Ζάκυνθος – Το Ρεμπελιό των Ποπολάρων

«Ρεμπελιό», σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας σημαίνει την την απραξία, την αποφυγή κάθε κόπου και εργασίας, αλλά και τη επανάσταση, την εξέγερση εναντίον εξουσίας ή αρχής. Η λέξη παράγεται από τη βενετική λέξη «rebelo», που σημαίνει «αντάρτης, άτακτος πολεμιστής», που εξελίχθηκε σημασιολογικά, λέει το Λεξικό, προκειμένου να δηλωθεί και η έννοια του τεμπέλη, του αργόσχολου. «Ποπολάρος» είναι ο άνθρωπος των λαϊκών τάξων στα Επτάνησα. Πρόερχεται από το ιταλικό «popolare», που σημαίνει «λαϊκός», από το λατινικό «populous», δηλαδή «λαός, έθνος». Το Ρεμπελιό των Ποπολάρων, δηλαδή η λαϊκή εξέγερση εναντίον των αρχόντων, έγινε στη Ζάκυνθο κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, το 1646. Αυτοί οι άρχοντες ήταν καταγεγραμμένοι στο «λίμπρο ντ’ όρο».

Μιλάμε για τη Χρυσή Βίβλο της Βενετίας, όπου καταγράφονταν τα ονόματα των ευγενών μελών του Μεγάλου Συμβουλίου, των μόνων ανθρώπων στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία που είχαν πολιτικά δικαιώματα και μπορούσαν να καταλάβουν διοικητικές θέσεις. Όταν οι Ενετοί κατέλαβαν την Ελλάδα, δημιουργήθηκαν παρόμοιοι «χρυσοί» κατάλογοι, όπου αναγράφονταν τα ονόματα των μελών των Συμβούλων της Κοινότητας κάθε νησιού. Δηλαδή, παλιοί βυζαντινοί άρχοντες, μεγάλοι γαιοκτήμονες, ανώτατοι στρατιωτικοί και οι πλουσιότεροι αστοί. Αυτοί ήταν οι άρχοντες, που ενεγράφησαν στο Λίμπρο ντ’ Όρο της Ζακύνθου το 1542, και στα αντίστοιχα που δημιουργήθηκαν στην Κεφαλονιά και την Κέρκυρα λίγο μετά. Όταν ξέσπασε η εξέγερση των λαϊκών, τον 17ο αιώνα στη Ζάκυνθο, υπήρχαν τρεις τάξεις: πρώτα – πρώτα οι «νόμπιλι», οι ευγενείς που έκαναν το κουμάντο στο νησί υπό την εποπτεία του Ενετού Προβλεπτή. Αυτοί δεν εξασκούσαν καμιά «βάναυση», δηλαδή χειρωνακτική, τέχνη, και ζούσαν αποκλειστικά από τα εισοδήματα των γαιών τους. Οι τίτλοι τους κατοχυρώνονταν με την εγγραφή τους στο αρχοντολόγιο, στο Λίμπρο ντ’ Όρο, και ήταν οι μόνοι που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα.

Μετά ήταν οι αστοί, οι «σίβιλι», η μεσαία τάξη, οι «γραβάτες» της εποχής: συμβολαιογράφοι, μεγαλέμποροι, χρυσοχόοι. Είχαν λεφτά, ζούσαν σαν άρχοντες, έκαναν κρα για να γραφτούν στο Λίμπρο ντο’ Όρο, αλλά οι νόμπιλι τους σνομπάριζαν και δεν τους αποδέχονταν ως ομοίους. Και τέλος ήταν ο λαός, οι ποπολάροι, δηλαδή οι αγρότες, οι εργάτες, οι ψαράδες, κλπ. Το «σκυλολόγιον», που έλεγαν κι οι αφέντες τότε… Μιλάμε για τη βάση της τροφικής αλυσίδας – δεν απολάμβαναν κανένα δικαίωμα, αλλά βαρύνονταν με ένα σωρό υποχρεώσεις, από το να παράγουν τον πλούτο για τους προηγούμενους και να δουλεύουν σε υποχρεωτικές αγγαρείες, μέχρι το να πολεμούν και να πεθαίνουν υπερασπιζόμενοι το νησί.

Η αφορμή για το ρεμπελιό ήταν η πληροφορία ότι επέκειτο επίθεση Σαρακηνών πειρατών στη Ζάκυνθο. Οι Άρχοντες αποφάσισαν να καταγράψουν τον πληθυσμό για να κάνουν την αναγκαία στρατολόγηση για την άμυνα. Ομως οι ποπολάροι, συνηθισμένοι από τα τερτίπια και τα κόλπα της εξουσίας, στράβωσαν άσχημα, πιστεύοντας ότι τους καταγράφουν για να τους επιβάλλουν κι άλλους φόρους, κι άλλες αγγαρείες. Ε, η εξέλιξη ήταν αναμενόμενη. Οι ποπολάροι βγήκαν στους δρόμους και τα έκαναν ρημαδιό, μέχρι που οι άρχοντες τους τσάκισαν με τη βοήθεια του Προβλεπτή της Βενετίας. Αυτό κι αν είναι πατριωτισμός.

Όταν πολύ αργότερα από το ρεμπελιό έφτασαν στο νησί οι Γάλλοι Δημοκρατικοί, μιλάμε για το 1797, λίγα χρόνια μετά τη Γαλλική Επανάσταση, οι ποπολάροι της Ζακύνθου τους χαιρέτισαν σαν ελευθερωτές. Τότε κάηκε στον Πλατύφορο, στην πλατεία Αγίου Μάρκου, το περίφημο Λίμπρο ντ΄Όρο.

Από πού κρατάει η σκούφια μας

Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά, τόσο στα ονόματα των ανθρώπων και των τόπων, όσο και στις λέξεις που περιγράφουν αντικείμενα και αφηρημένες έννοιες.