1987: ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΤΟΥ ΓΚΟΡΜΠΑΤΣΟΦ

Νοέμβριος 1987. Ένα ταξιδιωτικό πρακτορείο που διοργάνωνε ταξίδια στην(τότε) Σοβιετική Ένωση στέλνει μια πρόσκληση στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, στη οποία εργαζόμουν.

Με φωνάζει ο διευθυντής της, αείμνηστος Σεραφείμ Φυντανίδης και μου λέει: « Θέλεις να πας για μια βδομάδα στη Ρωσία;». Ο ενθουσιασμός μου πρέπει να φάνηκε, γιατί αμέσως πρόσθεσε: «Είναι νέα κατάσταση εκεί. Ο Γκορμπατσόφ κάτι καινούργιο προσπαθεί να κάνει. Μόλις γυρίσεις θέλω να γράψεις μόνο ό,τι δεις. Εικόνες. Και ό,τι λένε οι άνθρωποι. Να μιλήσεις με όσο περισσότερους μπορείς».

Ήμουν σχετικά νεαρός συντάκτης. Πήρα πληροφορίες και συμβουλές από παλιότερους συναδέλφους στην εφημερίδα. Θυμάμαι ακόμα αυτό που είχε πει ο αείμνηστος Πότης Παρασκευόπουλος, παλιός βουλευτής της ΕΔΑ, συγγραφέας και δημοσιογράφος, μια από τις «ψυχές» της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ: «Ο Γκορμπατσόφ είναι η τελευταία ελπίδα της ΕΣΣΔ και του ανατολικού μπλοκ γενικότερα. Αν δεν τα καταφέρει, στο σύστημα θα καταρρεύσει. Πιστεύω ότι δεν θα τον αφήσουν, θα τον ρίξουν. Αυτό το σύστημα δεν σώζεται».

Στο αεροδρόμιο του Ελληνικού συνάντησα αρκετούς συναδέλφους μου σχεδόν από όλα τα μέσα ενημέρωσης. Κάτσαμε δίπλα δίπλα με τον συμπατριώτη μου(Αχαιό), μακαρίτη πια, Θόδωρο Μιχόπουλο, ο οποίος στην πρώτη κυβερνητική θητεία του ΣΥΡΙΖΑ διετέλεσε διευθυντήςς του Γραφείου Τύπου του Αλέξη Τσίπρα. Τότε δούλευε στην ΑΥΓΗ του ΚΚΕ εσωτ.

Πριν ξεκινήσουμε αναρωτιόμασταν τι θα δούμε όταν πατήσουμε το πόδι μας στη Μόσχα. «Λες να έχει καταφέρει κάτι ο Γκορμπατσόφ;» με ρώτησε. Ο Γκορμπατσόφ ήταν η μεγάλη ελπίδα των ανανεωτών κομμουνιστών. Η «περεστρόικα»(ανασυγκρότηση) και η «γκλάσνοστ»(διαφάνεια), που προσπαθούσε να επιβάλει κόντρα στο αρτηριοσκληρωτικό καθεστώς δεκαετιών, τον είχε κάνει δημοφιλή στη Δύση. Και στην Ελλάδα. «Σε λίγο θα ξέρουμε», του απάντησα. Ο Μιχόπουλος έτρεμε τα αεροπλάνα και, κυρίως, τις προσγειώσεις και απογειώσεις. Φρόντισα να τον εφοδιάσω με ένα μπουκάλι βότκα, για να τα ξεπερνάει κάπως το άγχος του. «Τι φοβάσαι, ρε; Ο θεός του σοσιαλισμού μας προστατεύει!», του έλεγα και γελούσαμε όλοι μαζί.

Περεστρόικα; Για να δούμε…

Όταν ο Λένιν και ο Τρότσκι έκαναν την έφοδο στα Χειμερινά Ανάκτορα το 1917 και επέβαλαν την Οκτωβριανή Επανάσταση(των Μπολσεβίκων),ασφαλώς δεν φαντάζονταν ότι η χώρα τους θα γινόταν στην πορεία του χρόνου μια από τις δύο υπερδυνάμεις.

Όταν η Ρόζα Λούξεμπουργκ φώναζε στον Λένιν «πού το πας, σύντροφε, με το μονοκομματικό κράτος;» μπορεί και να πρόβλεπε ότι η Οκτωβριανή Επανάσταση θα κατέληγε στην οικοδόμηση ενός συγκεντρωτικού, γραφειοκρατικού και αυταρχικού καθεστώτος, πλευρές του οποίου θα αποκήρυσσαν αργότερα ο Χρουστσόφ και ο Γκορμπατσόφ.

Όταν ο Αμερικανός επιχειρηματίας Χάμερ έκανε τις πρώτες μπίζνες του με τον Λένιν, που να φανταζόταν ότι έξι δεκαετίες μετά οι δυτικές πολυεθνικές θα εισέβαλαν σιγά σιγά στη Σοβιετική Ενωση με τη μορφή μικτών επιχειρήσεων, που ευνοούσε το ίδιο το σοβιετικό κράτος. Τότε(1987) ο Χάμερ έλεγε ότι θα γιόρταζε την 100η επέτειο των γενεθλίων του στη Μόσχα.

Όταν ο αιμοσταγής Στάλιν εξόντωνε έναν έναν τους επιφανείς αντιπάλους του και εκατομμύρια αντιφρονούντων Σοβιετικών, ασφαλώς δεν φανταζόταν ότι το 1987 η χήρα του Νικολάι Μπουχάριν θα έγραφε γράμμα σε σοβιετικό περιοδικό, ζητώντας από τον Γκορμπατσόφ να αποκαταστήσει το σύζυγό της…

Πρώτη στάση Λένινγκραντ

Φύγαμε από την Αθήνα με φθινοπωρινή ζέστη(18 βαθμοί) και φτάσαμε στο χιονισμένο αεροδρόμιο Μπούκοβο του Λένινγκραντ(σήμερα Αγία Πετρούπολη) με θερμοκρασία δύο υπό το μηδέν. Όμως, το κρύο ήταν υποφερτό.

Η πόλη, χτισμένη πάνω στο Δέλτα του ποταμού Νέβα, πανέμορφη. Τη διασχίζει η τεράστια λεωφόρος Νέφσκι, μήκους πέντε χιλιομέτρων, που είναι ένα «ανοιχτό μουσείο». Κόσμημά της ασφαλώς είναι ένα από τα σπουδαιότερα μουσεία του κόσμου, το Ερμιτάζ. Για να πεις ότι είδες το σημαντικότερο κομμάτι του χρειάζεσαι μέρες. Εμείς είδαμε(προνομιακά) έργα των μεγαλύτερων ζωγράφων: Ντα Βίντσι, Ρέμπραντ, Ελ Γκρέκο, Γκόγια, Βελάσκεθ, Ραφαήλ, Ρενουάρ, Μονές, Βαν Γκογκ, Πικάσο κα.

Βράδυ στο Λένιγκραντ. Κάνουμε μια βόλτα στο κέντρο του, για να δούμε πώς διασκεδάζουν οι νέοι του. Τα περισσότερα καφέ και άλλα μαγαζιά κλείνουν στις 11, ελάχιστα στις 12.

Κατά τις 10 συναντάμε στη λεωφόρο Νέφσκι δύο νεαρούς. Μιλούσαν αγγλικά. Μας προτείνουν να πάμε σε μια ντισκοτέκ. Άλλο που δεν θέλαμε. Ηταν μαγαζί απομίμηση των δυτικών. Τα «ανοίγματα» του Γκορμπατσόφ το επέτρεπαν. Αλλά ήταν , φυσικά, κρατικό. Ρωσικό μοντέρνο συγκρότημα στην πίστα, ροκ και ντίσκο τα τραγούδια, νεανικά κορμιά λικνίζονταν στους ρυθμούς τους.

Ο Μαξίμ και ο Σάσα, οι δύο νεαροί «συνοδοί» μας μιλούσαν για όλα. Στην αρχή ήταν επιφυλακτικοί(με ξένους είχαν να κάνουν), αλλά στη συνέχεια λύθηκε η γλώσσα τους. Εξυπνοι, ενημερωμένοι, μας εκπλήσσουν με τις γνώσεις τους(τότε η ενημέρωση δεν ήταν όπως σήμερα, ήταν ελεγχόμενη από το κράτος, με προσεκτικά «ανοίγματα» του Γκορμπατσόφ).

‘Ονειρο του Μαξίμ και του Σάσα ήταν να πάνε κάποτε τη Δύση, πρωτίστως στην Αμερική. Δεν τη θεωρούσαν παράδεισο, αλλά «τη χώρα των μεγάλων ευκαιριών». Τα ταξίδια των σοβιετικών πολιτών στη Δύση ήταν πολύ δύσκολα έως αδύνατα.

Δεν ήταν μέλη της κομματικής νεολαίας(Κομσομόλ) και θεωρούσαν τους ηγέτες της «ανόητους και ηλίθιους», που «μιλάνε μόνο για το κόμμα και την επανάσταση». Δεν πιστεύουν όσα λέει η τηλεόραση, διότι «όλα περνάνε από έλεγχο».

Και ο Γκορμπατσόφ; Αυτό το ερώτημα έκαιγε εμάς. Πώς τον έβλεπαν στη χώρα του; Ηταν κάτι διαφορετικό από τους προκατόχους του; Οι δύο νέοι ήταν πολύ επιφυλακτικοί. «Κάτι προσπαθεί να κάνει, αλλά ακόμα φοβόμαστε. Ξέρετε τι λέμε εμείς εδώ; Οτι ο θεός και Κα Γκε Μπε τα βλέπουν όλα».

Οι δύο νέοι ήξεραν τον Ρίγκαν, τον Μιτεράν και τον Κάστρο .Δεν ήξεραν τον Έλληνα Πρόεδρο της Δημοκρατίας(τότε ήταν ο Χρήστος Σαρτζετάκης). «Δεν έχετε πρωθυπουργό;» μας ρώτησαν και έδειξαν κάτι να ξέρουν όταν τους είπαμε το όνομα του Ανδρέα Παπανδρέου.

Μα είπαν ότι δεν θεωρούσαν το σύστημα της χώρας τους σοσιαλιστικό, αλλά δεν ήξεραν πώς να το χαρακτηρίσουν. « Αλλά αν έτσι είναι ο σοσιαλισμός, δέκα φορές προτιμότερος ο καπιταλισμός».

Δώσαμε ραντεβού για το επόμενο βράδυ στο ίδιο μέρος. Αλλά εμείς δεν πήγαμε, λόγω φορτωμένου προγράμματος. Ο Μαξίμ και ο Σάσα κάπου θα χώνονταν για να περάσουν λίγες «δυτικές» ώρες. Ισως μας θυμούνταν χρόνια αργότερα, αν κατάφερναν να ταξιδέψουν στη Δύση, που ήταν και το όνειρό τους. Γιατί, όπως έλεγε ο τίτλος σε ένα από τα τρία κείμενα που έγραψα τότε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, «το όνειρο το νέων ήταν δυτικό».

Αυτες ήταν μερικές από τις εικόνες που συναντήσαμε, στο μακρινό 1987, στη Σοβιετική Ενωση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Του ηγέτη που «γοήτευσε» τη Δύση και τα ανανεωτικά αριστερά κόμματα, αλλά θεωρήθηκε «προδότης του σοσιαλισμού» από τα ορθόδοξα κομμουνιστικά κόμματα.