Σαν σήμερα πέθανε ο Ανδρέας Εμπειρίκος

Στις 3 Αυγούστου του 1975 φεύγει από τη ζωή ο Ανδρέας Εμπειρίκος στα 74 του χρόνια. Γόνος παλιάς εφοπλιστικής οικογένειας από την Άνδρο, ο Εμπειρίκος ήταν ποιητής, πεζογράφος και φωτογράφος. Ήταν ο πρώτος Έλληνας ψυχαναλυτής και ο εισηγητής του υπερεαλισμού στην Ελλάδα. Αν και ασχολήθηκε, για λίγο, με τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις της οικογένειάς του, τον κέρδισε η Τέχνη, ευτυχώς για εμάς τους υπολοίπους, που έχουμε σήμερα κάποια κείμενά του που ξεχειλίζουν φως.

Όπως αυτό, που είναι η τελευταία παράγραφος από το ποίημά του με τίτλο «Εις την οδόν των Φιλελλήνων», από τη συλλογή «Οκτάνα»: «Θεέ! O καύσων αυτός χρειάζεται για να υπάρξη τέτοιο φως! Tο φως αυτό χρειάζεται, μια μέρα για να γίνη μια δόξα κοινή, μια δόξα πανανθρώπινη, η δόξα των Eλλήνων, που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμον εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου». Κάτι τέτοια έγραφε, λοιπόν, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, που απέδειξε πως η Ποίηση ενίοτε βλασταίνει ακόμα και μέσα από τις γεμάτες τσέπες… Κάτι τέτοια έγραφε, που υμνούσαν τον έρωτα, την ελευθερία, την αδελφοσύνη και τον αμοιβαίο σεβασμό.

Ο Εμπειρίκος οραματίστηκε και έγραψε για ένα ιδεατό κόσμο απαλλαγμένο απο τις σκουριές που αμαυρώνουν τη ψυχή και το πνεύμα του ανθρώπου. Ίσως γι’ αυτό το λόγο λοιδωρήθηκε και απορρίφθηκε από τους περισσότερους κριτικούς και λογοτέχνες του καιρού του.

Ο Εμπειρίκος έκανε την πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα με την «Υψικάμινο», το 1935, όμως η υπερεαλιστική γραφή του θεωρήθηκε «σκανδαλώδης», και αυτός «παράφρων».

Όσο περνούσαν τα χρόνια και ο Εμπειρίκος αρνούνταν να αποκηρύξει την ποιητική του ταυτότητα, το ελληνικό λογοτεχνικό κατεστημένο είδε σε αυτόν έναν αποσυνάγωγο, ή ένα ξεκάθαρο εχθρό, και είτε τον αγνόησε, είτε τον πολέμησε. Αν και κάποιοι τον υποστήριξαν, όπως ο Ελύτης και ο Πανσέληνος, άλλοι δεν του χαρίστηκαν: ο Ουράνης αναγνώρισε στο έργο του την «παγερή λαμπρότητα του στείρου και του ανωφελούς», ενώ ο Στράτης Μυριβήλης χλέυασε την Υψικάμινο ως «εύθυμο και πολύτιμο βιβλίο τέρψεως για οικογενειακές συναναστροφές»… Για το έργο του «ο Μέγας Ανατολικός», ένα οκτάτομο τολμηρό ερωτογράφημα που εκδόθηκε μετά το θάνατό του, εκεί πια οι δηλητηριώδεις πένες πήραν φωτιά – κατακεραυνώθηκε από πολλούς και πολλές ως πορνογραφικό, χυδαίο και ανήθικο. Αλλά, εν τέλει, τίποτα από όλα αυτά δεν έχει νόημα.

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος αναγνωρίστηκε ευρέως μετά το θάνατό του, αν και όχι όσο του άξιζε, σε σχέση με άλλους λογοτέχνες της γενιάς του.

Πεθαίνοντας πήρε μαζί του το φως που εξέπεμπε, αλλά μας άφησε κάποιους στίχους που θα νοηματοδοτούν εσαεί τη ζωή μας. Άλλωστε, όπως λέει ο ίδιος, (στην «Υψικάμινο», στο ποίημα «Τριαντάφυλλα στο παράθυρο»): «Σκοπὸς τῆς ζωῆς μας δὲν εἶναι ἡ χαμέρπεια. Ὑπάρχουν ἀπειράκις ὡραιότερα πράγματα καὶ ἀπ' αὐτὴν τὴν ἀγαλματώδη παρουσία τοῦ περασμένου ἔπους. Σκοπὸς τῆς ζωῆς μας εἶναι ἡ ἀγάπη».

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.