτική. Κατ’ αρχάς, ο Πέλοπας, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, από ετυμολογικής απόψεως, σχετίζεται με τη λέξη «πελιδνός», δηλαδή αυτός που δεν φαίνεται καθόλου καλά, αν μου επιτρέπετε, που έχει μια ωχρή, χλωμή, αρρωστημένη όψη.

Και πώς να μην είναι έτσι ο καημένος ο Πέλοπας, όταν είχε περάσει τόσα και τόσα στη μυθολογική του ζωή; Σκεφτείτε πως όταν ήταν μικρός, ο πατέρας του τον έκοψε κομματάκια και τον σερβίρισε στους θεούς βάζοντας την παντογνωσία τους σε δοκιμή! Οι θεοί, αντιλαμβανόμενοι την απάτη, δεν δοκίμασαν το φαγητό αυτό. Μόνον η Δήμητρα, αφηρημένη λόγω του πένθους της για την κόρη της, την Περσεφόνη, έφαγε ένα κομματάκι. Ο Δίας είπε στον Ερμή να βάλει πάλι όλα τα τεμάχια στο καζάνι, έτσι ώστε η Κλωθώ να μπορέσει να τα ανασυγκροτήσει. Τον ώμο που έλειπε τον συμπλήρωσε βάζοντας ελεφαντόδοντο, γι’ αυτό και οι απόγονοι του Πέλοπα, οι Πελοπίδες, έχουν μια λευκή κηλίδα για αναγνωριστικό σημάδι…

Ο…ανασυγκολλημένος Πέλοπας κατάφερε να κερδίσει τους αγώνες αρματοδρομίας στην Πίσα, αλλά με άδικο τρόπο, αφού είχε βάλει τον Μυρτίλο, τον ηνίοχο του μελλοντικού του πεθερού, του βασιλιά Οινόμαου, να βγάλει τη σφήνα από το άρμα του αφέντη του, ώστε αυτός να χάσει, με αντάλλαγμα το μισό βασίλειο.

Όμως, ο Πέλοπας, όταν κέρδισε τον Οινόμαο, όχι απλώς δεν έδωσε στον προδότη Μυρτίλο το μισό βασίλειο, παρά τον πέταξε κι από ένα γκρεμό στη θάλασσα! Σύμφωνα με μία εκδοχή, το Μυρτώο Πέλαγος ονομάστηκε έτσι από τον Μυρτίλο.

Όμως, πριν πεθάνει ο Μυρτίλος πρόλαβε να τον καταραστεί, αυτόν και τους απογόνους του. Εξαιτίας του πολλές κατάρες βρήκαν το λαό του και ιδίως τα δύο παιδιά του, Ατρέα και Θυέστη.

Ωστόσο, ο Πέλοπας έμεινε στην Ιστορία, όχι μόνο γιατί έδωσε το όνομά του στην Πελοπόννησο, αλλά και γιατί θεωρείται ο ιδρυτής των Ολυμπιακών Αγώνων στη κοιλάδα του ποταμού Αλφειού, ενώ η σύζυγος του, η Ιπποδάμεια, ίδρυσε τα Ηραία, τους αγώνες προς τιμήν της θεάς Ήρας, όπου συμμετείχαν αποκλειστικά γυναίκες αθλήτριες.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.