50 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΒΡΗΚΑΝ ΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΠΟΥ ΘΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ – ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΖΟΥΜΕ

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 τα καλύτερα ερευνητικά μυαλά του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (Massachusetts Institute of Technology -ΜΙΤ) συναντήθηκαν για να δημιουργήσουν μια πολύ πρώιμη μοντελοποίηση υπολογιστή που θα προέβλεπε πόσο μπορεί να ‘κρατήσει’ η ανθρωπότητα -βάσει του πώς συμπεριφερόταν στην εκμετάλλευση φυσικών πόρων.

Ο υπολογιστής ενημέρωσε πως τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα η περιορισμένη διαθεσιμότητα φυσικών πόρων, σε σχέση με το αυξανόμενο κόστος θα υπονόμευε τη συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη. Και ότι ο βιομηχανικός πολιτισμός θα έφτανε σε σημείο κατάρρευσης κάποια στιγμή μέσα στον ίδιο αιώνα, εξαιτίας της υπερεκμετάλλευσης των πόρων του πλανήτη.

Να σου δώσω μια εικόνα για το πώς ήταν τότε οι υπολογιστές.

Όπως μπορείς να καταλάβεις, ο υπολογιστής μας ‘κατάλαβε’. Βοήθησε και ότι δεν άλλαξαν πολλά στα πενήντα χρόνια που μεσολάβησαν.

Επειδή μπορεί να μην το έχεις πρόχειρο, πριν μισό αιώνα δεν υπήρχε κλιματική αλλαγή, έλλειψη νερού και μικροπλαστικά που διαλύουν κάθε γωνιά του πλανήτη. Παρ’ όλα αυτά η μοντελοποίηση παραμένει επίκαιρη, αφού ποτέ δεν σταματήσαμε “να υπερεξορύσσουμε πεπερασμένους πόρους, να μολύνουμε σε μαζική κλίμακα και να αυξάνουμε τον ανθρώπινο πληθυσμό με μη βιώσιμο τρόπο”, όπως είπε στο Vice o συγγραφέας του βιβλίου “Limits and Beyond: 50 Years on From The Limits to Growth, What Did We Learn and What’s Next?”, Carlos Alvarez Pereira.

Ο αντιπρόεδρος του Κλαμπ της Ρώμης, για το οποίο θα σου μιλήσω ευθύς αμέσως, ήλεγξε όσα είχε αποκαλύψει η προφητεία του ΜΙΤ, που έγινε βιβλίο, κυκλοφόρησε σε 30 γλώσσες και πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα.

Παρ’ όλα αυτά, δεν επιτύχαμε να περάσουμε το μήνυμα ότι μπορούμε να επιλέγουμε το μέλλον που θέλουμε να έχει η ανθρωπότητα.

Το ’70 αμφισβητήθηκε η μεθοδολογία των ερευνητών και οι ικανότητες ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή. Σήμερα ξέρεις τι ισχύει.

Πώς ξεκίνησαν όλα

Τον Απρίλιο του 1968 συναντήθηκαν στο Accademia dei Lincei (εκ των παλαιότερων και πιο ξακουστών ευρωπαϊκών επιστημονικών ιδρυμάτων) της Ρώμης 30 επιστήμονες, εκπαιδευτικοί, οικονομολόγοι, ανθρωπιστές, βιομήχανοι, επιχειρηματίες νυν και πρώην αρχηγοί κρατών, γραφειοκράτες του ΟΗΕ, κυβερνητικοί αξιωματούχοι και διπλωμάτες από 10 χώρες,.

Την πρόσκληση την είχε απευθύνει ο Dr. Aurelio Peccei, Ιταλός βιομηχανικός διευθυντής, οικονομολόγος, και οραματιστής. Το θέμα της συνάντησης ήταν το θεμελιώδες ερώτημα των δεκαετιών του ’60 και του ’70: αν μπορεί να επεκταθεί η έννοια της ανθρώπινης ανάπτυξης που υπήρχε τότε σε όλον τον πλανήτη, χωρίς αρνητικές συνέπειες.

Όπως αναφέρεται στον πρόλογο του βιβλίου με τίτλο “Limits to Growth”, ‘προϊόν’ αυτού του ραντεβού ήταν το Κλαμπ της Ρώμης, ένας άτυπος οργανισμός που στη συνέχεια χαρακτηρίστηκε ως ‘αόρατο κολέγιο’.

Ο στόχος της ύπαρξης αυτής της παγκόσμιας ‘δεξαμενής σκέψης‘ (όρος που δεν υπήρχε τότε, αλλά ως concept υπήρχε από τον 16ο αιώνα) ήταν η επιβίωση της ανθρωπότητας. Nα θυμίσω πως τότε δεν υπήρχαν ως έννοιες τα τεράστια σημερινά προβλήματα. Κάποια δεν ήταν γνωστό καν πως υπάρχουν και εξελίσσονται.

Επισήμως διατυπώθηκε ως εξής: “Στόχος είναι να ενθαρρύνουμε την κατανόηση των ποικίλων και την ίδια ώρα, αλληλοεξαρτώμενων στοιχείων της οικονομίας, της πολιτικής, της φυσικής και της κοινωνίας. Ό,τι δηλαδή, συνθέτει το παγκόσμιο σύστημα στο οποίο ζούμε όλοι.

Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει προκλήσεις. Τα κύρια μεγάλα προβλήματα είναι τέτοιας πολυπλοκότητας και τόσο αλληλένδετα, που οι παραδοσιακοί θεσμοί και οι πολιτικές δεν μπορούσαν να τα αντιμετωπίσουν -ή να κατανοήσουν την πλήρη σοβαρότητα”.

Οι τριάντα του Κλαμπ ενδιαφέρθηκαν λοιπόν, να μελετήσουν τα πάντα, να βρουν και να παρέχουν στοιχεία που θα βοηθήσουν στη χάραξη νέων πολιτικών.

Εκ των πιο φιλόδοξων σχεδίων που είχαν οι άνθρωποι αυτή ήταν το Project on the Predicament of Mankind. Δηλαδή, η μελέτη για τη δύσκολη κατάσταση της ανθρωπότητας.

Είχαν γράψει πως “ο σκοπός του έργου είναι να εξετάσει το σύμπλεγμα των προβλήματα που απασχολούν τους ανθρώπους όλων των εθνών:

• τη φτώχεια στη μέση της αφθονίας,
• την υποβάθμιση του περιβάλλοντος,
• την απώλεια πίστης σε ιδρύματα,
• την ανεξέλεγκτη αστική εξάπλωση,
• την ανασφάλεια στην εργασία,
• την αποξένωση της νεολαίας,
• την απόρριψη των παραδοσιακών αξιών και
• τον πληθωρισμό μαζί με άλλες νομισματικές και οικονομικές διαταραχές”.

Τα τρία χαρακτηριστικά αυτού που χαρακτηρίστηκε ως “world problematique” ήταν κοινά -σε κάποιο επίπεδο- σε όλες τις κοινωνίες (“αφορούν τεχνικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά στοιχεία και το κυριότερο είναι πως αλληλεπιδρούν”), με το Κλαμπ να αναφέρει ότι όσες γνώσεις και δεξιότητες και αν είχε ο τότε μέσος άνθρωπος “δεν μπορεί να κατανοήσει την προέλευση, τη σημασία και τις αλληλεπιδράσεις. Έτσι αδυνατεί να βρει αποτελεσματικές απαντήσεις”. Για αυτό είπε να βοηθήσει.

Το αντάμωμα με το ΜΙΤ

Η πρώτη φάση του project για τη “δύσκολη κατάσταση της ανθρωπότητας” ήταν συναντήσεις που έγιναν το ’70 στη Βέρνη και το Κέιμπριτζ, όπου στο συνέδριο που διήρκεσε δυο εβδομάδες, το MIT παρουσίασε τα αποτέλεσμα δουλειάς πολύ πρώιμης μοντελοποίησης υπολογιστή και μιας εξαιρετικά απλουστευμένης προσομοίωσης πολύπλοκων παγκόσμιων συστημάτων.

Ο υπολογιστής ‘έδωσε’ σενάρια στα οποία η ανθρωπότητα έγινε είτε πιο βιώσιμη και ίση και άρα άνθησε, είτε “συνέχισε να επιτρέπει στους καπιταλιστές να λεηλατούν τον πλανήτη και τον πολιτισμό, μέχρι τέλους“.

Αυτό που προέκυψε από τις προσομοιώσεις ήταν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις -όχι όλες-, η εξέλιξη μιας σειράς μεταβλητών όπως ο πληθυσμός, η παραγωγή, η ρύπανση, έδειχνε σενάριο κατάρρευσης του ανθρώπινου πολιτισμού, γύρω στα μέσα του 21ου αιώνα.

Οι κύριες μεταβλητές που επεξεργάστηκε ήταν πέντε. 1) ο πληθυσμός, 2) η παραγωγή τροφίμων, 3) η βιομηχανική παραγωγή, 4) οι φυσικοί πόροι και 5) η ρύπανση. Διαπιστώθηκε πως ο συνδυασμός παραγόντων προκαλούσε κατάρρευση στα περισσότερα σενάρια -όχι μόνο ένα πράγμα. Στα ορυκτά καύσιμα το κακό γινόταν μέσω της κατανάλωσης των αποθεμάτων και της ρύπανσης.

Με το τέλος του συνεδρίου το Κλαμπ της Ρώμης και η ερευνητική ομάδα του ΜΙΤ συμφώνησαν να δημοσιεύσουν το βιβλίο με τίτλο “Limits to Growth”. Εμφανίστηκε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων το 1972.

Ενημέρωνε για όσα σου είπα από την αρχή: η περιορισμένη διαθεσιμότητα φυσικών πόρων, σε σχέση με το αυξανόμενο κόστος θα υπονόμευε τη συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα.

Προειδοποιούσε ότι ο βιομηχανικός πολιτισμός βρισκόταν σε τροχιά κατάρρευσης που θα ερχόταν κάποια στιγμή μέσα στον 21ο αιώνα, εξαιτίας της υπερεκμετάλλευσης των πόρων του πλανήτη.

“Καίμε ή κλέβουμε το χρόνο των ανθρώπων του μέλλοντος”

Το βιβλίο χλευάστηκε, μισήθηκε και απορρίφθηκε από πολλούς, οι οποίοι αμφισβήτησαν τη μεθοδολογία και τα ευρήματα. Οι οικονομολόγοι της εποχής έγιναν οι μεγαλύτεροι πολέμιοι (αφού η ανάπτυξη είναι μέρος του καπιταλισμού) “με το σύστημα να συνεχίζει την με κάθε κόστος ανάπτυξη, ‘καίγοντας’ στην πραγματικότητα το μέλλον” λέει σήμερα ο αντιπρόεδρος του Κλαμπ της Ρώμης.

“Δημιουργώντας ένα σύστημα που καθοδηγείται περισσότερο από το χρέος -όπου συνεχίζουμε την κατανάλωση και αυξάνουμε διαρκώς το χρέος-, αυτό που κάνουμε είναι να καίμε ή να κλέβουμε το χρόνο των ανθρώπων του μέλλοντος -καθώς ο χρόνος τους θα αφιερωθεί στην αποπληρωμή του χρέους.

Το παράδοξο είναι ότι ο καπιταλισμός βασίζεται και στην έννοια της σπανιότητας. Το σύστημα μας είναι οργανωμένο γύρω από την ιδέα ότι οι πόροι είναι σπάνιοι και άρα πρέπει να πληρώσουμε για αυτούς. Ο συμβατικός καπιταλισμός λέει ότι ενώ αυτοί οι πόροι μπορεί να είναι πεπερασμένοι, θα βρούμε άλλους, γιατί θα μας σώσει η τεχνολογία. Και έτσι συνεχίζουμε στο δρόμο που περπατούσαμε ήδη”.

Μέσα στις δεκαετίες, πολλοί μπήκαν στη διαδικασία να τσεκάρουν τη δουλειά αυτή, προκειμένου να ‘ξεμπροστιάσουν’ την προχειρότητα. Κατέληξαν στο να ομολογούν πως το ΜΙΤ και το Κλαμπ της Ρώμης είχαν δίκιο.

Η τελευταία μελέτη επί του “Limits to Growth” δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 2020 στο Yale Journal of Industrial Ecology. Πρόσθεσε και ότι “η τρέχουσα επιχειρηματική πορεία του παγκόσμιου πολιτισμού οδεύει προς την οριστική πτώση της οικονομικής ανάπτυξης, μέσα στην επόμενη δεκαετία. Στη χειρότερη, θα μπορούσε να προκαλέσει την κοινωνική κατάρρευση γύρω στο 2040”.

Παρ’ όλα αυτά τίποτα δεν άλλαξε, επί της ουσίας, με την συγγραφέα της μελέτης, Gaya Herrington να λέει στο Motherboard το εξής:

Η επόμενη 10ετια θα καθορίσει τη μοίρα του ανθρώπινου πολιτισμού

Πρόσθεσε ότι το να επικεντρωθούμε στο κυνήγι της συνέχισης της οικονομικής ανάπτυξης (για την ίδια την οικονομική ανάπτυξη) θα αποδειχθεί μάταιο.

“Η τεχνολογική πρόοδος και οι αυξημένες επενδύσεις σε δημόσιες υπηρεσίες δεν θα μπορούσαν μόνο να αποτρέψουν τον κίνδυνο κατάρρευσης, αλλά θα οδηγούσαν σε έναν νέο σταθερό και ευημερούντα πολιτισμό -που λειτουργεί με ασφάλεια εντός των πλανητικών του ορίων. Έχουμε όμως, μόνο μια δεκαετία στη διάθεση μας, για να αλλάξουμε πορεία.

Η αλλαγή των κοινωνικών μας προτεραιοτήτων δεν χρειάζεται να βασίζεται στη συνθηκολόγηση με τη ζοφερή αναγκαιότητα. Η ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να είναι αναγεννητική και οι παραγωγικές μας ικανότητες μπορούν να μεταμορφωθούν. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν παραδείγματα προς αυτήν την κατεύθυνση που χρειάζεται να επεκταθούν, ώστε να δημιουργηθεί ένας κόσμος γεμάτος ευκαιρίες. Αυτός ο κόσμος θα είναι και βιώσιμος.

Τα εμβόλια για τον Covid-19 έδειξαν πως μπορούμε να τα καταφέρουμε

Η Dr. Herrington σημείωσε πως “η ταχεία ανάπτυξη και διάθεση των εμβολίων για τον Covid-19, διαδικασία που έγινε με πρωτοφανείς ρυθμούς ως απάντηση στην πανδημία, δείχνει ότι είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε γρήγορα και εποικοδομητικά στις παγκόσμιες προκλήσεις, εάν επιλέξουμε να δράσουμε.

Χρειαζόμαστε ακριβώς μια τέτοια αποφασιστική προσέγγιση στην περιβαλλοντική κρίση. Γίνεται κατανοητό πως οι απαραίτητες αλλαγές δεν θα είναι εύκολες. Θα προκύψουν προκλήσεις κατά τη μετάβαση. Ωστόσο, ένα βιώσιμο και χωρίς αποκλεισμούς μέλλον είναι ακόμα δυνατό”.

Τα διαθέσιμα δεδομένα υποδηλώνουν πως ό,τι αποφασίσουμε να κάνουμε την επόμενη 10ετια, θα καθορίσει τη μακροπρόθεσμη μοίρα του ανθρώπινου πολιτισμού.

Η ταχεία άνοδος των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και χρηστών προτεραιοτήτων διακυβέρνησης μπορεί να γίνει η βάση για να αισιοδοξούμε και να σηματοδοτήσει την αλλαγή στην σκέψη των κυβερνήσεων και των επιχειρήσεων. Δεν είναι πολύ αργά, για να δημιουργήσουμε έναν πραγματικά βιώσιμο πολιτισμό που λειτουργεί για όλους”.

“Δεν τη βλέπουμε μεν, αλλά η ανθρώπινη επανάσταση έχει ξεκινήσει”

Κατά τον Carlos Alvarez Pereira από την ημέρα που δημοσιεύτηκε το ‘Limits to Growth’ έως σήμερα ουδείς ασχολήθηκε με ένα εκ των βασικότερων μηνυμάτων: “Πρέπει να είμαστε σε καλή ισορροπία με τον πλανήτη στον οποίο ζούμε. Η πολιτική διάθεση άλλαξε πολύ με την άνοδο του Ρόναλντ Ρίγκαν και της Μάργκαρετ Θάτσερ, στην εξουσία. Ο Ρίγκαν συνήθιζε να λέει ότι δεν υπάρχουν όρια στην ανάπτυξη. Άρα από πολιτική άποψη, υπήρξε πλήρης άρνηση των όσων έλεγε το βιβλίο”.

Πού βρισκόμαστε μισό αιώνα μετά την έκδοση του;

“Αν κοιτάξουμε τι κάνουν οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες, τι αποφασίζουν οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων και τα συστήματα διακυβέρνησης που έχουμε (σε εθνικό ή παγκόσμιο επίπεδο), αντιλαμβανόμαστε πως δεν είμαστε στο σωστό δρόμο.

Δεν είμαστε καλύτεροι, από την άποψη ρύπανσης, γιατί έχουμε την υπερθέρμανση του κλίματος.

Δεν είμαστε καλύτεροι, όσον αφορά τη βιοποικιλότητα.

Δεν είμαστε καλύτεροι, υπό την έννοια της ανισότητας.

Υπάρχουν λοιπόν πολλοί λόγοι για να πούμε πως δεν είμαστε στο σωστό δρόμο. Υπάρχουν όμως, και λόγοι για να αισιοδοξούμε. Δεν είναι οι προφανείς, δεν τους βλέπετε σε τίτλους των media. Σίγουρα πιστεύουμε ότι υπάρχει μια συνεχής πολιτιστική αλλαγή που συχνά δεν είναι σε κοινή θέα. Πολλοί πειραματίζονται, συνήθως σε επίπεδο κοινότητας, προσπαθώντας να βρουν τα δικά τους μονοπάτια προς αυτή την ισορροπία ευημερίας, μέσα σε μια υγιή βιόσφαιρα.

Μια αλλαγή που μου φέρνει ελπίδα είναι η αλλαγή της θέσης των γυναικών, οι αυξανόμενοι ρόλοι των γυναικών. Και θα έλεγα ότι αν κοιτάξετε τι συμβαίνει με τις νεότερες γενιές, υπάρχει επίσης μια μεγάλη αλλαγή.

Άρα πολιτικά, σε επίπεδο εταιρειών, σε επίσημο επίπεδο, τα πράγματα πάνε λίγο πολύ προς τη λάθος κατεύθυνση. Πολιτιστικά, πιστεύω πως πολλά συμβαίνουν προς την καλή κατεύθυνση.

Η ανθρώπινη επανάσταση συμβαίνει ήδη. Απλώς δεν τη βλέπουμε. Και ίσως είναι καλό που δεν το βλέπουμε ακόμα, μέχρι την στιγμή που θα κάνει πολλά πράγματα να αλλάξουν”