Βλήμα: Ποιες είναι οι ρίζες της λέξης

Το βλήμα είναι  κάθε αντικείμενο που ρίχνεται εναντίον στόχου, λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Συνώνυμες είναι οι λέξεις «βόλι» και «βολίδα». Τα πρώτα βλήματα, ας πούμε, ήταν πέτρες, ή βέλη, που ρίχνονταν με το χέρι, με τόξο ή με σφεντόνα. Όμως ο πολιτισμός εξελίχθηκε, και το βλήμα πλέον είναι ό,τι εκτοξεύεται από βλητικό μηχανισμό εναντίον ενός στόχου: μια σφαίρα, μια οβίδα, ή ένας πύραυλος, είναι όλα βλήματα.

Η λέξη είναι ομόρριζη με το ρήμα βάλλω, δηλαδή «ρίχνω, πετάω, πλήττω εξ αποστάσεως», αλλά και με το βέλος και τη βολή. Η δεύτερη σημασία του βλήματος, πλην υβριστική, είναι ο ανόητος άνθρωπος, ο βλάκας. Όταν ήμουν παιδί, το συνηθίζαμε πολύ το «βλήμα» ως μειωτικό χαρακτηρισμό, αλλά και ως οικεία προσφώνηση μεταξύ φίλων. «Τί λες, ρε βλήμα», λέγαμε, για να μην πούμε «τι λες, ρε βλάκα», που ήταν σχεδόν το ίδιο, μόνο λίγο πιο χοντρό.

Πράγματι, ο βλαξ δεν κοιτάει δεξιά – αριστερά, πάει καρφί στο στόχο του χωρίς να αμφιβάλλει, χωρίς να λοξοδρομεί, χωρίς να αναλογίζεται εάν οι πράξεις του είναι ηθικές ή σκόπιμες, ή ακόμα και απλώς λογικές, όπως ακριβώς το βλήμα, που πάει σφαιράτο, μέχρι να καταναλώσει την ενέργειά του και να πέσει κάτω, ή να χτυπήσει το στόχο του. Και βέβαια, τα βλήματα, όπως και οι βλάκες, είναι πολύ χρήσιμα στον σύγχρονο πολιτισμό, που όντως προχώρησε από τις πέτρες και τα ξύλα, και τώρα απειλεί τον εαυτό του με πυρηνικά.

Τα βλήματα λοιπόν, όπως και οι βλάκες, μπορούν να κάνουν πολύ πλούσιους, ισχυρούς και διάσημους εκείνους που γνωρίζουν πώς να τα εμπορευθούν, πώς να τα οπλίσουν και να τα εκτοξεύσουν κατά το δοκούν. Κι αν καταστραφούν τα ίδια, άνθρωποι ή βολίδες, δε τρέχει τίποτα, βλήματα είναι, αναλώσιμα.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.