“ΕΛΑΤΕ ΝΑ ΠΕΡΑΣΕΤΕ ΤΟΝ ΕΒΡΟ”
Τα fake news των διακινητών στα κοινωνικά δίκτυα μετά την κρίση στο Αφγανιστάν.
Tο βίντεο διαρκεί 30 δευτερόλεπτα. Αυτός που το τραβά, βρίσκεται πίσω από δύο σειρές ψηλού φράχτη με μεταλλικό σύρμα και ακανθωτό πλέγμα στην κορυφή. Διακρίνονται έρημοι αγροί, χωρίς καμία παρουσία συνοριοφυλάκων. Νεαροί άντρες με σακίδια στην πλάτη, έχουν τοποθετήσει μία σκάλα σε καθέναν από τους φράχτες και περνούν με ευκολία στην απέναντι πλευρά.
Δεν υπάρχει φυσικός ήχος, αντίθετα στο βίντεο έχει προστεθεί ζωηρή μουσική. Κι επίσης, προς το τέλος, ένα κίτρινο χεράκι τύπου emoji, που φαίνεται να γνέφει ότι τα πράγματα είναι τόσο απλά όσο φαίνονται. Είναι περισσότερο ένα βίντεο promotion.
O Abbo*, Αφγανός πρόσφυγας που βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα, το έλαβε προ ημέρων στο κινητό από έναν φίλο του, ο οποίος παραμένει εγκλωβισμένος στην Τουρκία. Βρήκε το βίντεο σε ένα κλειστό γκρουπ στο Telegram, στο οποίο διακινητές διαφημίζουν τις υπηρεσίες που προσφέρουν σε όσους θέλουν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη. Ο εγκλωβισμένος Αφγανός στην Τουρκία ρώτησε τον Abbo αν τα ελληνο-τουρκικά σύνορα είναι πράγματι αφύλακτα.
«Μετά την επικράτηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, καινούρια γκρουπ ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια στα κοινωνικά δίκτυα. Όλοι γραφούν εκεί μέσα και προεξοφλούν ότι θα υπάρξει μεγάλο προσφυγικό ρεύμα Αφγανών προς τα ελληνικά σύνορα το επόμενο διάστημα. Κι επίσης διαδίδουν ότι το πέρασμα στον Έβρο είναι μια εύκολη υπόθεση», είπε ο Abbo στο Magazine.
Ωστόσο, από κανένα στοιχείο δεν προκύπτει ότι το βίντεο που διακινείται στο Telegram τραβήχτηκε στον Έβρο και μάλιστα τις τελευταίες εβδομάδες. Το συρμάτινο χώρισμα δεν μοιάζει με κανένα σημείο του φράχτη που κατασκευάστηκε τα τελευταία χρόνια (εγκαινιάστηκε το 2012 από τον τότε υπουργό Χρ. Παπουτσή) ούτε φυσικά με το νέο ενισχυμένο τμήμα από χάλυβα, ύψους 5 μέτρων, που στήθηκε τους τελευταίους μήνες. Θα μπορούσε να μοιάζει με τον χαμηλότερης στάθμης φράχτη στην Ειδομένη, όμως και πάλι αυτό δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί.
Από την έρευνα του Magazine σε γκρουπ του Telegram, προκύπτει ότι οι διακινητές έχουν πιάσει δουλειά. Διαφημίζουν τα περάσματα των συνόρων, τα οποία ωστόσο είναι απροσπέλαστα. Απελπισμένοι άνθρωποι μπορεί να χάσουν πολλά χρήματα πληρώνοντας για μια διαδρομή που δεν είναι ανοιχτή κι επιπλέον είναι πολύ επικίνδυνη.
Σ’ ένα δεύτερο promotion βίντεο στο Telegram, διάρκειας 16 δευτερολέπτων, διακρίνεται μια μεγάλη ομάδα μεταναστών να περπατούν σε έναν αγρό. Ο πρώτος, που φορά ένα μπλε φανελάκι, τραβάει βίντεο με την κάμερα γυρισμένη σε αυτόν. Κουβαλά στην πλάτη μια πτυσσόμενη μεταλλική σκάλα και λέει στην κάμερα κάτι ακατάληπτο. Οι υπόλοιποι μετανάστες τον ακολουθούν προχωρώντας στην άκρη του χωραφιού. Δίπλα τους διακρίνονται πυκνά δέντρα, όμως δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ότι βρίσκονται στον Έβρο.
«4.000 ΕΥΡΩ, ΧΩΡΙΣ ΠΕΡΠΑΤΗΜΑ»
Η κινητικότητα στα κοινωνικά δίκτυα ξεκίνησε πριν από την κατάληψη της Καμπούλ, στις 15 Αυγούστου. Έναν μήνα νωρίτερα δημιουργήθηκε στο Telegram ένα γκρουπ με όνομα «Η Κωνσταντινούπολη είναι πύλη εισόδου προς την Ευρώπη», γραμμένο στα αραβικά. Η φωτογραφία προφίλ του γκρουπ είναι ένας χάρτης του Google map από τα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο. Διακρίνονται τα ελληνικά χωριά Λάβαρα και Μάνδρα. Στον χάρτη έχουν τοποθετηθεί μπλε στίγματα με το πέρασμα από τη μία πλευρά των συνόρων προς την άλλη.
Την περασμένη εβδομάδα το γκρουπ είχε 162 μέλη. Η πρώτη ανάρτηση γίνεται στις 2.34 τα ξημερώματα της 15ης Ιουλίου. Ο συντάκτης του μηνύματος, που έχει φτιάξει την ομάδα και συστήνεται ως “Abu Watan”, γράφει ότι μπορεί να κανονίσει «ακόμη και αύριο» το ταξίδι από την Τουρκία στη Θεσσαλονίκη. «Το ταξίδι, χωρίς να χρειαστεί περπάτημα, κοστίζει 4.000 ευρώ», αναφέρει.
Αμέσως μετά, ποστάρει ένα βιντεάκι 37 δευτερολέπτων, στο οποίο εμφανίζονται μετανάστες να ξεκουράζονται σε ένα χωράφι. Σύμφωνα με τον “Watan”, οι μετανάστες έστειλαν το βίντεο μόλις έφθασαν στην Αυστρία, ακολουθώντας την διαδρομή που διαφημίζει παραπάνω.
Τις επόμενες μέρες, διάφορα μέλη του γκρουπ ζητούν επιπλέον πληροφορίες για τα περάσματα και το κόστος κάθε πακέτου. Συζητούν για μια διαδρομή Λευκορωσία-Πολωνία-Γερμανία, τα ξενοδοχεία στους ενδιάμεσους σταθμούς και την αποστολή χρημάτων στους ανθρώπους του δικτύου στην Κωνσταντινούπολη.
Στις 29 Αυγούστου ο “Watan” αναρτά αναλυτικό τιμοκατάλογο για ένα πέρασμα μέσω Σερβίας: 4.000 ευρώ για δύο νύχτες περπάτημα, 4.500 για περπάτημα πέντε ωρών και 5.000 για περπάτημα δύο ωρών. «Στη διαδρομή των 4.000 ευρώ, περπάτημα 17 χιλιομέτρων, περίπου 7-9 ώρες. Στη διαδρομή των 4.500 ευρώ, περπάτημα 5 χιλιομέτρων, περίπου 2-3 ώρες», γράφει.
Ο ίδιος μια μέρα πριν, κάνει μια απαραίτητη διευκρίνιση προς τα υπόλοιπα μέλη του γκρουπ. «Οι τιμές και οι μέθοδοι εισόδου ανά πάσα στιγμή μπορεί να αλλάξουν ή να σταματήσουν, προσωρινά ή πλήρως. Προσπαθούμε πάντα για το καλύτερο, για την ασφάλεια και την άνεσή σας και δεν υπάρχει τίποτα στη δουλειά μας σταθερό και συνεχές».
ΟΙ ΑΦΓΑΝΟΙ
Παρά την εικόνα κινητικότητας των ελληνικών δυνάμεων ασφαλείας στον Έβρο, την οποία μεταδίδει επίμονα η κυβέρνηση, οι ροές των μεταναστών δεν έχουν αυξηθεί στα χερσαία σύνορα, το ίδιο και στα νησιά του Αιγαίου. Αντίστοιχα, καμία κινητικότητα δεν φαίνεται να υπάρχει προς το παρόν στην Αδριανούπολη. Σύμφωνα με στοιχεία που διέθεσε στο Magazine το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, ο αριθμός των Αφγανών που φθάνουν στην Ελλάδα παραμένει σταθερός.
Πιο ειδικά, το 2020 είχαν φθάσει στη χώρα 14.848 Αφγανοί, δηλαδή το 31% του συνολικού αριθμού μεταναστών και προσφύγων. Τους πρώτους επτά μήνες του 2021, έφθασαν 4.176 (το 27% του συνόλου). Σήμερα στην Ελλάδα βρίσκονται 12.168 Αφγανοί, ακριβώς το μισό των μεταναστών και προσφύγων, η πλειονότητα των οποίων ζητά άσυλο. Οι 9.396 Αφγανοί φιλοξενούνται σε δομές και οι υπόλοιποι σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης.
FAKE NEWS ΣΕ ΕΒΡΟ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΤΑ
Ο Χρήστος Λαζαρίδης, υπεύθυνος επικοινωνίας του Ελληνικού Φόρουμ Προσφύγων, εξηγεί ότι κάθε μεταναστευτική/προσφυγική κρίση συνοδεύεται από τη διασπορών ψευδών ειδήσεων ότι τα σύνορα είναι ανοιχτά. «Διακινητές δημιουργούν τεχνητή σύγχυση στις προσφυγικές και μεταναστευτικές κοινότητες, με σκοπό να κερδίσουν χρήματα», εξηγεί. «Πλάθεται ένα αφήγημα Γης της Επαγγελίας και αποκρύπτεται η πραγματική κατάσταση στα σύνορα, που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ακόμη και ανθρώπινες ζωές. Τα πρώτα θύματα αυτής της κατάστασης είναι οι γυναίκες και τα παιδιά», λέει ο Λαζαρίδης.
Στην κρίση του Έβρου, τον Μάρτιο του 2020, εκτός από την τουρκική κυβέρνηση που μετέφερε μαζικά πρόσφυγες στα σύνορα, διακινούνταν στα κοινωνικά δίκτυα φήμες ότι η διέλευση επιτρέπεται. Η συνέχεια ήταν δραματική. Κατά τη διάρκεια των ημερών της κρίσης, το Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων είχε ανεβάσει στα κοινωνικά δίκτυα στοχευμένα βίντεο σε διάφορες γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Φαρσί, Αραβικά) με σκοπό την ενημέρωση για την πραγματική κατάσταση στα σύνορα.
Έναν χρόνο πριν από αυτό, τον Απρίλιο του 2019, μικρότερης έντασης κρίση είχε προκληθεί στο καμπ των Διαβατών στη Θεσσαλονίκη, με το περίφημο «Καραβάνι της Ελπίδας». Η κινητοποίηση εκατοντάδων ανθρώπων είχε ξεκινήσει μετά τη διακίνηση, κυρίως μέσω Facebook και WhatsApp, ανυπόγραφων μηνυμάτων, που ανέφεραν ότι αν κινηθούν πολλοί άνθρωποι μαζικά προς τα σύνορα με τη Βόρεια Μακεδονία, τότε θα τους επιτραπεί η διέλευση. Ακολούθησε ένα 24ωρο με βία και χημικά έξω από το καμπ των Διαβατών.
ΜΠΟΥΦΑΝ ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ
Προ ημερών, αμέσως μετά την κατάληψη της Καμπούλ, στο δελτίο ειδήσεων τηλεοπτικού σταθμού πανελλαδικής εμβέλειας προβλήθηκε ρεπορτάζ, σύμφωνα με το οποίο «εκατοντάδες μετανάστες περνούν τα σύνορα του Έβρου». Το ρεπορτάζ περιλάμβανε ερασιτεχνικά βίντεο με ανθρώπους να περπατούν στους αγρούς, χαρούμενοι που έχουν φτάσει στην Ελλάδα.
Υπήρχε, ωστόσο, ένα πρόβλημα. Οι μετανάστες φορούσαν βαριά μπουφάν και κουκούλες με γούνα, κάτι μάλλον ασυνήθιστο στα μέσα Αυγούστου. Ακόμη και αν τα πλάνα ήταν πράγματι από τον Έβρο, σίγουρα δεν είχαν τραβηχτεί μετά τις τελευταίες εξελίξεις στο Αφγανιστάν.
Στα κοινωνικά δίκτυα διακινούνται τις τελευταίες τρεις εβδομάδες ακόμη χειρότερα. Ένα από τα βασικά fake news είναι ότι οι Αφγανοί άνδρες επιβιβάζονται μαζικά σε αεροπλάνα για να εγκαταλείψουν την Καμπούλ, αφήνοντας πίσω γυναίκες και παιδιά. Το παραπάνω στηρίζεται σε μια φωτογραφία από το εσωτερικό αεροπλάνου, στην οποία διακρίνονται μόνο άντρες. Η φωτογραφία κοινοποιήθηκε από εκατοντάδες χρήστες κυρίως του Facebook.
Ωστόσο, σύμφωνα με το AFP/ ελληνικό fact check, υπηρεσία του γραφείου του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων στην Αθήνα για την ψηφιακή επαλήθευση ειδήσεων, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Η φωτογραφία δεν δείχνει Αφγανούς να εγκαταλείπουν την Καμπούλ ούτε τραβήχτηκε το 2021. Αντίθετα, είχε χρησιμοποιηθεί το 2018 από το τουρκικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu ως εξώφυλλο για ένα βίντεο με θέμα 778 Αφγανούς πολίτες, που είχαν απελαθεί από την Τουρκία στο Αφγανιστάν.
Η υπηρεσία fact checking του AFP επικαλείται και την εκπρόσωπο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Shabia Mantoo, η οποία δήλωσε στις 13 Αυγούστου 2021 ότι περίπου το 80% των 250.000 Αφγανών που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα ως το τέλος του περασμένου Μαΐου, ήταν γυναίκες και παιδιά.
