Τσάμης, Τσαμουριά και τσάμικο: Ο Θύαμις, ο λεβέντικος χορός και οι συνεργάτες των Ναζί

Η Τσαμουριά στην Τουρκοκρατία ήταν περιοχή της Θεσπρωτίας, που περιελάμβανε την Παραμυθιά, την Πάργα, τις Φιλιάτες, το Μαργαρίτι και χωριά του Δελβίνου, λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Ο κάτοικος αυτής της περιοχής είναι ο Τσάμης, δηλαδή ο μουσουλμάνος αλβανόφωνος, ο Τουρκαλβανός, που εξαιρέθηκε από την ανταλλαγή των πληθυσμών με την Τουρκία.

Ο τσάμικος, συνεπώς, είναι αυτός που αναφέρεται στους Τσάμηδες – είναι γνωστή η έκφραση «πως αυτός μου έγινε τσάμικος ταμπάκος», που σημαίνει πως «μου φορτώθηκε, μου έγινε πολύ ενοχλητικός».

Τώρα, από πού βγαίνει η λέξη «Τσάμης»; Αβέβαιη η ετυμολογία του, λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Ίσως από το «Θύαμις», την αρχαία ονομασία του ποταμού που διαρρέει την περιοχή, ή ίσως από το «Σάμεις», που ήταν το όνομα ενός αρχαίου θρακοϊλλυρικού λαού.

Γιατί τα λέω όλα αυτά; Μα βέβαια για το τσάμικο, τον τσάμικο χορό, τον παραδοσιακό κυκλικό λεβέντικο χορό των Τσάμηδων, με την πανελλήνια διάδοση, που είναι ιδιατέρως δημοφιλής, καθώς δίνει ευκαιρία στον πρώτο χορευτή να κάνει κάποιες εντυπωσιακές φιγούρες. Μια άλλη σχετική έκφραση είναι πως αυτός «το γύρισε στο τσάμικο», που σημαίνει είτε ότι αίφνης αυτός αγρίεψε και πάει γυρεύοντας για καβγά, καθώς το τσάμικο θεωρείται αρρενωπός, παλικαρίσιος χορός, είτε ότι αποφάσισε να πουλήσει τρέλα και ψευτομαγκιά.

Σχετική και η έκφραση «το γύρισε από τσάμικο σε καλαματιανό». Δηλαδή, από έναν ανδροπρεπή και ευθύ χορό, το γύρισε κάποιος στον πιο ήπιο και συρτό, κάτι που περιγράφει την υπαναχώρηση, το ρίξιμο της μπάλας στην εξέδρα, την κατάσταση του «λέμε και καμιά βλακεία να περνά η ώρα».

Τελειώνοντας να πω πως ελάχιστοι από τους συμπατριώτες μας που ρίχνουν πότε – πότε και κάνα τσάμικο, σκέφτονται πως ο χορός αυτός πρωτοχορεύτηκε από Τουρκαλβανούς, οι οποίοι, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, συνεργάστηκαν στην Κατοχή με τους Ναζί…

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.