CYBERBULLYING: ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΜΑΣΤΙΓΑΣ

Η αγωνία μιας φίλης που μεγαλώνει έφηβη κόρη, συνδυάστηκε με εκείνη άλλων φίλων -και γνωστών- που έχουν παιδιά σε προεφηβικές και εφηβικές ηλικίες, για όσα μπορούν να συμβούν στα παιδιά τους μέσω του διαδικτύου. Διευκρίνισαν πως διαβάζουν για αποκαλύψεις που αφορούν συγκεκριμένους όρους (βλ. revenge porn), αλλά λίγοι ξέρουν περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Η ενημέρωση και η εκπαίδευση δεν θα έλεγες ότι είναι από τα δυνατά χαρτιά της Ελλάδας.

Το ενδιαφέρον που διαπιστώθηκε ήταν τέτοιο που δεν είχαμε άλλη επιλογή από το να δημιουργήσουμε το γλωσσάρι που ακολουθεί. Λυπάμαι -γενικά, αλλά ειδικότερα γιατί- σε πολλά δελτία ειδήσεων και πρωινές εκπομπές δεν προβλήθηκαν καν, επαρκείς (ή σωστές) πληροφορίες για την πορνογραφία εκδίκησης, μετά το σκάνδαλο που αποκαλύφθηκε και είχε για πρωταγωνιστή τον Στάθη Παναγιωτόπουλο.

Ας πιάσουμε λοιπόν, το θέμα από την αρχή και ας ξεκινήσουμε με αυτό που δεν είναι a priori cyberbullying (μορφή του οποίου είναι το revenge porn), αλλά όπως αποδεικνύεται πολλά ξεκινούν από εκεί.

SEXTING (sex + texting)

Είναι η ηλεκτρονική αποστολή γραπτού μηνύματος ή/και φωτογραφίας ή/και βίντεο με τολμηρό σεξουαλικό περιεχόμενο. Όταν τα ντοκουμέντα αφορούν τον αποστολέα δεν είναι cyberbullying. Γίνεται, όταν εμφανίζονται σε αυτά άλλοι. Και τότε μπαίνει στη μέση ο νόμος -σε άλλες χώρες.

Για τους έφηβους (που ζουν σε κοινωνία που είναι εξαρτημένη από το διαδίκτυο) είναι κατοχυρωμένος τρόπος σεξουαλικής έκφρασης.

Από το 2017 είχε διευκρινιστεί πως το sexting φαινόταν να είναι ο νέος τρόπος επικοινωνίας που υπήρχε, μεταξύ των εφήβων. Είχαν γίνει σχετικές μελέτες και είχε διαπιστωθεί ότι ένα μεγάλο ποσοστό νέων επιδιδόταν ήδη σε αυτή τη μορφή επικοινωνίας. Είχε αποκαλυφθεί και ότι το sexting παιδιών που είναι μαθητές γυμνασίου ήταν στο επίκεντρο αρνητικής προσοχής, καθώς συνδεόταν με εκδικητική πορνογραφία (σήμερα το ξέρεις ως revenge porn) και άλλες μορφές παρενόχλησης. “Η παρορμητική λήψη αποφάσεων ανέκαθεν ήταν παρενέργεια της εφηβείας. Οι ψηφιακές φωτογραφίες μπορούν όμως, να ‘ζήσουν’ για πάντα. Ιδιαίτερα αν διαδίδονται ευρέως”.

Κατόπιν τούτου, η πρακτική αποστολής γυμνών φωτογραφιών, ατόμων κάτω των 18 χρόνων έγινε παράνομη σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ. Σε κάποιες ήταν κακούργημα. Σε άλλες πλημμέλημα.

Έρευνα που δημοσιεύτηκε το Φλεβάρη του 2018 επιβεβαίωσε τα ευρήματα των 39 που είχαν προηγηθεί, αποκαλύπτοντας πως ένας τους 4 εφήβους είχαν λάβει sext. Το 15% ανέφερε ότι είχε στείλει sext, το 12% ότι προώθησε σχετικό μήνυμα, χωρίς συγκατάθεση και το 8.5% ότι είχε σταλεί sext που τους αφορούσε, χωρίς τη συναίνεση τους. Ο καθηγητής ψυχιατρικής στο University of Texas Medical Branch, Jeff Temple είχε τονίσει το εξής:

Όπως ισχύει και με το σεξ, έτσι και στο sexting εάν δεν υπάρχει συγκατάθεση ή κάτι γίνεται εξαναγκαστικά, προκύπτουν αρνητικά θέματα στη ψυχική υγεία.

Διαπιστώθηκε και ότι το φαινόμενο ήταν στη μεγαλύτερη έξαρση της ιστορίας του, με τα smartphones να αναφέρονται ως ένας από τους λόγους (ειρήσθω εν παρόδω, στην πανδημία δημιουργήθηκε νέο ρεκόρ) και ότι η εξάσκηση άρχιζε από τα 11 χρόνια -και ότι τα παιδιά συνήθως αποκτούν το πρώτο smartphone στα 10 τους χρόνια. “Όσο πιο μικρά -σε ηλικία- γίνονται τα παιδιά που αποκτούν για πρώτη φορά smartphone, θα βλέπουμε αύξηση του sexting μεταξύ των εφήβων”.

Τονίστηκε ότι οι πιθανότητες να στείλουν ή να λάβουν οι έφηβοι sext αυξάνεται κάθε χρόνο της ζωής τους που περνάει, συμπέρασμα “που προσδίδει αξιοπιστία στην ιδέα ότι το sexting είναι αναδυόμενο και δυνητικά φυσιολογικό στοιχείο της σεξουαλικής συμπεριφοράς και ανάπτυξης τους”.

Συμπερασματικά, οι ερευνητές εξήγησαν ότι “χρειάζεται περισσότερη εκπαίδευση και κατανόηση και όχι περισσότερα τιμωρητικά μέτρα”. Πρότειναν τις συζητήσεις των γονιών με τα παιδιά τους και την ενημέρωση επί των πιθανών συνεπειών -και δη αυτών που αφορούσαν τη διανομή του περιεχομένου, χωρίς τη συγκατάθεση τους.

Τώρα, ας περάσουμε στην ‘ομπρέλα’.

CYBERBULLYING (cyber + bullying)

Oι επιστήμονες που συνεργάζονται με τη UNICEF διευκρινίζουν ότι είναι ο εκφοβισμός στον κυβερνοχώρο (όπως είναι η μετάφραση της λέξης) γίνεται με τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών. Μπορεί να γίνει στα social media, σε πλατφόρμες messaging, σε πλατφόρμες gaming και στα κινητά τηλέφωνα. Είναι επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά (ατόμου ή ομάδας) που έχει ως σκοπό να επιτεθεί, να τρομάξει, να θυμώσει ή/και να ντροπιάσει όσους στοχοποιούνται -και δεν μπορούν να υπερασπιστούν εύκολα τον εαυτό τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής:

(*) η διάδοση ψεμάτων για κάποιον στα social media

(*) η διάδοση ντροπιαστικών φωτογραφιών κάποιου στα social media

(*) η αποστολή οδυνηρών μηνυμάτων ή απειλών, μέσω πλατφορμών ανταλλαγής μηνυμάτων

(*) να υποδύεται κάποιος ότι είναι κάποιος άλλος και να στέλνει πρόστυχα ή άσχημα μηνύματα, σε άλλους

Ο εκ του σύνεγγυς εκφοβισμός και αυτός στον κυβερνοχώρο ενίοτε συνδυάζονται. Εν τούτοις, το cyberbullying αφήνει ψηφιακό αποτύπωμα -ένα αρχείο που μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο και να παρέχει στοιχεία για να σταματήσει η κακοποίηση.

Έχε υπ’ όψιν σου την έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2018 και ενημέρωσε ότι το 90% των παιδιών και εφήβων που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο αναγνώρισε το cyberbullying ως πρόβλημα, το 47% είχαν εμπειρία, οι καθηγητές και οι δάσκαλοι το προσδιόρισαν ως το Νο1 πρόβλημα ασφαλείας που είχαν στις τάξεις τους, ενώ διαπιστώθηκε ότι τα θύματα έχουν διπλάσιες πιθανότητες να προβούν σε αυτοτραυματισμό ή να αποπειραθούν να αυτοκτονήσουν.

Μορφές του cyberbullying είναι οι εξής:

EXCLUSION

Ο αποκλεισμός υπάρχει και στην εκτός διαδικτύου ζωή. Καλείς δηλαδή, όλη την παρέα σε ένα πάρτι, εκτός ενός. Στο Internet ο αποκλεισμός γίνεται από γκρουπ συμμαθητών/συνεργατών κλπ σε πλατφόρμες messaging και γίνεται πρόβλημα, όταν περιλαμβάνει συνθήκες εκφοβισμού ή στοχοποίησης αυτού που λείπει.

HARRASMENT

H παρενόχληση είναι μια ευρεία κατηγορία, στην οποία εμπίπτουν πολλοί τύποι διαδικτυακού εκφοβισμού. Έχει να κάνει με συνεχές και σταθερό μοτίβο οδυνηρών και απειλητικών διαδικτυακών μηνυμάτων, που αποστέλλονται με σκοπό να χάσει το θύμα την αυτοεκτίμηση του και να νιώθει ‘μικρός’..

ΤROLLING

Το τρολάρισμα ανήκει στους τρόπους που γίνεται η παρενόχληση από κάποιον που θέλει να αναστατώσει σκόπιμα άλλους, δημοσιεύοντας ‘εμπρηστικά’ σχόλια στο διαδίκτυο. Οι δράστες τείνουν να μην έχουν προσωπική σχέση με τα θύματα τους.

FLAMMING

Το ‘κράξιμο’ συνιστά αποστολή προσβολών και βωμολοχιών, στο θύμα. Είναι παρόμοιο με το τρολάρισμα, αλλά πρόκειται για πιο άμεση επίθεση σε ένα θύμα, προκειμένου να υποκινήσει online καβγάδες.

OUTING/DOXING

Είναι η δημοσίευση ευαίσθητων ή/και προσωπικών πληροφοριών, για την οποία δεν έχεις δώσει τη συγκατάθεση σου, με στόχο να σε ντροπιάσουν ή να σε εξευτελίσουν. Περιλαμβάνει τη διάδοση προσωπικών φωτογραφιών ή εγγράφων δημοσίων προσώπων. Μπορεί να αφορά την κοινή χρήση αποθηκευμένων προσωπικών μηνυμάτων, σε ιδιωτικό online γκρουπ. Σε κάθε περίπτωση, έχει στο επίκεντρο την έλλειψη συναίνεσης του θύματος.

TRICKERY

Είναι ό,τι διάβασες από πάνω, συν το στοιχείο της εξαπάτησης (μετάφραση του trickery). Ο εκφοβιστής γίνεται φίλος με το στόχο του και του προκαλεί ψευδή αίσθηση ασφάλειας. Μόλις κερδίσει την εμπιστοσύνη του, την καταχράται και μοιράζεται με άλλους προσωπικές πληροφορίες και μυστικά του θύματος.

DISSING

Η προσβολή είναι ό,τι διάβασες στα παραπάνω, συν το γεγονός ότι αυτός που κάνει τον εκφοβισμό συνήθως έχει προσωπική σχέση με το θύμα -είναι γνωστοί ή φίλοι. Γίνεται διασπορά κακών και αγενών πληροφοριών, για το ‘στόχο’ μέσω δημοσίων ποστ και προσωπικών μηνυμάτων, ώστε να καταστρέψει τη φήμη του και τις σχέσεις του με άλλους ανθρώπους.

CYBERSTALKING

Πρόκειται για μια εκ των πιο σοβαρών μορφών ηλεκτρονικού εκφοβισμού (αφού συνήθως είναι αξιόπιστη απειλή για την ασφάλεια του θύματος) και μπορεί να εκθέσει το θύμα σε απειλές για σωματική βλάβη. Περιλαμβάνει τη χρήση ηλεκτρονικών επικοινωνιών για την παρακολούθηση, τις ψευδείς κατηγορίες και τις απειλές και συχνά συνοδεύεται από παρακολούθηση (stalking) και εκτός διαδικτύου. Είναι ποινικό αδίκημα και μπορεί να οδηγήσει σε περιοριστικά μέτρα, αναστολή και φυλάκιση -για τον δράστη που ξεκινά με την αποστολή επαναλαμβανόμενων μηνυμάτων, με σκοπό να απειλήσει ή να παρενοχλήσει το θύμα, ενώ μπορεί να ενθαρρύνει και άλλους να ακολουθήσουν τη συμπεριφορά του είτε ξεκάθαρα, είτε υποδυόμενος το θύμα του όπως ζητά από τους άλλους να επικοινωνήσουν μαζί του.

FRAPING

Προκύπτει από τη λέξη ‘frape’ (βιασμός) και το Facebook και έχει να κάνει με τη χρήση λογαριασμού μας στο συγκεκριμένο social network, χωρίς την άδεια μας για τη δημοσίευση ακατάλληλου περιεχομένου (ρατσιστικά/ομοφοβικά σχόλια και συκοφαντίες), υπό το όνομα μας -ώστε να καταστρέψει τη φήμη μας.

MASQUERADING

Η μεταμφίεση συμβαίνει όταν ο δράστης δημιουργεί ένα ψεύτικο προφίλ (catfishing) ή ταυτότητα στο διαδίκτυο, με μοναδικό σκοπό να κάνει cyberbullying σε κάποιον. Όλα ξεκινούν από ένα email με ψευδή στοιχεία, συνεχίζεται μη δημιουργία ψευδών σελίδων στα social media και την επιλογή νέας ταυτότητας και φωτογραφιών που έχουν ως στόχο να ξεγελάσουν το θύμα. Συνήθως ο δράστης γνωρίζει καλά το θύμα.

REVENGE PORN/CYBER RAPE

Το Magazine έχει δημοσιεύσει κάθε λεπτομέρεια για την πορνογραφία εκδίκησης ή βιασμό στο κυβερνοχώρο, που ανήκει και στα σεξουαλικά εγκλήματα -σε άλλες χώρες. Ενημερώσαμε και για όσα μπορεί να κάνει ένα θύμα στην ημεδαπή (και δεν είναι αυτό που νομίζεις). Το φαινόμενο προσδιορίζεται ως συγκεκριμένη μορφή ψηφιακής κακοποίησης που συνήθως λειτουργεί ως αντίποινο ή μέσο εκβιασμού νυν ή πρώην σύντροφο και διασταυρώνεται με τη σεξουαλική κακοποίηση -καθώς περιλαμβάνει τη ψηφιακή διανομή γυμνών ή σεξουαλικών φωτογραφιών ή/και βίντεο ενός ατόμου, χωρίς τη συγκατάθεση του.

Η ελληνική νομοθεσία ορίζει ως ηλεκτρονικό έγκλημα την παράνομη αντιγραφή απόρρητων δεδομένων, την παράνομη χρήση ή πρόσβαση σε προγράμματα ή στοιχεία ηλεκτρονικών υπολογιστών και την απάτη. Το μόνο εξ όσων διάβασες που είναι ποινικό αδίκημα στη χώρα μας, είναι το cyberstalking. Για την ιστορία, έχει διαπιστωθεί πως όλες οι μορφές ηλεκτρονικού εκφοβισμού μπορούν να προκαλέσουν άγχος, κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό στα θύματα.

Δεν χρειάζεται να θυμάσαι όλους τους όρους. Χρειάζεται να ξέρεις τι συμβαίνει και να μιλάς για αυτό στο παιδί σου, σε τακτική βάση.

Οδηγίες προς ναυτιλομένους

Oι οργανισμοί που ασχολούνται με την υγεία των παιδιών (στο σώμα και το μυαλό) έχουν εξηγήσει πως όποιες και αν είναι οι ποινές, αποτέλεσμα δεν θα δούμε -καθώς όπως συμβαίνει σε όλα τα πράγματα αυτής της ζωής σημασία έχει η ενημέρωση και η εκπαίδευση από μικρές ηλικίες, προκειμένου το παιδί να μη γίνει θύμα ή θύτης. Στις συμβουλές που δίνουν ειδικοί για το πώς μπορεί να σταματήσει το cyberbuylling είναι οι εξής:

α) πριν δώσετε smartphone ή ηλεκτρονικό υπολογιστή στο παιδί σας, είναι χρήσιμο να έχετε κάνει ήδη την πρώτη συζήτηση για το σεξ και μετά για το διαδίκτυο -όπου όταν ανεβάζεις κάτι, παύεις να έχεις τον έλεγχο του. Βοηθά να ξέρει το παιδί πως τα media γενικά χρησιμοποιούν το σεξ για να ‘πουλήσουν’, να έχει όρια ως προς το ποια sites μπορεί να επισκεφτεί (και να κάνετε ξεκάθαρο το ‘γιατί’) και να έχει καταλάβει τους λόγους που είναι χρήσιμο να μη δίνει σε άλλους τους κωδικούς πρόσβασης των ‘σελίδων’ και των ‘συσκευών’ του -όπως είναι χρήσιμο να μη λέει σε όσους δεν ξέρει πολύ καλά το όποιο στοιχείο το αφορά (όνομα, σχολείο, διεύθυνση).

β) Όταν φτάσει σε ηλικία που μπορεί να κατανοήσει τι είναι έρωτας και αγάπη (όταν σκιρτήσει η καρδιά του) θα περάσετε στη συζήτηση για το δικαίωμα του στο ‘όχι’ -σε ό,τι του ζητούν να κάνει, αλλά εκείνο δεν αισθάνεται άνετα- και έτσι θα φτάσετε στο sexting. Πώς; Μπορείτε να το ρωτήσετε αν έχει ακούσει για αυτό, να του δώσετε όλες τις σχετικές πληροφορίες και να του ζητήσετε να σας πει τη γνώμη του. Μετά πείτε και τη δική σας.

γ) χρησιμοποιήστε παραδείγματα που είναι κατάλληλα για την ηλικία του παιδιού σας. Διευκρινίστε ότι τα γραπτά κείμενα είναι χρήσιμο να μην έχουν ποτέ επισυναπτόμενες φωτογραφίες ή βίντεο του οποιουδήποτε, που να είναι αποκαλυπτικές ή χωρίς ρούχα. Εξηγήστε -ψύχραιμα- πως ό,τι στέλνουν μέσω Internet μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές συνέπειες (και δη στη ψυχολογία -δώσε τα στατιστικά που διάβασες εδώ) και να τους συνοδεύει για όλη τους τη ζωή. Ενδέχεται να το βρουν μπροστά τους, όταν θα έχουν μεγαλώσει και θα έχουν δημιουργήσει οικογένεια. Εφόσον πατήσουν το send, παύουν να έχουν τον παραμικρό έλεγχο στη φωτογραφία ή το βίντεο και μπορεί να σταλεί οπουδήποτε.

δ) θυμίστε στα παιδιά σας την αξία τους. Ενημερώστε τα ότι δεν είναι ΟΚ να τους πιέζει ο οποιοσδήποτε να κάνουν οτιδήποτε δεν θέλουν και ότι το sext δεν είναι τρόπος για να αποδείξουν κάτι -την αγάπη τους για κάποιον άλλον ή την έλξη τους. Διαβεβαιώστε τα ότι αντιλαμβάνεστε τι μπορούν να περνούν από τους συνομηλίκους τους (όταν δεν κάνουν ό,τι όλοι οι άλλοι), αλλά έχουν τη δύναμη να υπερασπιστούν τα θέλω τους και τον εαυτό τους. Όπως και ότι είναι πάντα άξιοι σεβασμού.

Είναι σημαντικό να επιστρέφετε στο θέμα τακτικά, να απαντάτε σε τυχόν απορίες και να είστε υποστηρικτικοί. Ένα από τα σημάδια που θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε πως κάτι δεν πάει καλά, είναι αν δείτε το παιδί σας να χάνει το ενδιαφέρον του για τις αγαπημένες του δραστηριότητες, να έχει ξαφνική και ανεξήγητη πτώση στις εκπαιδευτικές επιδόσεις, να μην πηγαίνει σχολείο και να υπάρχουν αλλαγές στις συνήθειες που είχε με τον ύπνο και το φαγητό. Εκεί που θα σημάνει ο συναγερμός είναι αν το δείτε να μην ενδιαφέρεται να χρησιμοποιήσει τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή να είναι αναστατωμένο αφότου έχει χρησιμοποιήσει το smartphone.

Αν το παιδί σου είναι θύτης, υπάρχει ένας απλός τρόπος για να καταλάβεις την τάση του: θα το δεις να αφηνιάζει αν του αφαιρέσεις τα προνόμια του, σε ό,τι αφορά τους τρόπους που έχει να μπαίνει στο Internet.