ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΥΠΟΥ: ΣΤΟΝ ΠΑΤΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Η ΕΛΛΑΔΑ – ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΚΑΤΑΠΟΝΤΙΣΜΟΥ

Οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (Reporters Sans Frontieres) δημοσίευσαν το World Press Freedom Index του 2022. Δηλαδή το δείκτη ελευθερίας του Τύπου σε 180 χώρες και περιοχές του πλανήτη. Μεταξύ τους είναι και η Ελλάδα. Δηλαδή, η χειρότερη του είδους, στην Ευρώπη.

Η χώρα μας γιόρτασε τα 20 ‘γενέθλια’ της αξιολόγησης, με πτώση 38 θέσεων (από το Νο70 στο Νο108). Στις υπό κατηγορίες (Αφρική, Αμερική, Ασία-Ειρηνικός, Ευρώπη-Κεντρική Ασία και Μέση Ανατολή-Βόρεια Αφρική), είμαστε οι τελευταίοι στη δική μας. Για την ιστορία, στην πρώτη έκθεση του 2002, ήμασταν στην 19η θέση. Βέβαια, τότε η μεθοδολογία ήταν άλλη, όπως και οι χώρες που συμμετείχαν.

Τι φταίει για την “κορυφή” μας

Όπως αναφέρει το RSF “ενώ η Νορβηγία παραμένει στην κορυφή του World Press Freedom Index, η ήπειρος εμφανίζει σημαντικές ανισότητες και οι συνθήκες -και στα δυο άκρα- έχουν εξελιχθεί σημαντικά. Η Εσθονία (4η) και η Λιθουανία (9η) –δύο πρώην κομμουνιστικά κράτη– συγκαταλέγονται πλέον στην πρώτη δεκάδα, όπου δεν είναι πια η Ολλανδία (28η). Η Ελλάδα (108η) έχει αντικαταστήσει τη Βουλγαρία (91η), στην τελευταία θέση της Ευρώπης.

Αυτές οι εξελίξεις και οι ανισότητες αντικατοπτρίζουν τρεις κύριες τάσεις. Πρώτον, η επιστροφή των δολοφονιών δημοσιογράφων στην ΕΕ: ο Γιώργος Καραϊβάζ στην Ελλάδα, και ο Peter R. De Vries, στην Ολλανδία, δολοφονήθηκαν με μαφιόζικο τρόπο στο κέντρο δύο ευρωπαϊκών πόλεων. Οι υπεύθυνοι για τις δολοφονίες της Daphne Caruana Galizia στη Μάλτα (78η) και του Jan Kuciak στη Σλοβακία (27η), που έγιναν πριν το 2020, δεν έχουν ακόμη καταδικαστεί. Ωστόσο, αυτές οι δύο χώρες έχουν σημειώσει κάποια πρόοδο στον αγώνα για δικαιοσύνη και στις μεταρρυθμίσεις για την ελευθερία του Τύπου.

Επιπλέον, οι δημοσιογράφοι –που ψευδώς ταυτίζονται με την κυβέρνηση– αντιμετώπισαν βίαιη εχθρότητα από διαδηλωτές, κατά των μέτρων δημόσιας υγείας που στοχεύουν στην αντιμετώπιση του κορονοϊού. Στη Γερμανία (16η), στη Γαλλία (26η), στην Ιταλία (58η) και στην Ολλανδία, δημοσιογράφοι δέχθηκαν σωματική επίθεση και αντιμετώπισαν προσβολές και απειλές κάθε είδους, σε όλη την ήπειρο.

Ορισμένες δε, κυβερνήσεις της ΕΕ και των γειτονικών χωρών έχουν εντείνει τους δρακόντειους νόμους κατά των δημοσιογράφων, ιδίως στη Σλοβενία (54η), την Πολωνία (66η), την Ουγγαρία (85η), την Αλβανία (103η) και την Ελλάδα.

Η Σερβία (79η) ‘κέρδισε’ βαθμούς στον αγώνα κατά της ατιμωρησίας, όπως και οι κυβερνήσεις της Τσεχικής Δημοκρατίας (20η) και της Βουλγαρίας (91η), χώρες που χαλάρωσαν τον έλεγχο του Τύπου, μετά τις αλλαγές στην κυβέρνηση.

Στη Μεγάλη Βρετανία (24η) ξεχώρισε η περίπτωση του εκδότη του Wikileaks, Τζούλιαν Ασάνζ, που εκδόθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες (42η) με την κατηγορία της δημοσίευσης απόρρητων εγγράφων, έπειτα από δύο χρόνια νομικών διαδικασιών.

Το RSF έχει αγωνιστεί για να μην αποτελεί η υπόθεση Ασάνζ επικίνδυνο προηγούμενο, για τη δημοσιογραφία και την ελευθερία του Τύπου σε όλο τον κόσμο”.

Συνολικά, μέσα στο έτος που μελετήθηκε δολοφονήθηκαν 24 δημοσιογράφοι και 1 εργαζόμενος σε Media -το θλιβερό ρεκόρ είναι οι 145 του 2012-, ενώ φυλακίστηκαν 59 δημοσιογράφοι και 2 εργαζόμενοι σε media -το 2021 ήταν 302.

“Καταστροφικές οι συνέπειες του μοντέλου του Fox News”

Στην εισαγωγή της έκθεσης, οι καθ’ ύλην αρμόδιοι ενημέρωσαν ότι “η πόλωση των media πυροδοτεί διχασμούς εντός των χωρών, όπως και πόλωση μεταξύ χωρών σε διεθνές επίπεδο. Η αξιολόγηση υπογραμμίζει τις καταστροφικές συνέπειες του χάους των ειδήσεων και των πληροφοριών -επίπτωση ενός παγκοσμιοποιημένου και ανεξέλεγκτου διαδικτυακού χώρου πληροφοριών, που ενισχύει τις ψεύτικες ειδήσεις και την προπαγάνδα.

Μέσα στις δημοκρατικές κοινωνίες, οι διχασμοί αυξήθηκαν ως αποτέλεσμα των media άποψης, στο μοντέλο του Fox News και της διάδοσης κυκλωμάτων παραπληροφόρησης, τα οποία διευκολύνονται από τον τρόπο λειτουργίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης”.

Το NEWS24/7 έχει γράψει ήδη για το πώς τα fake news και η προπαγάνδα έγιναν μια πολύ επικερδής βιομηχανία.

Πάμε να δούμε τι άλλο αποκάλυψε το RFS, αφού πρώτα εξηγήσουμε δυο πράγματα για τη διαδικασία.

H μεθοδολογία

Οι αξιολογήσεις γίνονται από το Γενάρη έως το Δεκέμβρη, ενός ημερολογιακού έτους. Εκατοντάδες ειδικοί για την ελευθερία του Τύπου, που έχουν επιλεγεί από το RSF (δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων) έκαναν την ποιοτική μελέτη (απάντησαν σε ερωτηματολόγιο 123 ερωτήσεων), ενώ έγινε και μια ποσοτική έρευνα για τις παραβιάσεις της ελευθερίας του Τύπου και τις καταχρήσεις σε βάρος δημοσιογράφων και μέσων ενημέρωσης.

Η αξιολόγηση “προορίζεται για να θεωρηθεί ως μια ακριβής αντανάκλασης της κατάστασης, την στιγμή της δημοσίευσης” μπορείτε να διαβάσετε στο site των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα. Στον ίδιο σύνδεσμο διευκρινίζεται ότι “η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου αλλάζει δραματικά σε μια χώρα, μεταξύ του τέλους του έτους που αξιολογείται και της δημοσίευσης. Τα δεδομένα ενημερώνονται, ώστε να ληφθούν υπ’ όψιν τα πιο πρόσφατα πιθανά γεγονότα. Αυτά μπορεί να σχετίζονται με έναν νέο πόλεμο, ένα πραξικόπημα, μια άνευ προηγουμένου ή πολύ μεγάλη σε έκταση σε δημοσιογράφους ή την ξαφνική επιβολή μιας ακραίας κατασταλτικής πολιτικής.

Τονίζεται ότι “στο Index του 2022 αυτή η ιδιαίτερη διαδικασία χρησιμοποιήθηκε για τη Ρωσία, την Ουκρανία και το Μάλι”.

Η αξιολόγηση

Το RSF ενημέρωσε ότι “σε συνεργασία με μια επιτροπή επτά ειδικών από τον ακαδημαϊκό τομέα και τον τομέα των μέσων ενημέρωσης, αναπτύξαμε μια νέα μεθοδολογία, για τη σύνταξη του 20ου Παγκόσμιου Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου”.

Οι επτά ειδικοί είναι οι:

• Thomas Hanitzsch (διευθυντής συγκριτικής έρευνας στο τμήμα επικοινωνιακών μελετών και έρευνας μέσων στο Πανεπιστήμιο Ludwig Maximilian του Μονάχου και ειδικός στις παγκόσμιες δημοσιογραφικές κουλτούρες και τη συγκριτική μεθοδολογία),
• David Levy (ανώτερος ερευνητικός συνεργάτης και πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Reuters, για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του RSF στο Ηνωμένο Βασίλειο),
• Sallie Hughes (καθηγήτρια στο τμήμα δημοσιογραφίας και διαχείρισης μέσων στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι, και πρώην δημοσιογράφος των Miami Herald, Washington Post και Maclean’s),
• Herman Wasserman (καθηγητής των ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν και εκδότης των Αφρικανικών Δημοσιογραφικών Σπουδών),
• Laura Moore (δημοσιογράφος, επικεφαλής έρευνας και αξιολόγησης στην Deutsche Welle Akademie και συγγραφέας του βιβλίου «Μέτρηση της παγκόσμιας ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης»),
• Thibaut Bruttin (αναπληρωτής γενικός διευθυντής της RSF)
• Prem Samy (όταν ο υπεύθυνος του World Press Freedom Index του RSF, αντικαταστάθηκε από την Nalini Lepetit-Chella, εκείνη πήρε τη θέση του και στην επιτροπή).

Ως ελευθερία του Τύπου όρισαν “την αποτελεσματική δυνατότητα των δημοσιογράφων, ως άτομα και ως ομάδες, να επιλέγουν, να παράγουν και να διαδίδουν ειδήσεις και πληροφορίες προς το δημόσιο συμφέρον -ανεξάρτητα από πολιτικές, οικονομικές, νομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις και χωρίς απειλές κατά τη σωματική και τη ψυχική ασφάλεια”.

Προκειμένου να αντικατοπτρίζεται η πολυπλοκότητα της ελευθερίας του Τύπου, πέντε νέοι δείκτες χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά. Αφορούσαν

• το πολιτικό πλαίσιο,
• το νομικό πλαίσιο,
• το οικονομικό πλαίσιο,
• το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο και
• η ασφάλεια

Το ranking βασίστηκε σε βαθμολόγηση από το 0 έως το 100 για κάθε χώρα ή περιοχή. Το 100 είναι το καλύτερο δυνατό σκορ -το υψηλότερο επίπεδο ελευθερίας του τύπου- και το 0 το χειρότερο.

• Από 85 έως 100 βαθμοί αντιστοιχούν στο ‘καλή κατάσταση’
• Από 70 έως 74 βαθμοί είναι ‘ικανοποιητική’
• Από 55 έως 70 βαθμοί είναι ‘προβληματική’
• Από 40 έως 55 βαθμοί είναι ‘δύσκολη’ και
• Από 0 έως 40 βαθμοί είναι ‘πολύ σοβαρή’

Η κατάσταση στην Ελλάδα είναι ‘προβληματική’ στο πολιτικό (60.50), το νομικό (69.54) και το πολιτισμικό πλαίσιο (65.36), ‘πολύ σοβαρή’ στο οικονομικό πλαίσιο (38.13) και ‘δύσκολη’ (44.10) στην ασφάλεια. Δεν έχουμε δηλαδή, ούτε έναν ‘πράσινο’ (‘καλή κατάσταση’) στους πέντε νέους δείκτες ή έστω ένα ‘ικανοποιητική’.

Το σύνολο βαθμών που συγκέντρωση η Ελλάδα είναι 55.52. Η πρώτη Νορβηγία είχε 92.65 και η τελευταία Βόρεια Κορέα 13.92.

Τι ακριβώς αξιολογούν οι εκλεκτοί του RSF

Για να καταλάβουμε πώς κρινόμαστε -ως έθνος- είναι χρήσιμο να δούμε κάποιες από τις ερωτήσεις που υπάρχουν στο ερωτηματολόγιο. Ακολουθούν 22 (γιατί έχουμε 2022) από εκείνες που υπήρχαν το 2016.

Είναι διαφανής η διαδικασία χορήγησης τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών αδειών;

Ποια είναι η έκταση της επίσημης παρέμβασης στους διορισμούς σε αυτές τις θέσεις;
α) Διευθυντές της ρυθμιστικής αρχής τηλεόρασης και ραδιοφώνου αντιπροσωπεία
β) Διευθυντές δημόσιας τηλεόρασης και ραδιοφώνου

Πόσο εύκολο είναι για τις αρχές να εξαναγκάσουν την απόλυση ενός…

α)Δημοσιογράφου του δημόσιου ραδιοφώνου και τηλεόρασης

β)Στελέχους του δημόσιου ραδιοφώνου ή της τηλεόρασης

γ)Στελέχους ιδιωτικών ΜΜΕ

Σε ποιο βαθμό τα ιδιωτικά μέσα εξαρτώνται οικονομικά από άμεσες ή έμμεσες κρατικές επιδοτήσεις;

Πρέπει τα ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης να προσαρμόσουν το περιεχόμενο τους, με αντάλλαγμα κρατικές επιδοτήσεις;

Η κρατική διαφήμιση κατανέμεται δίκαια μεταξύ των διαφόρων μέσων ενημέρωσης;

Η κυβέρνηση πιέζει τους διαφημιστές να ευνοήσουν ορισμένα μέσα;

Ευνοούν οι αξιωματούχοι ορισμένα μέσα ενημέρωσης (πρόσβαση, συνεντεύξεις κ.λπ.) λόγω…

Διατίθεται κατάρτιση δημοσιογραφίας σε επαγγελματικό επίπεδο, με έμφαση στην ανάπτυξη της ικανότητας για κριτική κρίση στους φοιτητές δημοσιογραφίας;

Για τους πολίτες της χώρας, η επαγγελματική δημοσιογραφική ποιότητα αξιολογείται ανοιχτά και με διαφάνεια;

α)Απόλυτα ανοιχτά και με διαφάνεια

β)Κάπως ανοιχτά και με διαφάνεια

γ)Μάλλον αδιαφανείς διαδικασίες

δ)Εντελώς αδιαφανείς διαδικασίες

Κατά τους τελευταίους 12 μήνες, έχετε δει κάποια από τις ακόλουθες ενέργειες που απευθύνονται σε δημοσιογράφους από την κυβέρνηση ή θρησκευτικές αρχές ή μεγάλα οικονομικά συμφέροντα ή από ομάδες συμφερόντων που συνδέονται με κάποιο από αυτά;

α)Δημόσια απαξίωση

β)Δημόσιες προσβολές

γ)Ρητορική μίσους

Λαμβάνουν κάποιοι δημοσιογράφοι προσκλήσεις για πολυτελείς εκδηλώσεις, εκδρομές και άλλα προνόμια κάθε είδους που μπορούν να αποδυναμώσουν την αντικειμενικότητα των δημοσιεύσεών τους;
Υπάρχει νόμος ενάντια σε αυτές τις πρακτικές;
Υπάρχουν φορές που οι δημοσιογράφοι πληρώνονται από κάποιον άλλο -εκτός του κανονικού εργοδότη-προκειμένου να επηρεαστούν αυτά που γράφουν;

Τα δημόσια μέσα παρέχουν κάλυψη και πρόσβαση από όλα τα πολιτικά ρεύματα;

Έχει αναπτυχθεί αρκετά η ερευνητική δημοσιογραφία για να αποκαλύψει σημαντικά θέματα;
Η κυβέρνηση παρακολουθεί ή απειλεί δημοσιογράφους;
Οι δημοσιογράφοι ασκούν αυτολογοκρισία φοβούμενοι τις ακόλουθες συνέπειες;
α)Αστικές αγωγές ή ποινικές διώξεις (πρόστιμα, φυλάκιση)
β)Επαγγελματικά αντίποινα ή επιθέσεις στη φήμη του
γ)Απειλές για τη σωματική ασφάλεια του δημοσιογράφου ή την οικογένεια και τους φίλους του, στον χώρο εργασίας του ή στον δικό του σπίτι.

Είναι εγγυημένη από το νόμο η πρόσβαση σε δημόσιες πληροφορίες;
Υπάρχει νομικός μηχανισμός για την προστασία του απορρήτου των πηγών των δημοσιογράφων;
Στην πράξη, σε ποιο βαθμό απειλείται η προστασία εμπιστευτικών πηγών από…
α) πολιτική δύναμη
β) μεγάλα οικονομικά συμφέροντα;
γ) τον στρατό
δ) το οργανωμένο έγκλημα
ε) δικαστές και εισαγγελείς

Τους τελευταίους 12 μήνες, οι αρχές έκαναν ό,τι μπορούσαν για να τιμωρήσουν τους ενόχους για δολοφονίες δημοσιογράφων, netizens ή bloggers;

Εξ όσων γνωρίζω, δεν έχει συμβεί τέτοιος φόνος

Οι αρχές έχουν ανταποκριθεί επαρκώς

Οι αρχές έχουν κινηθεί προς τη σωστή κατεύθυνση σε όλες τις περιπτώσεις, αλλά θα μπορούσαν να έχουν κάνει περισσότερα σε ορισμένες από αυτές

Οι αρχές δεν έχουν κάνει τίποτα για να προωθήσουν την υπόθεση της δικαιοσύνης σε τουλάχιστον μία περίπτωση

Οι αρχές έχουν εμποδίσει την πορεία επιβολής του νόμου σε τουλάχιστον μία περίπτωση

Οι χρήστες του Διαδικτύου αντιμετωπίζουν κυρώσεις, για την ανάρτηση ευαίσθητου περιεχομένου σχετικά με…

Η γενικότερη εικόνα

Οι 28 χώρες που βρέθηκαν στην κατηγορία “πολύ σοβαρή κατάσταση” (για την ελευθερία του Τύπου) είναι ρεκόρ, στην ιστορία της αξιολόγησης. H Bόρεια Κορέα παραμένει στην τελευταία θέση και την ακολουθούν οι Ερυθραία, Ιράν, Τουρκμενιστάν, Μιανμάρ, Κίνα, Βιετνάμ, Κούβα, Ιράκ και Συρία. Στο “δύσκολη” είναι 38 χώρες, στο “ικανοποιητική” 27 και στο “καλή” είναι οι Νορβηγία, Δανία, Σουηδία, Εσθονία, Φινλανδία, Ιρλανδία, Πορτογαλία και Κόστα Ρίκα.

Η Ελλάδα κατατάσσεται ως “προβληματική”. Είναι η κατηγορία με τα περισσότερα μέλη. Μεταξύ τους είναι οι Βραζιλία, Ζάμπια, Μπουρουντί, Ουκρανία, Γκαμπόν, Τσαντ, Αλβανία, Φίτζι, Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, Τονγκό, Αγκόλα, Μαδαγασκάρη, Μαυριτανία, Παραγουάη, Μποτσβάνα, Τυνησία, Κονγκό, Γουινέα Μπισάου, Βουλγαρία, Μογγολία, Γεωργία, Σεσόδο, Μαλδίβες, Ισραήλ, Ουγγαρία, Γουινέα, Κομόρος, Χιλή, Βόρεια Κύπρος, Μαλάουι, Σερβία, Μάλτα, Περού, Νεπάλ, Λιβερία, Παναμάς, Σενεγάλη, Κιργιστάν, Ιαπωνία, Αϊτή, Κένυα, Εκουαδόρ, Βοσνία Ερζεγοβίνη, Πολωνία, Κύπρος, Παπούα Νέα Γουινέα, Κόσοβο, Γκάνα, Νιγηρία, Ιταλία, Βόρεια Μακεδονία, Ρουμανία, Σλοβενία, Ανδόρα, Σουρινάμ, Αρμενία, Καραϊβική (Νότιες πολιτείες), Γκάμπια και Τόνγκα.

Παρεμπιπτόντως, μας περνούν όσοι διαβάζετε από το τέλος έως και το Μπουρουντί.

Μεγαλύτερη πτώση (38 θέσεων) από εμάς, είχαν τα Φίτζι (-47), η Μαγαδασκάρη (-41), η Μποτσβάνα (-57) και η Κύπρος (-39), σε ό,τι αφορά την κατηγορία μας. Γενικά, πρωταθλητής πτώσης είναι το Χονγκ Κονγκ, που υποχώρησε 68 θέσεις (είναι στο Νο148 εκ των 180 θέσεων), ενώ 53 θέσεις ‘κύλισε’ το Κουβέιτ (Νο158), 39 η Νικαράγουα (Νο160) και 38 η Παλαιστίνη (Νο170).

Σημείωση: όλοι οι πίνακες αφορούν το ΤΟΡ10 κάθε κατηγορίας -όχι όλη την κατηγορία.