ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΙΒΛΗΤΙΚΟ ΣΤΗΘΟΣ ΜΙΑΣ ΧΟΡΕΥΤΡΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ ΒΑΘΥ ΜΠΛΕ ΤΟΥ YVES KLEIN
Μπήκαμε στην έκθεση Nouveau Réalisme στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή και σας μεταφέρουμε τις εντυπώσεις μας.
Μία από τις πιο εντυπωσιακές εκθέσεις σύγχρονης Τέχνης λαμβάνει χώρα στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, μια διεθνής έκθεση αφιερωμένη στο Nouveau Réalisme – ελληνιστί στον Νέο Ρεαλισμό– ένα εκρηκτικό, επαναστατικό κίνημα μεταξύ των Dada και της Pop Art, το οποίο ανέτρεψε τα μέχρι τότε δεδομένα της τέχνης του 20ου αιώνα.
Μία έκθεση που σε κάνει να χαμογελάς ανεπαίσθητα και που σε φορτίζει με δύναμη και αισιοδοξία όταν στέκεσαι απέναντι στα 50 -ίσως και παραπάνω- έργα που την απαρτίζουν, αλλά και απέναντι σε 13 διαφορετικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες. Άλλωστε αυτό ήταν και το στοίχημα της έκθεσης αυτής. Να μην αναλωθεί σε μια εξαντλητική ιστορική προσέγγιση, αλλά να εκθέσει 13 διαφορετικούς κόσμους και το νεανικό, πληθωρικό, διασκεδαστικό πνεύμα των καλλιτεχνών, οι οποίοι άφησαν ισχυρό αποτύπωμα στην εποχή τους.
Όπως πολύ εύστοχα έγραψε η Catherine Millet για τους νεο-ρεαλιστές: “Ήξεραν ότι ήταν προτιμότερο να κάνουν παιχνίδι με το πραγματικό, αν δεν ήθελαν να γίνουν εκείνοι παιχνίδι του”.
Περιδιαβαίνοντας μέσα στη συλλογική μοναδικότητα 13 νεο-ρεαλιστών
Περιδιαβαίνοντας μέσα στη συλλογική μοναδικότητα των Arman, César, Christo, Gérard Deschamps, François Dufrêne, Raymond Hains, Yves Klein, Martial Raysse, Mimmo Rotella, Niki de Saint Phalle, Daniel Spoerri, Jean Tinguely και Jacques Villeglé αυτό που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι καταρχάς η καταπληκτική σκηνογραφία των Ανδρέα Γεωργιάδη και Παρασκευής Γερολυμάτου. Τα έργα είναι σοφά τοποθετημένα στον εκθεσιακό χώρο του -1, άψογα φωτισμένα, ενώ οι λεζάντες είναι τόσο περιεκτικές που “πιάνεις” τον εαυτό σου να τις αναζητά διαρκώς.
Με το που μπαίνεις στην αίθουσα, το βαθύ εντυπωσιακό μπλε του Yves Klein στο “Πορτρέτο του Αrman” και στη “Νίκη της Σαμοθράκης” σε κάνει να νιώθεις πως βυθίζεσαι μέσα στην απύθμενη “μονοχρωματική” περιπέτειά του, μια προσέγγιση τόσο ριζική, όσο και μυστικιστική. Ένας αιρετικός καλλιτέχνης που η διαδρομή του διακόπτεται απότομα από διαδοχικά καρδιακά επεισόδια, τα οποία και θα οδηγήσουν στον πρόωρο θάνατό του σε ηλικία μόλις 34 ετών. “Ο Πύρινος Πίνακας χωρίς τίτλο”, ένα καμένο χαρτόνι σε ξύλο ουσιαστικά, δεν μπορεί να μη μαγεύσει, καθώς είναι η απόδειξη πως τελικά ο καλλιτέχνης αυτός μετέτρεψε τα ίδια τα έργα του σε «στάχτες» του περάσματός του από τη Γη.
Το 1961 ο Arman παρουσιάζει τους πρώτους “Coleres” (Θυμοί), σκηνοθετώντας τη θεατρική και εξαιρετική συμβολική καταστροφή διαφόρων αντικειμένων. Εξόχως χαρακτηριστική, η “Μείζων Συγχορδία“, ένα τεμαχισμένο τσέλο σε ξύλινη επιφάνεια. Καταστρέφοντας μουσικά όργανα, όπως το βιολοντσέλο εδώ, ο Arman προσπαθεί να κλονίσει τις συμβάσεις και τον συντηρητισμό.
Τα έργα του Cesar δεσπόζουν δίπλα, του καλλιτέχνη που λόγω οικονομικής δυσχέρειας σταμάτησε γρήγορα να ασχολείται με το μάρμαρο και στράφηκε στα παλιοσίδερα και την ηλεκτροσυγκόλληση, αλλά και στην αισθητική διάσταση του απορρίμματος, καθημερινού ή βιομηχανικού.
Ο César προχώρησε μάλιστα μέχρι το σημείο να τιθασεύσει τον χρόνο με δύο από τις πιο γνωστές σειρές του. Οι Expansions [Επεκτάσεις] ήταν η πρώτη. Είτε πρόκειται για τις αρχικές εκδοχές, οργανωμένες σαν δρώμενα απ’ όπου το κοινό έφευγε παίρνοντας ένα κομμάτι από το έργο, είτε για την παραγωγή του από το 1969 και μετά, οπότε ο καλλιτέχνης κατάφερε να υποτάξει την πολυουρεθάνη παραδίδοντάς τη στις επόμενες γενιές, υπνωτίζεται κανείς από τη φευγαλέα υπερχείλιση υλικού που σταθεροποιείται για πάντα. Η δεύτερη σειρά ήταν τα Empreintes [Αποτυπώματα]. Μέρη ανθρώπινων σωμάτων, διεσταλμένα και μεγεθυμένα με τον παντογράφο, ορθώνονται σαν σύγχρονα τοτέμ, βγάζοντας τη γλώσσα στην αργή μα αναπόφευκτη παρακμή μας. Στην παρούσα έκθεση βλέπουμε το επιβλητικό “Στήθος” της σειράς αυτής που οφείλει τη δημιουργία του στη συμβολή μιας χορεύτριας του παρισινού καμπαρέ Crazy Horse, αλλά και τον “Αντίχειρα” που αναπαράχθηκε επίσης σε πολλές μορφές και μεγέθη, φτάνοντας τα 5.60 μέρα στη χαλύβδινη εκδοχή του.
Δεξιά της αίθουσας το βλέμμα αποσπούν οι πολύχρωμες εκπληκτικές δημιουργίες της Niki de Saint Phalle, της μοναδικής γυναίκας καλλιτέχνιδας της έκθεσης που συνειδητοποίησε μετά από μία περίοδο βαριάς κατάθλιψης και νοσηλείας, τη σωτηρία και τη θεραπευτική σημασία της ζωγραφικής στη ζωή της. Το σπάνιο γλυπτό της “Το παγκάκι”, στο οποίο πρωταγωνιστικό ρόλο έχει μία ανδρική μορφή βαμμένη μαύρη που διαβάζει μία εφημερίδα γραμμένη στα ελληνικά (οι επιγραφές είναι της καλλιτέχνιδος Μαρίνας Καρελλά, στενής φίλης της Saint Phale), το αξιαγάπητο “Θούερις- Φωτιστικό Ιπποπόταμος” που είναι αστείο, κιτς και την ίδια στιγμή εκπληκτικό σαν σύλληψη, αλλά και οι εκπληκτικές της Πολυθρόνες- Φίδια που όσο και να τις κοιτάξει κανείς δεν τις χορταίνει.
Περιτυλίγοντας διάφορα αντικείμενα της καθημερινής ζωής, ο Christo θέτει υπό αμφιβήτηση τις αρχές της χρησιμότητας, της ταυτότητας και της ιδιοκτησίας. Τυλιγμένα σαν χρυσαλίδες σε αέναη χειμερία νάρκη, μας καλούν να διερευνήσουμε τη σχέση μας με μια κοινωνία όλο και περισσότερο καταναλωτική. Το “Περιτυλιγμένο καροτσάκι” είναι χαρακτηριστικό του έργο.
Τα έργα του Martial Raysse που το 1959 αρχίζει να δημιουργεί συνθέσεις με καινούρια αντικείμενα από πλαστικό και άλλα υλικά καθημερινής χρήσης για τις οποίες διαλέγει τίτλους τόσο ποιητικούς όσο και καυστικούς. Η σειρά αυτή θα γίνει αργότερα γνωστή με τον τίτλο “Υγιεινή της όρασης” για τον οποίο ο ίδιος θα εξηγήσει: Αισθάνθηκα την ανάγκη να θεμελιώσω μία νέα ηθική στάση που δε θα ποντάριζε, προκειμένου να συγκινεί, στην κυτταρική σήψη, στην εκφυλιστική κατάσταση του ανθρώπου και του αντικείμενου που είναι καταδικασμένο στη φθορά…. Είμαι ένας ζωγράφος που χρησιμοποιώ μοντέρνες τεχνικές για να εκφράσω έναν μοντέρνο κόσμο”. Χαρακτηριστικό έργο της σειράς αυτή η “Σήψη με λεπτότητα”, ένα έργο με πλαστικά κουτιά, χαρτόνι και χάπια, αλλά και το “Μου αρέσει πολύ αυτός ο πίνακας”, ένα έργο που ο τίτλος του διακρίνεται από χιούμορ και ειρωνεία.
Τι να πει κανείς για τα ντεκολάζ του Mimmo Rotella, την εντυπωσιακή Marilyn Monroe να βρίσκεται στο επίκεντρο του έργου του. “Η Marilyn υπήρξε και εξακολουθεί να είναι για μένα ένα τρομερό παράδειγμα δημιουργικότητας. Βλέποντάς τη να χορεύει ή να τραγουδάει στις ταινίες της, δε γίνεται να μη μαγευτείς από το θαύμα της φυσικότητάς της” αναφέρει ο καλλιτέχνης. Οι σκισμένες ιταλικές αφίσες στη σύνθεση που παρουσιάζεται στην έκθεση είναι από την ταινία “Some Like It Hot” του Billy Wilder. Πιο σκοτεινό και ευαίσθητο το ντεκολάζ ”Αληθινή Αγάπη/Νυχτερινός Έρωτας” που απεικονίζει κατά κύριο λόγο την αφίσα της ταινίας “Τρυφερή είναι η νύχτα”, της κινηματογραφικής μεταφοράς του ομότιτλου μυθιστορήματος του F. Scott Fitzgerald.
Το ίδιο εντυπωσιακά και τα ντεκολάζ του Jacques Villegle που ξεκίνησε από το 1949 μαζί με τον Raymond Hains να σκίζει αφίσες στην περιοχή του Μονπαρνάς στο Παρίσι. To πάθος του για το σκίσιμο και το ξεκόλλημα αφισών τον καθιστά ένα είδος χρονικογράφου της εποχής του, με τα έργα του να αποτυπώνουν στο πέρασμα των χρόνων την επικαιρότητα και τις προτιμήσεις της στιγμής.
Τι εστί Nouveau Réalisme
Ο Νέος Ρεαλισμός είναι ένα από τα μείζονα καλλιτεχνικά κινήματα του 20ού αιώνα. Αναπτύχθηκε σε μια εποχή-μεταίχμιο της ιστορίας, όταν η τέχνη έπαψε να ονομάζεται μοντέρνα για να γίνει σύγχρονη. Παρά τη σπουδαιότητά του και τις ανατροπές που προκάλεσε, συνεχίζει μέχρι σήμερα να μην είναι ιδιαίτερα γνωστό, αν και πολλά μέλη της ομάδας των Νέων Ρεαλιστών συγκαταλέγονται πλέον στους διασημότερους και πιο αναγνωρισμένους καλλιτέχνες του αιώνα, μερικοί δε και στους ακριβότερους. Είναι συνολικά δεκατρείς.
Οκτώ ήταν παρόντες στις 27 Οκτωβρίου 1960, ημέρα υπογραφής μιας κοινής διακήρυξης που είχε συντάξει ο κριτικός τέχνης Pierre Restany και όριζε συνοπτικά τον Νέο Ρεαλισμό ως «νέες αντιληπτικές προσεγγίσεις του πραγματικού».
Οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες, με αλφαβητική σειρά, ήταν οι Arman, François Dufrêne, Raymond Hains, Yves Klein, Martial Raysse, Daniel Spoerri, Jean Tinguely, Jacques Villeglé. Αργότερα, ύστερα από πρόσκληση του Restany, προστέθηκαν στην ομάδα ακόμη πέντε, οι César, Mimmo Rotella, Niki de Saint Phalle, Gérard Deschamps και, εν συνεχεία, ο Christo. Τα κοινά τους σχέδια πραγματοποιήθηκαν ως επί το πλείστον μεταξύ 1960 και 1963, ενώ συνεχίστηκαν πιο αραιά μέχρι το 1970, έτος που η ομάδα γιόρτασε πανηγυρικά στο Μιλάνο τη δέκατη επέτειο από την ίδρυσή της.
Ο όρος Ρεαλισμός, που επέλεξε ο Restany, δεν ήταν τυχαίος. Αποτελούσε αναφορά στο καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε στη Δυτική Ευρώπη στα μέσα του 19ου αιώνα. Στον εικαστικό τομέα, κύριος εκπρόσωπός του υπήρξε ο Gustave Courbet, ο οποίος τον χαρακτήρισε ως «την άρνηση του ιδεώδους». Ακολουθώντας το παράδειγμά του, τα μέλη του Νέου Ρεαλισμού ήρθαν να μεταγράψουν στην τέχνη τους τη δική τους αντίληψη για τον κόσμο, μέσα σε μια κοινωνία βιομηχανοποιημένη πλέον, αστική στο μεγαλύτερο μέρος της, και στην οποία κυριαρχούν η διαφήμιση και η μαζική παραγωγή.
Οι αισθητικές επιλογές και οι καλλιτεχνικοί προβληματισμοί των μελών του εφήμερου αλλά σημαντικού αυτού κινήματος τους κατέστησαν πρωτοπόρους σε πολλά επίκαιρα ζητήματα που υπερβαίνουν τα όρια της τέχνης: όπως η αμφισημία του ρόλου της βιομηχανίας, η σπουδαιότητα της ανακύκλωσης, η αναγκαιότητα αναθεώρησης θεμάτων που άπτονται της κλιματικής αλλαγής και της οικολογίας.
Την έκθεση επιμελούνται η Marion Meyer, Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Man Ray, που γνώρισε προσωπικά πολλούς Νέους Ρεαλιστές και η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, Υπεύθυνη της Συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή.
Το αφιέρωμα συνοδεύεται από δίγλωσσο τόμο 300 περίπου σελίδων, με κείμενα της επιμελήτριας Μαρίας Κουτσομάλλη-Moreau και πλούσιο αρχειακό υλικό, που εκδίδεται από το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή σε επιμέλεια της Μικρής Άρκτου. Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιούνται ειδικές ξεναγήσεις για το κοινό καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και για ενήλικες.
