ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΒΛΕΠΕΙΣ ΑΚΟΜΑ ΤΟ “UNDONE”;

Ο βομβαρδισμός “περιεχομένου” – ή απλά σειρών και ταινιών όπως προτιμώ να αποκαλώ όσα βρίσκουμε στις streaming πλατφόρμες – έχει κάνει τόσο δύσκολη την ανακάλυψη των κρυφών διαμαντιών. Ένα από τα θύματα είναι το “Undone” του Amazon Prime, ένα ψυχεδελικό τηλεοπτικό αριστούργημα του 2019.

Το “Undone” βέβαια προοριζόταν πάντοτε για cult status, ειδικά βάσει της τεχνικής του rotoscoping που χρησιμοποιεί στο animation του. Η συγκεκριμένα τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε με φειδώ σε ταινίες της Disney όπως η “Σταχτοπούτα” και η “Mary Poppins”, μέχρι τη ριζοσπαστική της, digital εξέλιξη που έκανε ο σκηνοθέτης Richard Linklater (Τριλογία Before, Boyhood) για τις ταινίες του “Waking Life” και “Scanner Darkly”, το 2001 και το 2006 αντίστοιχα. (Ο Linklater επέστρεψε ξανά στο rotoscoping με το πιο πρόσφατο “Apollo 10 ½: A Space Age Childhood” στο Netflix).

Αυτή θα είναι πάντα μία τεχνική που θα ξενίζει όταν χρησιμοποιείται στο συνολικό εύρος ενός έργου – το animation “περνάει” πάνω από τους ηθοποιούς που έχουν γυρίσει πρώτα τις σκηνές τους σε live-action – όμως το “Undone” δείχνει πώς μπορείς να χρησιμοποιήσεις αυτή την (προσωρινή;) αμηχανία του κοινού προς όφελος της αφήγησης.

Εάν έχεις ήδη ανακαλύψει το “Undone”, μπορείς να προχωρήσεις στο δεύτερο μέρος του άρθρου. Εάν όχι, διάβασε πρώτα όλα όσα το κάνουν τόσο ξεχωριστό.

Η καλειδοσκοπική ψυχεδέλεια της 1ης σεζόν του Undone

Η Alma (Rosa Salazar) περνάει μέτρια. Κάθε πρωί θα ξυπνήσει, θα πλύνει τα δόντια της, θα πάει στον παιδικό σταθμό που δουλεύει, θα γυρίσει, θα φιλήσει το αγόρι της και θα πέσουν μαζί για ύπνο. Συχνά θα δει ενδιάμεσα και την αδερφή της στο μπαράκι που συχνάζουν. Σταμάτα-ξεκίνα. Δεν είναι κακή τη ζωή της. Απλώς τη σκοτώνει η ρουτίνα. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει μόνο αυτό, σκέφτεται απεγνωσμένα. Πρόσεχε τι εύχεσαι όμως.

Γιατί στην πρώτη σκηνή του “Undone” που ξεπήδησε από το μυαλό της Kate Purdy και του Raphael Bob-Waksberg, παραγωγών και σταθερών γραφιάδων του αγαπημένου “Bojack Horseman”, η Alma περνά κλαίγοντας ένα κόκκινο φανάρι, συγκρούεται και εκτοξεύεται έξω από το αμάξι της. Έκλαιγε επειδή τσακώθηκε με την αδερφή της. Συγκρούστηκε επειδή ξαφνιάστηκε που ο από καιρό νεκρός της πατέρας (ο Bob Odenkirk του “Better Call Saul”) άρχισε να αναδύεται στην άκρη του δρόμου. Σοκ.

Όταν άνοιξε τα μάτια της στο νοσοκομείο, ο χωροχρόνος της δεν ήταν πια ο ίδιος. Σκηνές της μέρας επαναλαμβάνονταν, κάποιες φορές με τα ίδια πρόσωπα κάποιες με διαφορετικά, άλλοτε μέσα στο δωμάτιο της κλινικής, άλλοτε σε κάποιο εξωτερικό περιβάλλον όπου βρισκόταν ξαφνικά να αιωρείται. Σύντομα ο πατέρας της εμφανίζεται ξανά για να της πει το αδιανόητο – η Alma μπορεί όντως να ταξιδεύει στον χρόνο. Μάλιστα μπορεί να αποτρέψει τον θάνατό του. Εάν ακολουθήσει τις συμβουλές του και εκπαιδευτεί σωστά, θα καταφέρει να πάει πίσω στη μέρα που πέθανε, να ανακαλύψει ποιος τον σκότωσε και να τον κρατήσει στη ζωή. Το σενάριο είναι προφανώς πολύ δελεαστικό για την Alma, που δεν μπόρεσε ποτέ να ξεπεράσει την απώλειά του. Σ’ αυτήν, μάλιστα, απέδιδε το γεγονός ότι η ίδια και η υπόλοιπη οικογένειά της – η συμμορφωμένη της αδερφή (Angelique Cabral) και η πιεστική μητέρα της (Constance Marie) – είναι άνθρωποι σπασμένοι, ανήμποροι να προχωρήσουν ουσιωδώς με τη ζωή τους.

Η Purdy έχει τεράστιο ενδιαφέρον για την ψυχική υγεία και μπορεί να μιλήσει με ουσιαστικό και ευαίσθητο τρόπο γι’ αυτήν όπως είχαμε δει στο τρομερό επεισόδιο του “Bojack”, “Time’s Arrow”. Εδώ φτιάχνει ένα οικογενειακό, υπαρξιακό παραμύθι όπου κάθε ήρωας είναι αμετακίνητος στη δική του κοσμοθεωρία, στη δική του πραγματικότητα στ’ αλήθεια, αφήνοντας το κοινό να προσπαθεί να συμπληρώσει τα κενά. Είναι η Alma σχιζοφρενής όπως ήταν η γιαγιά της; Ήταν όντως σχιζοφρενής η γιαγιά της ή είχε κι εκείνη το χάρισμα με τον χωροχρόνο; Τι ρόλο μπορεί να παίξει η καταγωγή της Alma από τους ιθαγενείς του San Antonio; Και θα μπορέσουμε ποτέ να αφήσουμε λίγο χώρο για την πραγματικότητα του διπλανού μας;

Τα ερωτήματα και οι απαντήσεις τους – ή η απουσία των τελευταίων τις περισσότερες φορές – ξετυλίγονται χωρίς να αφήνουν τον θεατή τελευταίο και καταϊδρωμένο. Δίνονται εντυπωσιακά εύπεπτα δηλαδή, με όλη την καλή έννοια της λέξης, μέχρι να γίνει το “Undone” μία sci-fi περιπέτεια μυστηρίου για το πένθος, τη μετάδοση του τραύματος και την κληρονομιά.

Το πιο θεαματικό με την τελευταία είναι ότι, ενώ η εμπειρία της οικογένειας της Alma είναι πάρα πολύ συγκεκριμένη – το background της ηρωίδας είναι μισό λατινοαμερικανικό και μισό εβραϊκό – η σειρά την κρατά ανοιχτή για όλους. Την αντιμετωπίζει κυρίως ως ευκαιρία για να συμπεριλάβει κουλτούρες που δεν είναι συχνά στο προσκήνιο, χωρίς όμως να είναι αυτοσκοπός. Αντίθετα, ιδού μια οικογένεια, να και τα μικτά παιδιά της, έτσι διαχειρίζονται την καταγωγή τους. Η Purdy στελέχωσε το writers’ room της με Λατινοαμερικανούς σεναριογράφους που έχουν οι ίδιοι πρώτα εξερευνήσει την ταυτότητά τους, κρατώντας τη φωνή της σειράς αυθεντική.

Η ιδέα της κοινωνικής ενσωμάτωσης, των διαφορετικών δρόμων που μπορεί να έχει ένας προσωπικός πολιτισμικός προσδιορισμός, συνδυάζεται οργανικά με το κυριολεκτικό πέρασμα της Alma σε άλλους κόσμους. Η πρώτη τέτοια μεταφορά γίνεται με μία αναφορά στον “Μάγο του Οζ” που επανέρχεται συνεχώς. Το μονοπάτι μπορεί να σε βγάλει έξω από το Κάνσας, όμως την πραγματική σου βάση την αντιλαμβάνεσαι επιστρέφοντας.

Η διαμάχη μεταξύ Κανονικού και Διαφορετικού διατρέχει ολόκληρη τη σειρά, σίγουρα διαρκώς μέσω της αντισυμβατικής Alma που αρνείται να συμβαδίσει με κοινωνικές επιταγές ή τις πιο απλές εξηγήσεις για τον κόσμο μας, και στη συνέχεια με λεπτούς τρόπους που σχολιάζουν διακριτικά την πάλη της ατομικότητας με την προσαρμογή. Για τον πατέρα της, έναν λευκό επιστήμονα φτασμένο στον χώρο του, το γεγονός ότι η περιορισμένης ακοής Alma θα μπορούσε να αρνηθεί να κάνει την εγχείρηση ακουστικού εμφυτεύματος, ήταν λογικό. Γιατί να αλλάξει αυτό που την ξεχωρίζει; Η Μεξικανή της μητέρα όμως επιμένει στην εγχείρηση γιατί γνωρίζει πολύ καλά ότι το διαφορετικό στοχοποιείται. Η δική της εμφάνιση και η εμφάνιση των παιδιών της, δεν χαρίζουν το προνόμιο της ελεύθερης επιλογής που έχει ο σύζυγος.

Αυτές οι εξερευνήσεις των χαρακτήρων και της σειράς είχαν αποδοθεί αψεγάδιαστα από το καστ, με stand-out φυσικά τη Salazar. Η Alma της είναι αποδιοργανωμένη, ακανθώδης, ευάλωτη, πολύ-πολύ αστεία, και το εκφραστικό της πρόσωπο είναι ιδανικό για το rotoscoping (που εδώ αναμειγνύεται με 2D/3D animation και ελαιογραφίες). Ήταν καθοριστική ως απόφαση η χρήση της τεχνικής στο “Undone”, γιατί η μαγνητική αφυσικότητά του ταίριαζε με την ψυχεδέλεια που βίωνε η Alma. Σε παίρνει μαζί της. Βλέπεις ό,τι βλέπει κι εκείνη. Το σύμπαν να αλλάζει και τα όριά της να δοκιμάζονται. Ό,τι ακριβώς κάνει το “Undone” για την τηλεόραση.

Η 1η σεζόν του “Undone” έληξε με ένα cliffhanger που δεν απαντούσε στη μεγάλη ερώτηση: Ήταν όλα στο μυαλό της Alma ή όχι; Η απάντηση όμως δίνεται στην έναρξη της 2ης σεζόν, γι’ αυτό αν δεν την έχεις δει ακόμα, δείξε προσοχή: Ακολουθούν spoilers.

Το διαγενεακό τραύμα στον 2ου κύκλου

Εντελώς συμπτωματικά, αυτή τη στιγμή συνυπάρχουν στις αίθουσες το “Doctor Strange and the Multiverse of Madness” με το “Everything Everywhere All at Once”, δύο ταινίες με αφηγηματικό όχημα την ιδέα του πολυσύμπαντος, ενώ στη μικρή οθόνη κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτόχρονα η 2η σεζόν του “Undone” και η επίσης 2η του “Russian Doll”. Και οι δύο σειρές έχουν πρωταγωνίστριες γυναίκες που προσπαθούν ενεργά πλέον να χρησιμοποιήσουν τις υπερφυσικές τους δυνάμεις πάνω στον χώρο και τον χρόνο προκειμένου να θεραπεύσουν το διαγενεακό τραύμα της οικογένειάς τους.

Και αν το νέο “Doctor Strange” δεν έχει τελικά ιδέα τι θέλει να πει με την εισαγωγή του πολυσύμπαντος της Marvel, για το “Everything Everywhere All at Once” έγραφα:

“Η ταινία είναι ένας στοχασμός πάνω στον νιχιλισμό και το νόημα της ζωής, μία παραβολή για το διαγενεακό τραύμα, μία ματιά στις ζωές που δε ζήσαμε, αλλά είναι και ένας καθρέφτης για την εξάρτησή μας από το διαδίκτυο και τη μετατόπισή μας από τον ενθουσιασμό μας για την τεχνολογία στον τρόμο μας για τον γιγαντωμένο ρόλο της […] Θέλει να αποτυπώσει αυτό το συναίσθημα του ολοένα αυξανόμενου χάους, της αίσθησης ότι υπάρχουν κόσμοι που δραπετεύουν με τους οποίους δε θα μπορέσουμε ποτέ να συνδεθούμε, τολμώντας να κάνει μία ερώτηση που άλλες mainstream ιστορίες για multiverses δεν έχουν κάνει ακόμα. Εάν κάθε μεμονωμένη επιλογή διακλαδίζεται σε ένα άλλο σύμπαν, άρα θα πρέπει να υπάρχει ένας άπειρος αριθμός συμπάντων, που σημαίνει ότι οι επιλογές δεν έχουν σημασία. Άρα γιατί να σε νοιάζουν καν οι επιλογές σου; Τι νόημα έχουν; Τι νόημα έχεις;

Η ταινία βιάζεται γιατί ξέρει ότι αν πάρει ανάσα θα πρέπει να απαντήσει στην ερώτηση. Ξαφνικά θα το κάνει βάζοντας μπροστά τον χαμηλό τόνων ηρωισμό της ανθρώπινης καλοσύνης, και μία οικογένεια με τόσο δυνατούς δεσμούς που θα κατορθώσει να μην παρασυρθεί από την πλημμύρα. Αν κρατηθούμε ο ένας από τον άλλο, μας λέει, μπορεί να μην παρασυρθούμε ούτε κι εμείς”.

Το “Undone” συνεχίζει να προσεγγίζει την έννοια του τραύματος ως κληρονομικό χαρακτηριστικό με φροντίδα και ακρίβεια, ενώ απομακρύνεται θεματικά από την αμφισημία της πρώτης σεζόν.

Στη 2η σεζόν του “Undone”, η Alma διαπιστώνει πως έχει όντως το χάρισμα επιρροής πάνω στον χρόνο. Μάλιστα κατάφερε να “διορθώσει” τον θάνατο του πατέρα της και έτσι αρχίζει να ζει μαζί του σε ένα παράλληλο σύμπαν με το πρότερο δικό της, όπου ο μπαμπάς της υπάρχει και ζουν μαζί με την υπόλοιπη οικογένειά τους.

Η αποστολή της τώρα είναι εντελώς προσωπική. Αντίθετα με άλλες ιστορίες πολυσύμπαντος, η Alma δεν καλείται να σώσει τον κόσμο. Έχει εστιάσει στο να φτάσει στο βάθος των μυστηρίων που ζουν μέσα στην οικογένειά της – στις χαμένες ιστορίες και τα διαγενεακά τραύματα που τη διαμόρφωσαν στη γυναίκα που είναι σήμερα. Εδώ δεν υπάρχει η δημιουργική ασάφεια που είχε κάνει την 1η σεζόν τόσο trippy, αλλά η σειρά δεν τη χρειάζεται για να κρατήσει το ενδιαφέρον.

Με τη βοήθεια της αδερφής της που ανακαλύπτει ότι κατέχει τη δύναμη να εντοπίζει και να εισχωρεί στις αναμνήσεις των άλλων, η Alma παθαίνει εμμονή με την ευκαιρία που της δίνεται εδώ: Με κάθε τραύμα του οικογενειακού παρελθόντος τους που διορθώνει, το παρόν τους γίνεται καλύτερο. Το βάρος μετατοπίζεται από τον πατέρα της στη μητέρα της, Camila, και στις πληγές της που η Alma καλείται να ξεθάψει και, γιατί όχι, να επουλώσει εφόσον μπορεί. Η ρίζα του προβλήματος όμως φαίνεται να εντοπίζεται στη γιαγιά της, τη Geraldine, στο πιο συγκινητικό επεισόδιο ολόκληρου του “Undone”.

“Η άποψή μου είναι ότι πραγματικά πιστεύω πως έχουμε μία καταγωγή και ότι αυτοί μας οι πρόγονοι είναι πνεύματα που μας καθοδηγούν και μας βοηθούν”, είπε η δημιουργός της σειράς πρόσφατα στον Guardian. “Και μέρος όλου αυτού είναι συλλογική εμπειρία. Τα όνειρα και οι διαλογιστικές καταστάσεις μάς βοηθούν να αγγίξουμε αυτή τη βαθιά δεξαμενή πληροφοριών και σοφίας που βοηθάει στην καθοδήγησή μας”. Ίσως εάν με αυτό τον τρόπο επουλωνόταν η μητριάρχισσα της οικογένειας την κατάλληλη χρονική στιγμή, η γυναίκα που μπαινόβγαινε σε ιδρύματα γιατί ούτε η κοινωνία ούτε κανείς άλλος δε μπορούσαν να τη διαχειριστούν, η Alma και ο πατέρας της θα μπορούσαν να πετύχουν αυτό που ήταν εξαρχής ο στόχος τους: την απόλυτη οικογενειακή ευτυχία. Υπάρχει καν όμως κάτι τέτοιο;

Το “Undone” συνεχίζει να προσεγγίζει την έννοια του τραύματος ως κληρονομικό χαρακτηριστικό με φροντίδα και ακρίβεια, ενώ απομακρύνεται θεματικά από την αμφισημία της πρώτης σεζόν. Εδώ το διακύβευμα είναι άλλο: Η αποδοχή πως κάποιες φορές, ό,τι κι αν κάνουμε, θα συμβαίνουν πράγματα που θα μας πληγώνουν.

Δεν έχει νόημα να εξηγηθεί παραπάνω το “Undone”. Είναι μία παραισθησιογόνα οικογενειακή ντραμεντί που έχει φτιαχτεί για να βιωθεί.