ΓΕΡΖΙ ΣΚΟΛΙΜΟΦΣΚΙ ΣΤΟ NEWS 24/7: “ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΜΟΥ ΘΑ ΠΑΣ ΝΑ ΧΑΪΔΕΨΕΙΣ ΤΟ ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΟ ΣΟΥ”
Στο απίστευτο νέο φιλμ του, "ΕΟ", ακολουθούμε μια σύγχρονη οδύσσεια ενός αθώου γαϊδάρου καθώς ταξιδεύει στην Πολωνία του σήμερα.
Ακόμα και για τα δεδομένα ενός τελείως απρόβλεπτου σκηνοθέτη, ο 84χρονος πολωνός σκηνοθέτης Γέρζι Σκολιμόφσκι μάλλον παρέδωσε την πιο απρόβλεπτη ταινία της χρονιάς. (Και μια από τις καλύτερες.)
Θρύλος του ευρωπαϊκού σινεμά, με βραβεία σε Κάννες, Βενετία και Βερολίνο για κλασικές ταινίες σαν το Τέσσερις Νύχτες με την Άννα και το Στο Φως του Φεγγαριού, ο Σκολιμόφσκι σε αυτό το πιο πρόσφατο στάδιο της καριέρας του μοιάζει να έχει εγκαταλείψει τους πιο παραδοσιακούς τρόπους αφήγησης καθώς πειραματίζεται βγάζοντας μια εντελώς απρόσμενη ταινία κάθε 4-5 χρόνια.
Στο Essential Killing, ακολουθούμε έναν αιχμάλωτο πολέμου που αποδρά και προσπαθεί να επιβιώσει στο πολικό ψύχος. Στα 11 Λεπτά, οι ζωές άσχετων μεταξύ τους ανθρώπων μπλέκονται καθώς βιώνουμε ένα χρονικό διάστημα ξανά και ξανά από διαφορετικές οπτικές. Ο Σκολιμόφσκι μοιάζει να αναζητά μια όλο και πιο αγνή αφηγηματική διέξοδο, έναν τρόπο να κοιτάξει την ανθρώπινη κατάσταση όλο και πιο απομακρυσμένα.
Και το κατάφερε… μέσα από τα μάτια ενός γαϊδάρου.
Στο απίστευτο νέο φιλμ του, ΕΟ (στις αίθουσες από την Odeon), χαλαρό ριμέικ του κλασικού αριστουργήματος του Μπρεσόν Au Hasard Balthazar, ακολουθούμε μια σύγχρονη οδύσσεια ενός αθώου γαϊδάρου καθώς ταξιδεύει στην Πολωνία του σήμερα μέσα από μια σειρά χαλαρών, αυτοτελών επεισοδίων και περιπετειών. Χρώματα, μουσικές, ακραίες γωνίες λήψεις, αποστομωτικά καδραρίσματα και μια ανθρωπότητα στο φόντο, προσφέρουν μια απίστευτα αγνή κινηματογραφική εμπειρία για έναν λίγο πιο τολμηρό θεατή.
Η ταινία προβλήθηκε στο πρόσφατο φεστιβάλ Καννών όπου και απέσπασε το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής. Μια τολμηρή απόφαση, όπως εξάλλου και το γεγονός πως η ταινία κυκλοφορεί στα σινεμά– δεν είναι ένα εύκολο φιλμ να πείσεις τον άλλον να δει, κι οπωσδήποτε δεν είναι για όλους. Όμως για κάποιους θεατές, ίσως είναι μια από τις πιο αξιομνημόνευτες εμπειρίες που θα ζήσουν σε αίθουσα.
Εμείς συναντήσαμε τον Γέρζι Σκολιμόφσκι στην Αθήνα, όπου βρέθηκε για να παρουσιάσει το ΕΟ για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο πλαίσιο των Νυχτών Πρεμιέρας. Μας μίλησε με τρομερά παθιασμένο τρόπο για τις οικολογικές θεματικές του φιλμ και για την προσπάθειά του να εκπλήσσει πάντοτε τον θεατή. Εμείς ξεκινήσαμε τη συζήτηση από το Avengers (όπου παίζει για λίγα λεπτά) και καταλήξαμε στον Μπρεσόν (πολύ λογική μετάβαση) περνώντας στο ενδιάμεσο από την οικολογία, τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, τις αβάν γκαρντ κινηματογραφικές του διαθέσεις, και το λόγο που η ταινία πήρε 2μιση χρόνια να ολοκληρωθεί.
Πριν μερικά χρόνια είχαμε συνομιλήσει ξανά στην Αθήνα και είχα ρωτήσει γιατί παίξατε στο Avengers.
[χαμογελάει]
Μου είχατε πει πως ένας λόγος ήταν η επιθυμία σας να δείτε πώς λειτουργεί από μέσα μια τέτοια μεγάλη χολιγουντιανή μηχανή. Με δεδομένο αυτό το διαρκές ενδιαφέρον, αναρωτιέμαι αν στο πέρασμα των χρόνων αλλάζουν πράγματα στο πώς προσεγγίζετε τη σκηνοθεσία. Οι ταινίες σας πάντα μοιάζουν φορμαλιστικά τολμηρές, είναι διαρκής λοιπόν η αναζήτηση νέων τεχνικών, νέων τρόπων να πείτε μια ιστορία;
Με το νέο μου φιλμ, ΕΟ, νομίζω προσπάθησα να επεξεργαστώ και να τελειοποιήσω νέα φιλμικά στοιχεία. Πρώτον, αυτό το φιλμ δεν χρησιμοποιεί γραμμική αφήγηση. Δεν λέμε μια ιστορία που πάει από το Α στο Ζ, αλλά το αντίθετο. Είναι μια ελεύθερη, χαλαρή δομή επεισοδίων. Η σειρά των επεισοδίων είναι ανταλλάξιμη. Επέλεξα μεν αυτή τη σειρά, αλλά αυτό που είχα πραγματικά στο μυαλό μου είναι μια ελεύθερη αφήγηση κυριευμένη από το συναίσθημα.
Αυτό είναι πιθανότατα το μόνο συναισθηματικό φιλμ που έκανα ποτέ. Είχα πάντα ψυχρό, υπολογιστικό βλέμμα, ενός απομακρυσμένου παρατηρητή. Σε αυτή την ιστορία έβαλα όλη μου την καρδιά στο να εκπροσωπήσω τον βασικό ήρωα, που είναι ο γάιδαρος. Δεν έχει φωνή, αλλά προσπαθώ να του δώσω κάθε πιθανό τρόπο έκφρασης, κυρίως χρησιμοποιώντας τη δική του οπτική. Έτσι τον φέρνω πιο κοντά στο κοινό από κάθε πρωταγωνιστή οποιουδήποτε φιλμ μου.
Επίσης η κάμερα κινείται πολύ ελεύθερα. Πίεζα τους διευθυντές φωτογραφίας… γιατί υπάρχουν τρεις στο φιλμ, λόγω πανδημίας. Είχαμε πολλά κρούσματα, φιλμάραμε δυόμιση χρόνια λόγω κόβιντ. Σταματάγαμε κι οργανωνόμασταν ξανά. Ήταν ένα πολύ δύσκολο φιλμ, ευτυχώς προλάβαμε να το κάνουμε πάνω στην ώρα για τις Κάννες. Και το βραβείο εκεί μας βοήθησε να έρθουμε στην παγκόσμια φιλμική σκηνή, κάτι όχι δεδομένο για ένα φιλμ σαν αυτό.
[ανοίγει το στόμα του κι ετοιμάζεται να πει κάτι, αλλά σταματάει]
Έχεις δει την ταινία;
Ναι. Την είδα στις Κάννες, βασικά!
Ω…
Ναι, ήταν στις 2-3 αγαπημένες μου του φεστιβάλ.
Το άκουσα από πολύ κόσμο αυτό…
Ναι, και στην αρχή μάλιστα όταν την είδα δεν ήμουν σίγουρος αν μου άρεσε αλλά πολύ γρήγορα συνειδητοποίησα πόσο πολύ με εξέπληξε από όποια πλευρά κι αν την εξέταζα – ως δικό σας φιλμ, ως απόγονο του φιλμ του Μπρεσόν, ως «ταινία Καννών». Και κάπως αγκιστρώθηκε μέσα μου ως φιλμ συναισθήματος, ήχου, εικόνας, σε τελείως αγνό επίπεδο.
Χαίρομαι που είχες τέτοια αντίδραση στην ταινία, γιατί αυτή ήταν η αποστολή μου. Να είμαι ελεύθερος να βγάλω από μέσα μου, από την καρδιά μου, τα αισθήματα που είχα για τα ζώα, να διαμαρτυρηθώ για τη βαρβαρική μεταχείριση των ζώων από τους ανθρώπους με αποκορύφωμα πράγματα όπως τη βιομηχανική παραγωγή κρέατος. Οι συνθήκες των ζώων που κρατούνται εκεί, σε στενά μέρη, χωρίς να έχουν δει ποτέ ουρανό, χωρίς να έχουν γευτεί ποτέ χορτάρι… Είναι τρομερό.
Οπότε το φιλμ μου ελπίζω να είναι μια κραυγή απέναντι στα εγκλήματα που έχουν διαπράξει τα ανθρώπινα όντα. Οι γούνες… βαρβαρικό πράγμα. Παράγουμε ζώα για γούνες, απλά για κάποια κομψή κυρία να βάλει ένα γούνινο παλτό πηγαίνοντας στην όπερα. Είναι τρομερό, είναι ντροπή, οι άνθρωποι θα έπρεπε να ντρέπονται για όλα αυτά.
Εύχομαι σαν αποτέλεσμα, το φιλμ μου ίσως να πείσει λίγους ανθρώπους, ίσως να μειώσουν λίγο την κατανάλωση κρέατος. Εγώ ο ίδιος μείωσα κατά τα 2/3 την κατανάλωσή μου κι ακόμα νιώθω ένοχος όταν έχω κρέας στο πιάτο μου. Σπάνια πια, αλλά ακόμα… Πάντως καταναλώνω πολύ λιγότερο. Το μισό μου συνεργείο σταμάτησε να τρώει κρέας όσο κάναμε την ταινία, τέτοια επίδραση είχε. Οπότε αν κάποιοι άνθρωποι μετά την ταινία μειώσουν την κατανάλωση, ίσως είναι κάτι που βοηθήσει προς την μείωση της βιομηχανοποιημένης παραγωγής κρέατος.
Έχει πολύ ενδιαφέρον η προσέγγιση αυτή και το γιατί επιλέξατε από αυτή τη σκοπιά να πείτε την ιστορία με αυτό τον τρόπο. Ταυτόχρονα είναι κι ένα κοινωνικό πορτρέτο. Μέσα από το ταξίδι του γαϊδάρου βλέπουμε πορτρέτα μιας ευρύτερης υπαρξιακής κατάστασης, υποθέτω. Διαφορετικά μέρη, τύποι ανθρώπων, ιδεολογίες…
Αυτά τα επεισόδια ανθρώπων, τους φέρθηκα αποσπασματικά γιατί τα ξέρουμε. Ξέρουμε αυτές τις ανθρώπινες ιστορίες. Είναι μια ιστορία για αγάπη, μια ιστορία για ζήλεια, μία για φθόνο, για εκδίκηση, θυμό. Αρκούσε μια ματιά στο τι συνέβαινε ανάμεσα σε ανθρώπους, για να καταλάβουμε τα πάντα. Ειδικά χρησιμοποιώντας τον γάιδαρό μου ως παρατηρητή.
Στα μελαγχολικά του μάτια κοιτάζει ανθρώπους… για εκείνους, εκείνη τη στιγμή, ζουν ένα μεγάλο δράμα, αλλά κοιτώντας μέσα από τα μάτια του γαϊδάρου αυτά τα μεγάλα δράματα μοιάζουν τόσο… ασήμαντα. Απλά κάτι που το προσπερνάς. Και… κανείς δεν κοιτάει τον γάιδαρο, το δικό του βουβό δράμα. Ότι δεν είναι κυρίαρχος της δικής του ζωής. Πάντα άγεται, πάντα κυριαρχείται, πάντα του λένε τι να κάνει και υπό θλιβερές συνήθως συνθήκες.
Το φιλμ μου ελπίζω να είναι μια κραυγή απέναντι στα εγκλήματα που έχουν διαπράξει τα ανθρώπινα όντα. Οι γούνες… βαρβαρικό πράγμα.
Οπότε είναι δίλημμα. Η φύση μας δημιούργησε όλα τα πλάσματα που ζουν, με κάποιο δημοκρατικό τρόπο. Όλοι έχουμε δικαίωμα να αναπνεύσουμε τον αέρα, δικαίωμα να απολαμβάνουμε τον ήλιο και τη φυσική τροφή που παρέχει ο πλανήτης. Αλλά ατυχώς, τα ανθρώπινα όντα παίρνοντας ηγετική θέση στον κόσμο, έχασαν κάτι πολύ σημαντικό. Καταστρέφουν τη φύση, καταστρέφουν τα ζώα στον πλανήτη. Όλα αυτά είναι μες στο φιλμ μου, με ένα διακριτικό μήνυμα. Δεν είναι μια ταινία πολιτικής αναταραχής, δεν είναι μια πολεμική, είναι απλώς… μια αντικειμενική ματιά στο τι συμβαίνει. Κι ελπίζω οι θεατές μου, κάποιοι έστω, να αρχίσουν να σκέφτονται αυτά τα ζητήματα. Τη φύση, τα ζώα, το μέλλον αυτού του πλανήτη.
Είναι προφανές ότι σημαίνει πολλά για εσάς, και πρόκειται για μια πολύ συναισθηματική ταινία όπου όλα περνάνε μέσα από έναν εντυπωσιακό τεχνικό έλεγχο στο πώς παρουσιάζεται η ιστορία. Συχνά βλέπουμε εντυπωσιακά τεχνικά φιλμ που είναι ψυχρά και υπολογισμένα αφήνοντας τον θεατή σε απόσταση, αλλά δεν συμβαίνει εδώ αυτό νομίζω. Πώς προσεγγίσατε τεχνικά την αφήγηση, παρουσιάζοντας με έναν τόσο συναισθηματικά απελευθερωμένο τρόπο μια τόσο τεχνικά ελεγχόμενη ιστορία μέσα από την οπτική ενός τέτοιου χαρακτήρα;
Αυτό που θεμελιώθηκε εξαρχής με τους συνεργάτες μου ήταν το γεγονός ότι ήμουν ανοιχτός σε κάθε αβάν γκαρντ ιδέα. Σε κάθε πιθανό τρόπο να εκπλήξουμε το κοινό, οτιδήποτε μπορούμε να κάνουμε, κάθε κίνηση κάμερας, κάθε χρώμα, κάθε καδράρισμα. Έσπρωξα συνεργάτες μου στα όρια. Σπάνια βλέπεις διεύθυνση φωτογραφίας τέτοιου τύπου με την κάμερα να κινείται εντελώς απρόσμενα. Το μοντάζ έχει αβάν γκαρντ στοιχεία επίσης.
Πραγματικά δεν ασχοληθήκαμε με το να πούμε μια ιστορία βήμα το βήμα, αλλά περισσότερο μεταπηδώντας ελεύθερα σε ό,τι συνδέσεις μας προέκυπταν. Και παρακαλώ προσέξτε ότι παρόλο που ασχολούμστε με ένα πολύ σοβαρό θέμα, η ταινία έχει τόσο πολύ χιούμορ, έχει αστεία που το κοινό γελά δυνατά. Και χαίρομαι γιατί αλλιώς το φιλμ θα ήταν ίσως υπερβολικά βαρύ, αλλά φέρνοντας το χιούμορ σε στιγμές, χαλαρώνω το κοινό μου και τους προετοιμάζω για το επόμενο σοκαριστικό κομμάτι!
Σε ποιο σημείο θα λέγατε πως… βασικά δεν ξέρω πώς θα χαρακτηρίζατε την ταινία σε σχέση με εκείνη του Μπρεσόν. Υπάρχει η βασική δομή όπου ακολουθείτε τον γάιδαρο σε διάφορα κοινωνικά επεισόδια, αλλά από εκεί και πέρα ποια είναι η σχέση σας με εκείνο το φιλμ; Γιατί θέλατε να έχει το φιλμ σας τη σύνδεση με το κλασικό φιλμ του Μπρεσόν;
Όχι… απλά είχα κουραστεί με τον γραμμικό τρόπο να λες ιστορίες. Υπό άλλες συνθήκες δηλαδή θα περιμέναμε ότι θα υπάρχει μια εισαγωγή των ανθρώπινων χαρακτήρων, [σσ. μιλάει τώρα με μια τρομερή performative βαρεμάρα] μετά η ανάπτυξή τους, γνωρίζονται, ερωτεύονται, χωρίζουν, αγαπιούνται από μακριά, επανενώνονται….
Όλες οι ιστορίες έχουν ειπωθεί.
Ναι, αυτές οι ιστορίες έχουν ειπωθεί τόσες πολλές φορές. Νομίζω η μεγαλύτερη αμαρτία που μπορεί να διαπράξει ένας σκηνοθέτης είναι να είναι βαρετός. Να περιμένει το κοινό κάτι και να γίνει ακριβώς όπως το περιμένουν. Καμία έκπληξη, τίποτα. Εγώ ήθελα να κρατήσω το κοινό μου στην άκρη του καθίσματός τους και να μην περιμένουν τι θα συμβεί το επόμενο λεπτό. Και νομίζω το πετύχαμε. Όλοι παραδέχονται πως δεν περίμεναν καμία από τις απότομες στροφές, είναι έκπληξη μετά την έκπληξη μετά την έκπληξη. Κι είναι αστείο ή δραματική ή μίξη των δύο. Κι αυτό το πετύχαμε. Αυτή ήταν η βασική μου αποστολή. Να σέρνω το κοινό από τη μύτη. Αυτό είναι το δικό μου ταξίδι. Του γαϊδάρου το ταξίδι. [χαμογελώντας]
Και η σχέση με τον Μπρεσόν; Το δικό του φιλμ ήταν απλά το όχημα;
Ο Μπρεσόν μου έμαθε αυτό το μάθημα. Η μοίρα του γαϊδάρου μου έφερε δάκρυα στα μάτια όταν είχα δει εκείνη την ταινία. Με έκανε να κλάψω! Κι ήταν η πρώτη φορά, η μοναδική, που μου συνέβη. Ποτέ πριν, ποτέ μετά δεν έκλαψα στα αλήθεια στο σινεμά. Εκτός από όταν είδα τον γάιδαρο του Μπρεσόν να πεθαίνει.
Αυτό ήταν μεγάλο μάθημα για μένα, ότι μπορεί κανείς να μπει σε τέτοιο συναισθηματικό high. Κι ενώ εγώ είμαι γενικά πολύ κυνικός θεατής, γιατί έχω επαγγελματική στάση, πάντα κοιτάω ένα φιλμ πώς γίνεται, και δεν εμπλέκομαι συναισθηματικά. Αλλά ο Μπρεσόν με έκανε συνηθισμένο θεατή. Εκείνη τη στιγμή σταμάτησα να είμαι σκηνοθέτης, δεν είδα το φιλμ του ως σκηνοθέτης, αλλά ως κανονικός θεατής που έβαλε τα κλάματα.
Κι αυτό το χρωστάω στον Μπρεσόν. Chapeau bas, κι αυτό ελπίζω να καταφέρω να το πετύχω με κάποιους από τους θεατές μου. Αρκετοί ήρθαν μετά αφού είδαν το φιλμ και μου είπαν, ναι έκλαψα και συγκινήθηκα και θα σκεφτώ οπωσδήποτε τη στάση μου απέναντι στα ζώα. [χαμογελάει ελαφρώς συγκινημένος] Και συχνά, ξέρεις, μου λένε άνθρωποι αυτό που είναι η αγαπημένη μου αντίδραση μετά το φιλμ: Ότι πήγαν αμέσως πίσω σπίτι, και χάιδεψαν, και φρόντισαν το κατοικίδιό τους.
