ΓΙΑΤΙ Η ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΙΘΗΚΩΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ Η ΝΕΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΠΕΙΛΗ

Στις ΗΠΑ και την Ευρώπη έχει σημάνει συναγερμός για έναν ιό, που έως τώρα είχε περιορισμένη μεταδοτικότητα μεταξύ ανθρώπων. Από ό,τι όμως, φαίνεται κάτι έχει αλλάξει. Και αυτό είναι πρόβλημα. Για όλους. Τους λόγους μας τους ‘δίδαξε’ ο SARS-CoV-2 και έχουν να κάνουν με το πώς εκμεταλλεύεται ο όποιος ιός, το χρόνο που περνάει μέσα στους ανθρώπους, για να επιβιώσει.

Tι είναι η ευλογιά των πιθήκων

Είναι ζωονόσος (μεταδίδεται από ζώα στα πρωτεύοντα θηλαστικά) και κρούσματα εντοπίζονται συχνά κοντά σε τροπικά δάση, όπου υπάρχουν ζώα που μεταφέρουν τον ιό.

Δεν τον ‘κουβαλούσαν’ οι πίθηκοι, από τη φύση τους. Για αυτό πολλοί επιστήμονες επιμένουν πως λανθασμένα αναφέρονται στην ονομασία. Ποια θα έπρεπε να ήταν; Η τρωκτοβλογιά. Και αυτό γιατί οι πίθηκοι δεν είναι οι κύριοι φορείς. Ο ιός φαίνεται να επιμένει σε σκίουρους και διαφορετικά είδη τρωκτικών.

Όπως αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ενδείξεις μόλυνσης από τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων έχουν βρεθεί σε διάφορα είδη ζώων, συμπεριλαμβανομένων των σκίουρων, διαφόρων τροκτικών, των αρουραίων λαθροθηρίας της Γκάμπια κλπ.

Πρόκειται για τον σημαντικότερο ορθοποξικό ιό, που είναι γένος ιών (στη λίστα είναι και η ευλογιά, όπως και ο vaccinia που ‘εξουδετέρωσε’ την ευλογιά, το 1977 -έως τότε αυτή ήταν ο σημαντικότερος ορθοποξικός ιός), το οποίο ανήκει στην οικογένεια Poxviridae (τα σπονδυλωτά και τα αρθρόποδα χρησιμεύουν ως φυσικοί ξενιστές). Στη λίστα ανήκει και ευλογιά, όπως και η ευλογιά των αγελάδων.

Πώς ανακαλύφθηκε -και πώς ‘ξαναγεννήθηκε’

Η φυσική ‘δεξαμενή’ παραμένει άγνωστη. Τα αφρικανικά τρωκτικά και πρωτεύοντα θηλαστικά (εξαιρουμένου του ανθρώπου) ενδέχεται να φιλοξενούν τον ιό και να μολύνουν τους ανθρώπους.

Κατά το Centers for Disease Control and Prevention, τα πρώτα δυο κρούσματα εμφανίστηκαν το 1958, μεταξύ πιθήκων που κρατούνταν (ως πειραματόζωα) για έρευνες. Το πρώτο ανθρώπινο κρούσμα κατεγράφη το 1970, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό -σε περίοδο που γίνονταν εντατικές προσπάθειες να ‘νικηθεί’ η ευλογιά. Έκτοτε έχει αναφερθεί σε κατοίκους διαφόρων περιοχών της κεντρικής και της δυτικής Αφρικής.

Ο μαζικός εμβολιασμός κατά της ευλογιάς φαίνεται πως περιόρισε τις μολύνσεις από την ευλογιά των πιθήκων στους ανθρώπους, για ένα διάστημα μεταξύ των ανθρώπων -όπως ανέφεραν ερευνητές το 2005.

‘Αναζωογονήθηκε, καθώς αφότου τακτοποιήθηκε η ευλογιά (με το εμβόλιο που είχε βρεθεί), οι χώρες σταμάτησαν να εμβολιάζουν τα παιδιά. Και όσοι είχαν εμβολιαστεί νωρίτερα, έχασαν την προστασία με την πάροδο του χρόνου. Όλος αυτός -ο συνεχώς αυξανόμενος- πληθυσμός δεν έχει ανοσία στην ευλογιά των πιθήκων.

Κάπως έτσι, το 2020 υπήρχαν 4.600 ύποπτα κρούσματα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, ενώ κάπου το 2010 η πιθανότητα εμφάνισης τους έγινε από 1 ανά 10.000 άτομα σε 14 ανά 100.000 άτομα.

Πώς έφτασε στην Ευρώπη

Μέχρι πρότινος, οι ελάχιστες περιπτώσεις που ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων ‘βγήκε’ από την Αφρική, οφείλονταν σε διεθνή ταξίδια και εισαγωγή ζώων (εξ ου και υπήρχαν κρούσματα το 2018 και το 2019 σε ΗΠΑ, Ισραήλ, Σιγκαπούρη και Μεγάλη Βρετανία).

Υγειονομικές αρχές ευρωπαϊκών χωρών (όπως οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Πορτογαλία και η Ισπανία) επιβεβαίωσαν περιστατικά ασθενών με ευλογιά των πιθήκων, τον περασμένο μήνα -και ενημέρωσαν πως ερευνούν δεκάδες άλλα δείγματα. Κάποιοι από τους ασθενείς της Μεγάλης Βρετανίας, δεν είχαν ταξιδέψει κάπου προηγουμένως.

Δεδομένου ότι έως τώρα ήταν γνωστό πως η μετάδοση του συγκεκριμένου ιού είναι περιορισμένη στους ανθρώπους, το γεγονός πως ‘εμφανίστηκε’ την ίδια περίοδο, σε διάφορες χώρες έχει ανησυχήσει τους επιστήμονες “καθώς προέκυψαν σημάδια παρατεταμένης μετάδοσης, κάτι που είναι εντυπωσιακό. Είτε πρόκειται για κακή τύχη, είτε συμβαίνει κάτι ασυνήθιστο”, εξήγησε στη The Washington Post ο βιολόγος, καθηγητής εξέλιξης και γονιδιωματικής στο University of Oxford, Άρης Κατζουράκης.

Ο Έλληνας επιστήμονας είναι και παλαιο-ιολόγος, όπως είναι και ερευνητής του τμήματος ζωολογίας στην Οξφόρδη, με ενδιαφέροντα την ιογενή εξέλιξη και την εξέλιξη του γονιδιώματος. Η έρευνα του επικεντρώνεται στη μελέτη της μακροπρόθεσμης εξελικτικής βιολογίας των ιών.

Σημείωση: στον Κατζουράκη ανήκει η δημοσίευση μελέτης (σε επιστημονικό περιοδικό που εκδίδει η National Academy of Sciences των ΗΠΑ) που ανέτρεψε ό,τι ήξεραν έως τότε οι βιολόγοι για τους ρετροϊούς και την εξέλιξη τους. Tα ευρήματα του οδήγησαν σε νέα θεώρηση ασθενειών, όπως το AIDS.

Ποια είναι η πραγματική απειλή

Ο διακεκριμένος Έλληνας επιστήμονας τόνισε ότι η ανθρωπότητα δεν θα ‘αντέξει’ μετάδοση του ιού της ευλογιάς των πιθήκων, επιπέδου του SARS-CoV-2. Την ίδια ώρα, βέβαια, “όσο περισσότερο συνεχίζεται η μετάδοση, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει ο ιός να μεταλλαχθεί και να βελτιώσει τη μεταδοτικότητά του -όπως έκανε ο νέος κορονοϊός”.

Mε ιούς που μεταδίδονται από ζώα, απλά ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να συμβεί

Όσο περισσότερο χρόνο περνά ο ιός μέσα σε ανθρώπους, τόσο χρόνο έχει να προσαρμοστεί και να εξελιχθεί. Το NPR θύμισε ότι οι επιστήμονες δεν περίμεναν να πάρει την έκταση που πήρε ο Έμπολα, όταν πρωτοεμφανίστηκε. Όπως πολλοί δεν πίστευαν πως θα ζήσουμε ό,τι ζούμε με τον SARS-CoV-2.

Εν προκειμένω, το ξέσπασμα που παρατηρείται στην Ευρώπη μπορεί να είναι ένα σημάδι πως ο ιός έχει ήδη αλλάξει -ακόμα και αν άλλαξε πολύ λίγο- και ως εκ τούτου, μπορεί να εξαπλώνεται καλύτερα μεταξύ των ανθρώπων.

Πώς μεταδίδεται και πώς εντοπίζεται

Οι λοιμώξεις από την ευλογιά των πιθήκων συνήθως διαρκούν από δύο έως τέσσερις εβδομάδες -κατά το CDC. Ξεκινούν με συμπτώματα που μοιάζουν με γρίπη και πρήξιμο των λεμφαδένων. Τα εξανθήματα, που είναι γεμάτα υγρό -ευλογιά- εξαπλώνονται σε όλο το δέρμα.

Μπορεί να μεταδοθεί μέσω στενής επαφής που περιλαμβάνει σωματικά υγρά, εκδορές στο δέρμα ή υγρά από το στόμα, το λαιμό, όπως μεταδίδεται και μέσω αναπνευστικών σταγονιδίων και μολυσμένων αντικειμένων (που έχει ακουμπήσει ασθενής).

Η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο ήταν περιορισμένη. Τώρα οι επιστήμονες μελετούν το ενδεχόμενο να υπάρχει νέα οδός μετάδοσης.

Προκαλεί σοβαρή ασθένεια, με συμπτώματα παρόμοια, αλλά λιγότερο σοβαρά, με την ευλογιά. Είναι ο πυρετός, ο πονοκέφαλος, οι μυϊκοί πόνοι και η εξάντληση. Τα εξανθήματα με το πύον κάνουν πιο εύκολο τον εντοπισμό -και την καραντίνα του ασθενή.

Η ανίχνευση ιικού DNA, με αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR), είναι η προτιμώμενη εργαστηριακή εξέταση για την ευλογιά των πιθήκων. Τα καλύτερα διαγνωστικά δείγματα προέρχονται απευθείας από εξάνθημα (δέρμα, υγρό ή καύκαλο).

Κατά γενικό κανόνα, η ασθένεια είναι ήπια και κρατά λίγες εβδομάδες. Υπάρχει ωστόσο, μια παραλλαγή που είναι πολύ επικίνδυνη (σκοτώνει το 10% αυτών που μολύνει). Αυτή που ‘κυκλοφορεί’ στην Ευρώπη είναι πολύ πιο ήπια (με ποσοστό θνησιμότητας το 1%).

Το JYNNEOSTM (επίσης γνωστό ως Imvamune ή Imvanex) είναι εμβόλιο εξασθενημένου ζωντανού ιού που έχει εγκριθεί από τον αμερικανικό FDA (Food and Drug Administration), για την πρόληψη της ευλογιάς των πιθήκων. Χρησιμοποιείται σε ανθρώπους που διατρέχουν κίνδυνο επαγγελματικής έκθεσης σε ορθοποξικούς ιούς. Δεν χρησιμοποιείται σε ανθρώπους με κατεστραμμένο ανοσοποιητικό σύστημα, αφού είναι ζωντανός ιός και μπορεί να προκαλέσει θανατηφόρα λοίμωξη.