ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗ: “ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΟΝΟ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ, ΕΙΜΑΣΤΕ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΜΕ ΕΠΙΛΕΞΕΙ ΝΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΟΥΜΕ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΕ ΑΥΤΑ”
Επισκεφτήκαμε την έκθεση της "Πλάθοντας το Άυλο" στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Άνδρου και μιλήσαμε μαζί της.
Βγαίνοντας από το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Άνδρου και έχοντας δει την αναδρομική έκθεση της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη, ήμουν γεμάτη συναισθήματα στα οποία δεν μπορούσα να δώσω κάποια μορφή ή κάποιο συγκεκριμένο πλαίσιο. Κατεβαίνοντας τα σκαλάκια προς τη θάλασσα προσπαθούσα να καταλάβω τι ήταν αυτό που κινητοποίησε τόσο πολύ τον ψυχισμό μου, που έφερε στην επιφάνεια τραύματα του παρελθόντος, αλλά ταυτόχρονα τα περιέπλεξε με συναισθήματα ασφάλειας, προστασίας, ανάτασης, αλλά και μίας άλογης ελευθερίας και νίκης. Ήταν σαν κάτι που μέχρι πρότινος είχε καταχωριστεί μέσα μου ως “Άυλο” αποκτούσε πια μια συγκεκριμένη διάσταση.
Και μέσα ακόμη από κάτι τραγικό, μεταμορφωνόμαστε. Και γινόμαστε πιο δυνατοί και προχωράμε.
“Πλάθοντας το Άυλο” λοιπόν. Μια εκθεσιακή περιήγηση που καλύπτει σχεδόν πέντε δεκαετίες δημιουργίας και μία πολύ ζεστή, σχεδόν ψυχαναλυτική συζήτηση με την Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, ήταν η αφορμή για να την ανακαλύψω σαν άνθρωπο και σαν καλλιτέχνιδα και να εντυπωσιαστώ από την εσωτερική της δύναμη και τον τρόπο που μετουσιώνει τα βιώματά της σε Τέχνη.
Άλλωστε όπως μου είπε και η ίδια “Δεν είμαστε μόνο τα γεγονότα, είμαστε ο τρόπος που έχουμε επιλέξει να αντιδράσουμε απέναντι σε αυτά. Γιατί και μέσα ακόμη από κάτι τραγικό, μεταμορφωνόμαστε. Και γινόμαστε πιο δυνατοί και προχωράμε. Δεν πρέπει να αρνουμαστε τη ζωή, πρέπει να πηγαίνουμε προς το φως και να βγαίνουμε από τους εαυτούς μας”, εξηγεί.
Γιατί Πλάθοντας το Άυλο;
“Τον τίτλο αυτό τον πρότεινε η η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau που είναι και η επιμελήτρια της έκθεσης Κι εγώ αισθάνομαι πολύ συχνά πως προσπαθώ να πιάσω κάτι που δεν είναι πάντα ύλη. Πολύ συχνά στα έργα μου υπάρχει ένα διάτρητο στοιχείο, μία ενέργεια κεντρική, σαν να προσπαθώ να δώσω μορφή σε κάτι που ξεπερνά τα όρια της ύλης. Και υπάρχει μία ενέργεια που υπάρχει πέρα από εμάς. Και παρόλο που τα έργα μου είναι στιβαρά αισθάνομαι πως υπάρχει κάτι πέρα από την ύλη” εξηγεί η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη στο Magazine.
Με ενδιαφέρει αυτό που δεν μπορείς να δεις…
“Δεν έχω ξανακάνει αναδρομική έκθεση τέτοιου είδους. Ήταν η πρώτη φορά και γι΄αυτό ξεκίνησα και βρήκα πολλά διαφορετικά έργα, τα οποία μάλιστα δεν μπήκαν και όλα στην Άνδρο. Αυτό που ανακάλυψα και μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, είναι πως από πολύ μικρή κοιτώ γύρω μου με τον ίδιο τρόπο και πως πάντα υπάρχει στη δουλειά μου η συναρμογή θραυσμάτων.
Πολύ συχνά στα έργα μου υπάρχει ένα διάτρητο στοιχείο, μία ενέργεια κεντρική, σαν να προσπαθώ να δώσω μορφή σε κάτι που ξεπερνά τα όρια της ύλης.
Πάντα με ενδιέφερε αυτό που δεν μπορείς να δεις. Όταν η μητέρα μου ήταν έγκυος στην αδελφή μου, ήμουν τριών ετών και θυμάμαι έντονα πως με ενδιέφερε τι είχε μέσα στην κοιλιά της. Μου έκαναν τότε ένα σχεδιάκι με μία γάτα που είχε γατάκια στην κοιλιά της για να καταλάβω.
Ο τρόπος που μάζευα, μετέτρεπα ή ζωγράφιζα τα αντικείμενα ήταν πάντα συγκεκριμένος. Έπαιρνα ένα κουτί από παπούτσια και έφτιαχνα κάτι άλλο. Η μεταμόρφωση υπάρχει στη δουλειά μου σαν μία πολύ περίεργη σαμανιστική δυναμική που συνέχεια διασπά, αποσυνθέτει και ανασυνθέτει. Σαν να του δίνει μία άλλη ζωή. Πιστεύω πως και εμείς οι ίδιοι γινόμαστε αυτό που είμαστε από τα διάφορα κομμάτια μας. Αυτά τα κομμάτια συνθέτουν την προσωπικότητά μας”.
Στάση πρώτη, το εργαστήριο της καλλιτέχνιδας, στο οποίο δημιουργεί εδώ και τριάντα χρόνια. Πάνω σε ένα τεράστιο τραπέζι εργασίας από το ατελιε της μπορεί κάποιος να καταδυθεί μέσα στα υλικά, αλλά και στον προσωπικό της κόσμο. Η Αθανασιάδη πλάθει, σχεδιάζει, ζωγραφίζει, φωτογραφίζει, φυλώντας προσεκτικά, εδώ κι εκεί, διάσπαρτα θραύσματα από ξύλο, μέταλλο και χαρτί, που περιμένουν υπομονετικά τη μετουσίωσή τους σε έργα τέχνης.
“Αν παρατηρήσεις, πάνω στον πάγκο εργασίας έχει και κάτι παιχνίδια. Έχω μία ολόκληρη σειρά έργων που είναι χιουμοριστικά στο εργαστήριό μου. Υπάρχει και αυτό το κομμάτι του εαυτού μου στο οποίο ποτέ κανείς δεν εστιάζει” εξηγεί.
Από το εργαστήριο μεταφερόμαστε στις ακροθαλασσιές, όπου η καλλιτέχνιδα βρίσκει τα περισσότερα υλικά για τις δημιουργίες της. Συνδυάζοντας έργα διαφόρων τεχνικών και εποχών, δημιουργεί μιαν εγκατάσταση γεμάτη ποίηση και μελαγχολία, που θυμίζει τους στίχους από τη «Θάλασσα του πρωιού» του Κωνσταντίνου Καβάφη.
“Έχω μανία με το νερό. Αισθάνομαι πως έχει μέσα του ένα στοιχείο που σε βγάζει από την καθημερινότητα. Είναι μία κατάδυση και μία ανάδυση προς και από το υποσυνείδητο.
Όταν είμαι μέσα στο νερό αναγνωρίζω πράγματα που δεν είναι συνειδητά. Και αυτά προσπαθώ να πιάσω. Ο τρόπος που βιώνω το νερό είναι σαν να είμαι πάντα σε μακροβούτι.
Κι εγώ δουλεύω ανασύροντας εικόνες. Βλέπω κάτι και προσπαθώ να το κάνω πιο ορατό στους άλλους. Αισθάνομαι πως η ρευστότητα του νερού μάς αφαιρεί τη βαρύτητα του σώματος και μας πάει σε άλλα μέρη, που ίσως έτσι ήμασταν πριν γεννηθούμε και αποκτήσουμε σώμα και ύλη. Όταν είμαι μέσα στο νερό αναγνωρίζω πράγματα που δεν είναι συνειδητά. Και αυτά προσπαθώ να πιάσω. Ο τρόπος που βιώνω το νερό είναι σαν να είμαι πάντα σε μακροβούτι. Δεν είμαι στην επιφάνεια. Αυτό είναι κάτι πέρα από την ύλη. Και εκεί πηγαίνω στο άυλο.”
Έργα πρώιμα και ο Χένρι Μουρ
Η έκθεση ακολουθεί μία θεματική μάλλον, παρά χρονολογική προσέγγιση. Έτσι κατεβαίνουμε έναν όροφο και ανακαλύπτουμε μια άγνωστη πτυχή της δημιουργικής πορείας της καλλιτέχνιδας: τον πρωταρχικό ρόλο της αφαίρεσης στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές του 1980. Τα περισσότερα έργα της ενότητας, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό, αναδεικνύουν τις επιρροές που δέχτηκε η Αθανασιάδη από γλύπτες όπως ο Χένρι Μουρ, χωρίς όμως ποτέ να χάνει το δικό της, εντελώς προσωπικό, οξυδερκές βλέμμα. Παράλληλα η καλλιτέχνιδα επιδίδεται και στην προσωπογραφία, είδος που κρατάει για τους δικούς της ανθρώπους και το δικό της πρόσωπο.
“Στο τρίτο δωμάτιο με τα πρώιμα έργα μου, είμαι έντονα επηρεασμένη από τον Χένρι Μουρ. Είχα πάει στην Αγγλία και τον είχα γνωρίσει στο εργαστήριό του. Εκεί είχα δει από πίσω του μία βιβλιοθήκη με κόκκαλα, πέτρες και πηλό και είχε φτιάξει μικρά γλυπτά. Μου άρεσε πάρα πολύ που υπήρχε ένας χώρος με μία κεντρική ενέργεια.
Αρχισα τότε να κάνω γλυπτά που θύμιζαν τον Χένρι Μουρ. Μετά ήταν μία εποχή μου ήμουν στην Αγγλία και με ενδιέφερε ο χορός και ο κυβισμός και έκανα τα πουλιά που βρίσκονται στο δωμάτιο εκείνο”.
Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα φτερά των πουλιών και αργότερα στις Νίκες και η αιχμηρότητά τους…
“Για μένα τα φτερά έχουν μία σχέση με την αναζήτηση. Πώς δεν παραμένουμε μόνο σε αυτό το καθημερινό, αλλά συνεχίζουμε να προσπαθούμε. Υπάρχει επίσης το θέμα του μαύρου- άσπρου. Με ενδιαφέρουν πολύ τα αντίθετα.
Δεν είναι τυχαία η αιχμηροτητα των φτερών που την είδες αργότερα και στις Νίκες. Η επιλογή μου αυτή δεν έχει να κάνει μόνο με το αίσθημα της προστασίας, αλλά και με το αίσθημα πως υπάρχει μία συνέχεια. Το φτερό καταλήγει σε μία “μύτη” και αυτό για μένα σημαίνει πως δε σταματά εκεί. Αυτό προσπαθώ να οπτικοποιήσω. Πιστεύω πάρα πολύ στη μεταμόρφωση που συντελείται. Το βλέπουμε και στη φύση άλλωστε, γίνεται ένας κύκλος…Μου αρέσει πολύ να σπάω τα όρια του εσωτερικού και εξωτερικού εαυτού, όπως και του εαυτού και του σύμπαντος”.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι και οι μπλε τσιγκογραφίες…
“Ναι, είχα περάσει μία ολόκληρη περίοδο που έκοβα τον τσίγκο σε κομμάτια και τύπωνα το ένα πάνω στο άλλο και κάθε ένα έβγαινε διαφορετικό. Και στα έργα αυτά πάλι, με πολλαπλές στρώσεις, δημιουργείται κάτι. Έτσι αισθάνομαι πως γινόμαστε και εμείς”.
Ο Καβάφης και ο καταρράκτης
Ύστερα από ένα άλμα είκοσι πέντε ετών, μεταφερόμαστε σε μιαν ενότητα αφιερωμένη αποκλειστικά στον Κωνσταντίνο Καβάφη, στην οποία η Αλεξάνδρα Αθανασιάδη μας αποκαλύπτει έναν κόσμο απρόσμενο, γεμάτο χρώμα και αισθησιασμό.
Το 2018 η καλλιτέχνιδα αποφασίζει να τιμήσει τον μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή και για τον σκοπό αυτό επιλέγει 22 χειρόγραφα ποιήματα που ο τελευταίος έχει δώσει στον κληρονόμο του Αλέκο Σεγκόπουλο.
Η σχέση αυτή με τον Καβάφη πώς προέκυψε;
“Το 2013 μου ζήτησε η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ να λάβω μέρος σε μία έκθεση που θα γινόταν για αυτόν στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών για τα 80 χρόνια από τον θάνατό του και τα 150 από τη γέννησή του. Έχω έναν πολύ καλό φίλο, τον Δημήτρη Σαββίδη, γιο του Γ. Π. Σαββίδη και του ζήτησα να μου δανείσει ένα βιβλίο για τον Καβάφη για να τον θυμηθώ. Αυτός τότε μου έδωσε το τετράδιο Σεγκοπούλου, ένα τετράδιο με τα χειρόγραφα του Καβάφη. Ξέρεις, ο Καβάφης έγραφε καμιά δεκαριά ποιήματα σε χειρόγραφα, τα έδενε μόνος του και ερχόταν σπίτι σου και σου τα έφερνε δώρο. Και κάποια στιγμή ο Σεγκόπουλος, στον οποίο ο ποιητής άφησε το έργο του τον έπεισε να φτιάξουν ένα τετράδιο. Αυτό το πήρε ο Γ.Π. Σαββίδης και έφτιαξε ένα πανομοιότυπο με τα χειρόγραφα του Καβάφη που λέγεται “Αλεξάνδρεια 1896-1910” και έχει μέσα μερικά από τα πιο γνωστά ποιήματα.
Κοιτάζω αυτό το βιβλίο και ενθουσιάζομαι με τον γραφικό του χαρακτήρα. Και αρχίζω και ξαναδιαβάζω τα ποιηματα και καταλαβαινω εκ νέου πως είναι απόσταγμα ζωής. Και επειδή δε μιλάω εύκολα μου φαίνεται πως σε τρεις λέξεις λέει τα πάντα”.
Και πώς προέκυψαν τα έργα αυτά;
“Σε κάποιες διακοπές που είχα πάει με τον άνδρα μου, είχα μαζί μου μόνο ένα μολύβι τσάι και καφέ. Άρχισα να σχεδιάζω στα τετράδια αυτά σκίζοντας τις άκρες τους, γιατί πάντα μου αρέσει να μην τελειώνει κάτι σε τετράγωνο – δεν είμαστε ποτέ τετράγωνοι κατά τη γνώμη μου- και άρχισα να ζωγραφίζω τα ποιήματα. Πέντε χρόνια ζωγράφιζα, έχω ζωγραφίζει 18 διαφορετικά βιβλία, έχω κάνει 18 φορες το ίδιο ποίημα. Εκεί, μου βγήκαν και πιο ερωτικά που έχουν μπει στο δωμάτιο της έκθεσης. Είμαστε πολύ εγώ και ο άντρας μου μέσα….”
Αποτυπώνετε τους φόβους σας;
“Τους αποτυπώνω ναι. Χρησιμοποίησα τα ποιήματα του Καβάφη γιατί είναι το απόσταγμα αυτών που έχουμε σκεφτεί. Και η εικονογράφηση των ποιημάτων ήταν πάρα πολύ προσωπική. Εκεί ειδα πως φοβάμαι πολύ τα γηρατειά. Γιατί πια είμαι 61 χρόνων, οδεύω πια προς τη Δύση. Οι φόβοι μου είναι να μην κλειστώ, να μην γίνω αδιάφορη, σκληρή. Θα ήθελα να συνεχίσω να βλέπω το ανθρώπινο κομμάτι των άλλων. Με φοβίζει, επίσης, το πως διαχειριζόμαστε το περιβάλλον, με τρομοκρατεί η βία και ο φανατισμός. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για βία και πρέπει να τιμωρείται παραδειγματικά. Πάντως δε με φοβίζει ο θάνατος, το να μην υπάρχω”.
Αυτή η πρώτη ερμηνεία του έργου του Καβάφη οδηγεί σε δεύτερο χρόνο, σε μία έκρηξη δημιουργικότητας και χρώματος. Οι καλλιγραφικοί χαρακτήρες γίνονται γκράφιτι και καταλήγουν σε έναν καταρράκτη σκέψεων.
“Ο τρόπος που σκεφτόμαστε δεν είναι ένα πράγμα μετά το άλλο. Πέφτουν οι σκέψεις σαν καταρράκτης κάποιες φορες και ρέουν. Και ήθελα σε αυτό το δωμάτιο να γίνεται μία μικρή έκρηξη. Μάλιστα, έτυχε να ειμαι στο Παρίσι στις δύο τρομοκρατικές επιθέσεις που έλαβαν χώρα. Στο Μπατακλάν και το Charlie Hebdo. Ορισμένα έργα του Καβάφη έγιναν εκείνη την ημέρα και είναι κατά της βίας. Και επειδή διάβασα κάπου πως “η ασφάλεια είναι μία ψευδαίσθηση”, παίζω πολύ και με την έννοια του illusion στο έργο αυτό. Είναι ένα παιχνίδι από διάφορα αυτός ο καταρράκτης”.
Τα άλογα
Η ποίηση του Καβάφη υπό το πρίσμα της Αθανασιάδη δίνει φυσικά και αβίαστα τη σκυτάλη στα άλογα, βασικό θέμα στις καλλιτεχνικές της αναζητήσεις. Είτε από μέταλλο είτε από χαρτί, τα άλογα εκφράζουν αυτό που η ίδια μου περιγράφει ως «το συναίσθημα της ελευθερίας, αυτό που ξεπερνάς όλα τα άλλα. Θα έλεγα πως το άλογο αντιπροσωπεύει τα δύο κομμάτια του εαυτού μου. Αυτό που βάζει το κεφάλι κάτω και κάνει αυτά που πρέπει και ένα πιο ατίθασο που δε δέχεται πολλά πράγματα”.
Πάντα φτιαγμένα από διάφορα θραύσματα τα άλογα της Αθανασιάδη προσδίδουν στα πεταμένα ή περιφρονημένα υλικά μια καινούρια ευγένεια, επιτρέποντας έτσι στην ομορφιά να αναβλύζει στα πιο απίθανα μέρη.
“Το άλογο στο γαλάζιο φόντο που είδες, βγήκε μέσα σε 10 χρόνια. Ήταν το σχήμα ενός γλυπτού που το είχα βάλει σε δύο σκουριασμένα τραπέζια. Και άρχισα να κάνω ηλεκτροκόλληση και αυτό που βλέπετε είναι ο χάρτης των 10 χρόνων δουλειάς πάνω σε ένα πράγμα. Για μένα ήταν σαν να πετάω στον ουρανό και να βλέπω τη γη και κομμάτια της θάλασσας. Σκέφτομαι πόσο καταστρέφουμε το περιβάλλον μας και σε λίγα χρόνια δε θα έχει μείνει τίποτα”.
Πάντως στο έργο σας είναι ορατό πως σέβεστε απόλυτα το περιβάλλον, από τα υλικά που χρησιμοποιείτε..
“Έχω μία τεράστια αγάπη προς τη φύση, αισθάνομαι πως μου δίνει ηρεμία, γι’ αυτό χρησιμοποιώ ανακυκλώσιμα υλικά. Δε σεβόμαστε ούτε ο ένας τον άλλο, ούτε τη φύση ούτε τα ζώα. Και θα ήθελα να καταλάβουμε πως είμαστε μέρος της, είμαστε όλοι αστερόσκονη και θα φύγουμε και εμείς μια μέρα και τότε θα γίνουμε ένα με τη φύση”.
Οι νίκες και οι θώρακες
Η έκθεση ολοκληρώνεται με την ενότητα που αποτελεί τον κεντρικό άξονα της τέχνης της Αθανασιάδη: το ανθρώπινο σώμα. Γυναικείες και ανδρικές φιγούρες, από ξύλο, μέταλλο και χαρτί, εμπνευσμένες από τη μυθολογία, την ίδια, τον πατέρα της ή τον σύζυγό της, συνυπάρχουν σε αυτόν τον χώρο, εκφράζοντας όλες τις πλευρές, ακόμα και τις πιο σκοτεινές, του έργου της. Εδώ, το βίωμά της ή μάλλον το βαθύ της τραύμα διαπερνά την ύλη και μας αγγίζει με αφοπλιστική ειλικρίνεια.
“Η τελευταία αίθουσα περιέχει μερικά έργα που παρουσίασα στη μνήμη του πατέρα μου στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών ένα χρόνο μετά την δολοφονία του. Δεν είναι ένα θέμα που θέλω να συζητάω, αλλά νομίζω ότι ο θεατής θα δει που ξεκίνησαν οι θώρακες και πως εξελίχθηκε από εκεί κομμάτι της δουλειάς μου” μου εξηγεί.
Και έχει δίκιο. Δεν χρειάζεται καμία εξήγηση για το τι βλέπει κανείς στην τελευταία αίθουσα. Αρκεί να δει κανείς τις αυτοπροσωπογραφίες της Αθανασιάδη, το θυμωμένο της πρόσωπο, τη σφιγμένη της γροθιά ενάντια στην βία. Στον δεξί τοίχο μπαίνοντας μπορεί να δει τα έργα της που αποτελούνται από αποκόμματα εφημερίδων που αναγγέλλουν την δολοφονία του πατέρα της, Αλέξανδρου Αθανασιάδη, από τη 17 Νοέμβρη. Διαβάζω “Δολοφόνοι χωρίς αιτία”, “Αποτροπιασμός όλων για τη δολοφονία”, “Ήταν πατέρας, φίλος και συνάδελφος”, “Συγκέντρωση κραυγή κατά της Τρομοκρατίας”. Όλος ο παραλογισμός της τρομοκρατίας συγκεντρωμένος σε έναν τοίχο και μαζί με αυτόν το βαθύ τραύμα που αφήνει πίσω του ο θάνατος γενικά.
Το έργο της “Μνήμες στη Σιωπή” με συγκινεί ιδιαίτερα από τον τίτλο του και μόνο. Το βλέμμα της καλλιτέχνιδος, ο τρόπος που το σώμα της μοιάζει με έναν ανδρικό θώρακα. Και μετά οι θώρακες. Αυτό το μέσο άμυνας και προστασίας. Μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση ο τελευταίος. Είναι ένας θώρακας που ανοίγει και διαβάζω μέσα του ποιήματα του Καβάφη. Χρειάζονται βαρβάτοι μηχανισμοί απώθησης για να μην έλθεις σε επαφή με το δικό σου τραύμα μέσα στο δωμάτιο αυτό. Εγώ τουλάχιστον δεν το κατάφερα.
“Τον τελευταίο θώρακα της έκθεσης τον έφτιαξα μετά από ένα ταξίδι που έκανα στην Αμερική για να μάθω να φτιάχνω χειροποίητο χαρτί. Αυτός ο θώρακας στην πραγματικότητα είναι μεγεθυμένα ποιήματα του Καβάφη. Ο μισός κλείνει και προστατεύει το εσωτερικό και ο άλλος μισός ανοίγει, σαν σελίδες ενός βιβλίου. Γιατί σκεφτόμουν και ο Καβάφης, αλλά και όλοι, έχουμε ένα κομμάτι πιο προσωπικό που κρατάμε κρυφό και ένα κομμάτι που δείχνουμε προς τα έξω. Η προστασία και το άνοιγμα. Για να επικοινωνήσεις πρέπει να σε δουν να αφήσεις τον εαυτό σου να είναι πιο ευάλωτος” εξηγεί η καλλιτέχνιδα.
Και συνεχίζει “Στο δωμάτιο που είναι οι “Νίκες”, είναι δείγματα από πιο μασίφ έργα. Και εκεί όμως υπάρχουν στρώσεις και οι επιστρώσεις από υλικά. Κάποια στιγμή στο Metropolitan Museum στη Νέα Υόρκη είδα μία αρχαία ελληνική πανοπλία και άρχισε να με ενδιαφέρει και πάλι το τι βρίσκεται στο εσωτερικό μας. Εκεί άρχισα να φτιάχνω σφυρηλατημένες πανοπλίες τις οποίες σταδιακά προσπαθούσα τις ανοίξω προς τα έξω. Είχα και εγώ η ίδια κλειστεί για πολύ καιρό και προσπαθούσα να ανοίξω, όπως και οι πανοπλίες, Και ήταν δίπλα και οι Νίκες. Πολύ συχνά χρησιμοποιώ αρχέτυπα και η Νίκη είναι ένα αρχέτυπο στοιχείο”.
Σκεφτόμουν την ευθραυστότητα των υλικών σας και πως έχουν και αυτά όριο ζωής…
“Υπάρχει ένα ηρωικό στοιχείο στη δουλειά μου και πάντα αυτό συνδυάζεται με το εύθραυστο στοιχείο των υλικών μου. Τα υλικά μου θυμίζουν τη ζωή μας, που και αυτή τελειώνει κάποια στιγμή. Η ύλη φθείρεται. Παίζω πάντα με αυτή τη διχοτομία.
Για μένα είναι πολύ σημαντικό να δώσω αυτό το κομμάτι, πως είμαστε τόσο ευάλωτοι και περαστικοί. Δε με ενδιαφέρει το μάρμαρο, με ενδιαφέρουν τα σημάδια του χρόνου. Πιστεύω πως όλοι μας είμαστε μικροί ήρωες, έχουμε μια μικρή καθημερινή ηρωικότητα. Η ζωή είναι δύσκολη και όλοι κάπως παλεύουμε. Και το ότι δε σταματάμε να προσπαθούμε, είναι ηρωικό”.
Και τα σημάδια που διακρίνουμε στα έργα σας;
“Με ενδιαφέρουν πολύ τα σημάδια που αφήνει πάνω μας η ζωή, αλλά και ο τρόπος που εμείς σημαδεύουμε τη ζωή με το πέρασμά μας. Όλοι μας είμαστε περαστικοί, ελπίζω να αφήσουμε κάτι θετικό, που να μπορεί να δώσει κάτι και σε κάποιον άλλον. Αισθάνομαι πως η δουλειά μου έχει μια ανάταση και μία αισιοδοξία.”
Με αυτήν ακριβώς την ανάταση βγαίνει κανείς από την έκθεση αυτή. Και με την αίσθηση πως μπορούμε και πρέπει να προχωράμε παρά τις δυσκολίες και τα τραγικά σημεία της ζωής μας. Η ανάταση που γίνεται ακόμη μεγαλύτερη όταν στα δεξιά του αντικρίσει το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου. Το γαλάζιο αυτό της ελευθερίας του αλόγου…
