ΓΙΑΤΙ ΔΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΝΟΥΜΕ ΓΟΝΟ ΣΤΙΣ ΤΑΒΕΡΝΕΣ

“Κάθε πράγμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο” λέει η παροιμία, θέλοντας να δείξει ότι υπάρχει ο κατάλληλος χρόνος για να γίνει το καθετί. Για τον κολιό, λοιπόν, ο Αύγουστος (όπως και ο Ιούλιος) είναι μήνες αναπαραγωγής, που σημαίνει ότι πρέπει να τον αφήνουμε στην ησυχία του. Μένουν άλλοι δέκα μήνες τον χρόνο για να καταλήξει στο πιάτο μας. Φυσικά, δεν είναι το μοναδικό ψάρι που δεν πρέπει να καταναλώνεται αυτούς τους δύο καλοκαιρινούς μήνες. Μπορεί να διανύουμε την εποχή που τα ψαρικά και τα θαλασσινά έχουν την τιμητική τους αλλά στην πραγματικότητα κάθε μας επιλογή στα ταβερνάκια των νησιών έχει επίπτωση στις θάλασσές μας.

«Στην Ελλάδα η ετήσια κατανάλωση ψαρικών κατ’ άτομο ανέρχεται σε 19,6 κιλά, ποσότητα σχεδόν διπλάσια απ’ ό,τι πριν 50 χρόνια. Για να καλύψουμε τη ζήτηση αλιεύουμε πολλά περισσότερα ψάρια απ’ όσα οι θάλασσες μπορούν να μας δώσουν. Επιλέγοντας τα ψαρικά μας υπεύθυνα, βάζουμε τέλος στην υπεραλίευση» σημειώνει η WWF, προτείνοντας ένα ενδιαφέρον και συνάμα εκπαιδευτικό κουίζ για να δεις…τι ψάρια πιάνεις. «Τι πρέπει να προσέχουμε όταν αγοράζουμε ψαρικά; Πώς ξεχωρίζουμε το φρέσκο ψάρι; Γιατί λέμε όχι στα απειλούμενα είδη και ποια ψάρια δεν πρέπει να καταλήξουν ποτέ στο πιάτο μας» είναι μερικές από τις ερωτήσεις που θα απαντηθούν στο Fish Guide ενώ διατίθεται επίσης και μία εφαρμογή για να μην έχεις την άγνοια ως δικαιολογία.

Η υπεύθυνη κατανάλωση ψαρικών θυμίζει λίγο τη συζήτηση που γίνεται περί εποχικότητας και εντοπιότητας στη γαστρονομία. Όπως ακριβώς επιλέγουμε να τρώμε φρούτα και λαχανικά ανάλογα με την εποχή ή κρεατικά, πουλερικά και τα παράγωγά τους με ονομασία προέλευσης, έτσι και η ψαροφαγία έχει τους “κανόνες” της. “Τα τελευταία χρόνια συμβαίνει το εξής παράδοξο: ενώ το 34.2% των πληθυσμών των ψαριών παγκοσμίως υπεραλιεύται, καταναλώνουμε όλο και περισσότερα ψαρικά ετησίως. Αυτό σημαίνει ότι ψαρεύουμε πολύ περισσότερο από όσο χρειάζεται το κάθε είδος προκειμένου να αναπαραχθεί και να διατηρήσει τον πληθυσμό του. Επίσης χρησιμοποιούνται αλιευτικά εργαλεία και τεχνικές καταστροφικές για τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Το αποτέλεσμα; το 1/3 του πληθυσμού των ψαριών της Μεσογείου να έχει χαθεί τα τελευταία 50 χρόνια. Συνεπώς, όταν λέμε υπεύθυνη κατανάλωση ψαρικών, ουσιαστικά εννοούμε ότι προσπαθούμε να μη συμβάλλουμε κι εμείς ως καταναλωτές περαιτέρω στη μείωση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και στις καταστροφικές επιπτώσεις της παράνομης/μη βιώσιμης αλιείας στο θαλάσσιο περιβάλλον” εξηγεί η Κωνσταντίνα Παρασκευά, Ωκεανογράφος με Μεταπτυχιακό Εξειδίκευσης στη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας.

Πώς μπορεί όμως να γίνει αυτό;

“Ένας απλός κανόνας είναι να σκεφτούμε πως, όπως σε όλα τα πράγματα στη ζωή, έτσι κι εδώ σημασία έχουν: Το σωστό timing, το σωστό μέγεθος και ο τρόπος. Οπότε, όταν καταναλώνουμε ψάρια και θαλασσινά αναρωτιόμαστε πάντα: έχει αλιευθεί την σωστή εποχή ή μήπως αλιεύθηκε κατά την περίοδο αναπαραγωγής του; Τα λεγόμενα «αβγωμένα» ψάρια, αλιεύτηκαν παράνομα και πρακτικά αυτό σημαίνει ότι εκείνη τη στιγμή καταναλώνουμε ένα άτομο στην παραγωγική του ηλικία που δεν το αφήσαμε να γεννήσει τους απογόνους του, συμβάλλοντας έτσι πολύ στη μείωση του πληθυσμού του. Στο διαδίκτυο μπορούμε, εύκολα με μια αναζήτηση, να τσεκάρουμε την περίοδο αναπαραγωγής των ψαριών που θέλουμε να καταναλώσουμε. Mήπως το ψάρι ή το θαλασσινό μας είναι υπομεγέθες; (έχει μικρότερο μέγεθος από όσο θα έπρεπε, το οποίο ορίζεται για κάθε είδος από Ευρωπαϊκό κανονισμό) πράγμα που σημαίνει ότι είναι γόνος, δηλαδή νεαρό ψάρι/θαλασσινό και δεν έχει προλάβει να φτάσει σε ηλικία αναπαραγωγής και να αναπαραχθεί. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να σταματήσουμε να καταναλώνουμε γόνο και να αφήνουμε τα είδη να ολοκληρώνουν τον αναπαραγωγικό τους κύκλο, αλλιώς συμβάλλουμε σε μια «γενοκτονία» και τα οδηγούμε σε εξαφάνιση. Έχουν αλιευθεί/ καλλιεργηθεί με περιβαλλοντικά φιλικές μεθόδους κι έχουν χρησιμοποιηθεί τα κατάλληλα αλιευτικά εργαλεία; Αναζητάμε οικολογικά σήματα πάνω στις συσκευασίες όπως MSC (που σπάνια βέβαια το συναντάμε στη χώρα μας) για τα προϊόντα αλιείας ή ASC, GLOBALG.A.P., Bioland, για προϊόντα υδατοκαλλιέργειας.

Επίσης, ενημερωνόμαστε για το ποια είδη απειλούνται με εξαφάνιση κι έτσι η αλιεία τους απαγορεύεται βάσει νομοθεσίας και διεθνών συμβάσεων. Ενδεικτικά αναφέρω τον τόνο, τον ροφό, τον ξιφία, τα καρχαριοειδή και προστατευόμενα είδη, τα οποία, δυστυχώς, τα βλέπω συνεχώς στου καταλόγους των εστιατορίων, τον πετροσωλήνα και την πίννα. Τέλος, αν και η νομοθεσία δυστυχώς επιτρέπει την αλίευση του αχινού με ειδική άδεια, ο αχινός αποτελεί προστατευόμενο είδος στη χώρα μας γιατί ο πληθυσμός του έχει μειωθεί σημαντικά. Ας το σκεφτούμε αυτό πριν ανεβάσουμε φέτος το καλοκαίρι φωτογραφίες με αχινούς που έχουμε μόλις καταναλώσει ή ψαρέψει παράνομα μόνοι μας.

Ενδεικτικά αναφέρω τον τόνο, τον ροφό, τον ξιφία, τα καρχαριοειδή και προστατευόμενα είδη, τα οποία, δυστυχώς, τα βλέπω συνεχώς στου καταλόγους των εστιατορίων, τον πετροσωλήνα και την πίννα.

Γιατί είναι σημαντικό να διατηρήσουμε τη θαλάσσια βιοποικιλότητα; “Είναι η ερώτηση που γίνεται κάθε φορά που θα τεθεί το θέμα της ασφυκτικής πίεσης που δέχονται πολλά είδη/οικοσυστήματα από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες οι οποίες επιφέρουν, όμως, μεγάλα κέρδη. Είναι κάπως εύλογο να αναρωτηθεί κάποιος, μα τι πειράζει να εξαφανιστεί ο πετροσωλήνας (που ούτε που ξέρουμε και τι είναι στο κάτω κάτω της γραφής) όταν υπάρχει η συνεχής ανάγκη για κάλυψη των ανθρώπινων επιθυμιών και οικονομική ανάπτυξη; Θέλω να φανταστείτε τη βιοποικιλότητα (δηλαδή όλο τον πλούτο, την ποικιλία της ζωής στη Γη) σαν ένα μεγάλο αεροσκάφος και κάθε είδος που εξαφανίζεται, σαν ένα τμήμα του που αποκολλάται. Κάθε είδος έχει μια εγγενή αξία (intrinsic value) και διαδραματίζει ένα ξεχωριστό ρόλο στο οικοσύστημα. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πότε ακριβώς θα φτάσουμε στο σημείο που αν ένα τμήμα ακόμα ξεκολλήσει, το αεροσκάφος θα πέσει, δηλαδή αν άλλο ένα είδος εξαφανιστεί, η ζωή στον πλανήτη, όπως την ξέρουμε, θα καταρρεύσει”.

Αναλογίζομαι ότι είμαι «ένοχη» αφού έχω ανεβάσει φωτογραφία με αχινό και ναι, δεν έχω σκεφτεί πόσο σημαντικός είναι ο πετροσωλήνας σε αυτή την προαναφερθείσα αλυσίδα. Ποια είναι όμως η ευθύνη μας ως καταναλωτές πέραν από του να σταματήσουμε να τροφοδοτούμε το Instagram μας με catchy στιγμιότυπα; “Η ευθύνη μας ως καταναλωτές και, πιο ολοκληρωμένα, ως πολίτες είναι ένα θέμα πολυπαραγοντικό, πολύπλοκο αλλά και εξαιρετικά κρίσιμο να κατανοηθεί, για αυτό και τα τελευταία χρόνια στις περιβαλλοντικές επιστήμες έχει ενταχθεί ο τομέας του Environmental justice. Αρχικά, υπάρχει η άγνοια του κόσμου στην Ελλάδα. Ο κόσμος πολύ απλά δεν γνωρίζει. Κι όταν λέω δεν γνωρίζει, ξεκινώ από το σημείο πως δεν ξέρει καν τι σημαίνουν οι λέξεις «βιώσιμος» «υπεραλίευση» ή «βιοποικιλότητα». Ο θαλάσσιος εγγραματισμός είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Δεύτερος βασικός παράγοντας είναι η ταξικότητα. Όσο απλό κι αν ακούγεται για εμάς να αναζητούμε βιολογικά προϊόντα ή να προσαρμόζουμε τις διατροφικές/καταναλωτικές μας συνήθειες, δεν μπορούμε να έχουμε απαίτηση από μια οικογένεια που ζει με έναν βασικό μισθό να μην καταναλώσει μια φτηνή συσκευασία ψαροκροκέτας που δεν πληροί καμία από τις προϋποθέσεις της βιώσιμης αλιείας που αναφέραμε παραπάνω.

Τρίτο σημαντικό σημείο, είναι πως η ευθύνη δε βαραίνει οριζόντια και ισομερώς όλους. Άλλο κομμάτι ευθύνης έχει ο πολίτης που θα φάει τώρα το καλοκαίρι γόνο καλαμαράκι, άλλο οι νομοθετικές αρχές που θεσπίζουν ανεφάρμοστους νόμους, συμβολικού χαρακτήρα, άλλο ένας επαγγελματίας ψαράς που ψαρεύει με μικρότερο μάτι στα δίχτυα από το ελάχιστο επιτρεπόμενο, για να πιάσει όσα περισσότερα ψάρια γίνεται, επειδή από αυτό εξαρτάται η επιβίωση της οικογένειας του και το επάγγελμά του μαστίζεται από τη λαθραλιεία, άλλο οι τεράστιες αλιευτικές εταιρίες που ψαρεύουν τόνους ψαριών/ θαλασσινών με τράτες βυθού βαθέων υδάτων για να συνεχίσουν τα κέρδη εκατομμυρίων δολαρίων. Το νομοθετικό πλαίσιο, υπάρχει. Ελλειμματικό μεν, αλλά υπάρχει. Ως καταναλωτές, πέρα από αλλαγές στις καταναλωτικές μας συνήθειες και την έκφραση της δυσαρέσκειάς μας για την κατάσταση που επικρατεί, μπορούμε και είναι πολύτιμο να πιέσουμε να συμβούν αυτές οι αλλαγές” καταλήγει η ειδικός και επισημαίνει ότι πρέπει να ξεκινήσουμε να διεκδικούμε περισσότερη γνώση κι ενημέρωση πάνω στα περιβαλλοντικά θέματα, χρηματοδοτήσεις ερευνητικών δραστηριοτήτων.

“Για παράδειγμα, αν θέλει κάποιος να αναζητήσει δεδομένα σε διεθνείς έρευνες σχετικά με το καθεστώς της των θαλάσσιων ειδών που αλιεύονται στη χώρα μας, θα διαπιστώσει την ένδειξη no data, δηλαδή ότι δεν υπάρχουν! Θα ήταν αστείο, αν δεν ήταν τόσο σοβαρό, ότι σε εθνικό επίπεδο δεν έχουμε καθόλου δεδομένα για αυτό το κρίσιμο θέμα κι έτσι δεν μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα για τη σημερινή κατάσταση των ιχθυαποθεμάτων στην Ελλάδα”.

Μια νεα αρχη απο φετος το καλοκαιρι

“Πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε πως δεν αρκεί από αύριο να σταματήσω να καταναλώνω γόνο ή απειλούμενα είδη και να μέμφομαι όποιον δεν το κάνει. Ζώντας σε καπιταλιστικές κοινωνίες με δυτικό τρόπο ζωής είναι σχεδόν αδύνατο να πει κάποιος ότι οι καταναλωτικές του επιλογές είναι όλες περιβαλλοντικά φιλικές. Πρέπει να ενισχύσουμε, λοιπόν, τον κοινωνικό διάλογο. Για εμένα όλα ξεκίνησαν όταν πήρα την απόφαση να αφήσω ένα σχόλιο, δημόσια, σε μια φωτογραφία σε κοινωνικό δίκτυο όπου κάποιος γνωστός μου κατανάλωνε καλαμαράκι γόνο και να προσπαθήσω ευγενικά να του εξηγήσω. Είναι συγκινητικό ότι από τότε ξεκίνησε ένας διάλογος μεταξύ μας πάνω σε αυτά τα ζητήματα, ότι κάποιοι έμαθαν κι αποφάσισαν να μη καταναλώνουν με τρόπο που απειλεί το θαλάσσιο περιβάλλον. Μέσα από αυτόν τον διάλογο και εγώ συνεχίζω να ενημερώνομαι. Το να επηρεαστεί έστω και ένας άνθρωπος, αφού τα διαβάσει όλα αυτά, και να κάνει το επόμενο βήμα, να γίνει δηλαδή φέτος το καλοκαίρι πιο διεκδικητικός απέναντι στον ψαρά του ή στον ιδιοκτήτη του εστιατορίου ή να στείλει μια καταγγελία στις αρμόδιες αρχές ελέγχου του τομέα αλιείας είναι κάτι, ή να διαμαρτυρηθεί για την περιφρόνηση της Πολιτείας για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στη χώρα μας, είναι κάτι. Αν όχι όλα.

Θα εντυπωσιαστείτε αν παρατηρήσετε φέτος πόσα ζώα πεθαίνουν γιατί οικογένειες «απλά παίζουν λίγο μαζί τους.»

Η προσπάθεια, δεν έχει εποχικότητα. Πέρα από τη διατροφή μας πρέπει να ενημερωνόμαστε και να αλλάξουμε την στάση και συμπεριφορά” τονίζει η ειδικός, αναφερόμενη και στη γενικότερη συμπεριφορά μας απέναντι στα θαλάσσια όντα. Δεν κυνηγάμε θαλάσσιες χελώνες και φώκιες για να τις δουν καλύτερα τα παιδιά μας, ούτε “αντιμετωπίζουμε τους θαλάσσιους οργανισμούς σαν να είναι σουβενίρ”, όπως λέει η ίδια, καταλήγοντας: “Πέρυσι, μια οικογένεια που «έπαιζε» με ένα μικρό χταποδάκι, το άφησε και πάλι στη θάλασσα, μετά από συζήτηση που είχαμε. Ήταν αρκετά δύσπιστοι για το κακό που μπορεί να είχαν προκαλέσει στο ζώο. Δανείζοντας τους τη μάσκα μου διαπίστωσαν πως το μικρό χταπόδι, έχοντας υποστεί οξύ stress από την έκθεσή του σε συνθήκες ατμόσφαιρας πάλεψε 20 λεπτά για τη ζωή του, καταλήγοντας τελικά νεκρό. Θα εντυπωσιαστείτε αν παρατηρήσετε φέτος πόσα ζώα πεθαίνουν γιατί οικογένειες «απλά παίζουν λίγο μαζί τους». Τώρα την άνοιξη/ καλοκαίρι ας περιορίσουμε όσο μπορούμε το «φάτε μάτια ψάρια» και ας κάνουμε μόδα τις μάσκες μας και το Δείτε μάτια ψάρια”.