ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΦΑΣΙΣΤΕΣ ΛΑΤΡΕΥΟΥΝ ΤΟΣΟ ΠΟΛΥ ΤΟ DUNE;

Δεν είναι η ταινία, είναι όλη η σειρά των βιβλίων που έχει αγκαλιαστεί ιδεολογικά από την άκρα δεξιά και το alt-right rebranding της. Και όχι τώρα, εδώ και δεκαετίες, δεν περίμεναν το έπος του Frank Herbert να μεταφερθεί στην οθόνη. Είχαν ήδη κάνει τη διαλογή τους πάνω στα κομμάτια της αφήγησης που κουμπώνουν στη δική τους ιδεολογική ερμηνεία ενός φουτουριστικού κόσμου που θα μοιάζει με παράδεισο.

Προτού προχωρήσουμε, οφείλουμε να προειδοποιήσουμε ότι το κείμενο είναι γεμάτο spoilers, όχι μόνο για την ταινία, αλλά και για όλη την υπόλοιπη ιστορία που ακόμα κάθεται αναπαυτικά μέσα στις σελίδες των έξι συνολικά βιβλίων.

Ευγονικη

Ο Paul Atreides ανακαλύπτει σιγά σιγά τις υπερφυσικές ικανότητες του, οι οποίες σε αντίθεση με τον κόσμο της Marvel ή της DC, δεν προέρχονται από κάποιο ατύχημα ή από κάποιο μαγικό αντικείμενο που βρέθηκε στον δρόμο του. Μαθαίνει ότι είναι προϊόν ενός μυστικού προγράμματος ευγονικής, το οποίο διεξάγεται επί αιώνες από ένα τάγμα γυναικών με μαγικές -ας τις πούμε- ικανότητες, τις Bene Gesserit.

Οι γυναίκες αυτές διαλέγουν προσεκτικά τα μέλη των ευγενών οίκων που θα έρθουν σε επαφή με κάποιες απ’ τις ίδιες, ώστε ο καρπός του έρωτά τους να έχει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Έτσι, από γενιά σε γενιά προκύπτουν όλο και “ισχυρότεροι” απόγονοι ώσπου να φτάσει εκείνη η μέρα που θα γεννηθεί ο Kwisatz Haderach -ένα υπεράνθρωπο ων που θα κυβερνήσει το σύμπαν κάτω απ’ τη δική τους επιρροή.

Η μητέρα του Paul είναι και η ίδια προϊόν ευγονικής και ανήκει σε αυτό το τάγμα, αν και οι σχέσεις τους δεν είναι πια και οι καλύτερες. Θεωρούν ότι τους πρόδωσε, γιατί η προσταγή τους ήταν να να γεννήσει κορίτσι και όχι αγόρι, πράγμα που παράκουσε από αγάπη για τον άντρα της. Η απείθειά της είχε ως αποτέλεσμα ο Kwisatz Haderach, δηλαδή ο Paul, να γεννηθεί μία γενιά νωρίτερα από ό, τι υπολόγιζαν.

Η αγάπη των ακροδεξιών για την ευγονική είναι ιστορικά τεκμηριωμένη, δεν χρειάζεται να πούμε πολλά γι’ αυτήν. Το ότι η ανθρώπινη ράτσα μπορεί να βελτιωθεί μέσω επιλεκτικής αναπαραγωγής αλλά κυρίως “πετώντας” κάθε τι “ελαττωματικό” και εξαλείφοντας το διαφορετικό, το έχουμε δει ιστορικά να συμβαίνει στη ναζιστική περίοδο της Γερμανίας.

Ωστόσο, εδώ οι ακροδεξιοί κάνουν λάθος. Ο Paul δεν είναι το “τέλειο” αποτέλεσμα του ευγονικού πειράματος, υποφέρει εσωτερικά, ψυχικά, οι δυνάμεις του τού γυρίζουν μπούμερανγκ, τις βιώνει σαν κατάρα. Ζει μια ανυπόφορη ζωή, δεν αντέχει να γνωρίζει το μέλλον, και αργότερα, στα επόμενα βιβλία θα αναζητήσει την ησυχία μακριά απ’ τον κόσμο, στη μοναξιά μιας ερήμου. Και πάλι όμως η λύτρωση απ’ τον εαυτό του δεν θα έρθει.

Τα ίδια και -πολύ- χειρότερα περνάει και η αδερφή του, επίσης αποτέλεσμα αυτού του πειράματος, η οποία στην ουσία τρελαίνεται και καταλαμβάνεται από σκοτεινές δυνάμεις που ζουν μέσα της.

Ο Herbert στο βιβλίο του μάλλον τοποθετήθηκε ενάντια στην ευγονική παρά υπέρ. Εντούτοις, ξέρουμε πώς διαλέγουν κάθε φορά τα επιχειρήματά τους στην άκρα δεξιά. Διαστρεβλώνοντας και περιπτωσιολογώντας.

Το συνδρομο του “Λευκου Σωτηρα” και η Αποικιοκρατια

Είναι ίσως ο λόγος για τον οποίον τα βιβλία έχουν δεχτεί διαχρονικά τη σφοδρότερη κριτική. Έχει να κάνει με την πολύ γνωστή ιστορία του λευκού άντρα που εισχωρεί σε μία κοινότητα ανθρώπων διαφορετικού χρώματος και καταφέρνει να τους κάνει καλύτερους, και εν τέλει να τους σώσει απ’ τους εαυτούς τους.

Αυτή είναι μια βαθιά ρατσιστική και πατερναλιστική ιδέα και συνδέεται και με ένα ακόμη σύνδρομο, “το χρέος του λευκού άντρα”, την απεχθή αντίληψη ότι οι λευκοί έχουν την ευθύνη να εκπολιτίσουν τον κόσμο, με κάθε κόστος. Αυτή η αντίληψη είναι που έχει δικαιολογήσει κι ένα σωρό ιμπεριαλιστικούς πολέμους, αλλά κατά βάση την αποικιοκρατία των τελευταίων αιώνων.

Εδώ, λοιπόν, ο Paul εισχωρεί στην κοινότητα των Fremen -που πολύ εύκολα συνδέονται στο μυαλό του θεατή/αναγνώστη με τους βεδουίνους της ερήμου και τους Άραβες-, αγαπά τις συνήθειές τους, γίνεται ένα με αυτούς -θεωρητικά- για να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους και στη συνέχεια με τη στρατιωτική βοήθειά τους, πολεμά και κατακτά την εξουσία. Θυμίζει λίγο τον Λόρενς της Αραβίας μόνο που εκεί ο ήρωας δεν τα καταφέρνει στο τέλος, ενώ εδώ ο Paul τα καταφέρνει και με το παραπάνω: αναρριχάται στην κορυφή του σύμπαντος.

Υπάρχει ένα μεγάλο “αλλά” εδώ. Ο Paul βλέπει σε όραμα ότι η “τζιχάντ” που θα εξαπολυθεί σε όλους τους γνωστούς γαλαξίες προκειμένου να εδραιωθεί η κυριαρχία του αλλά και η θρησκεία του (είναι μεσσίας στην πραγματικότητα) θα κοστίσει περίπου 61 δισεκατομμύρια(!) ζωές. Και δεν είναι καθόλου ευχαριστημένος με τον εαυτό του, βλέπει ότι θα κυβερνά ως τύραννος, παρομοιάζει τον εαυτό του με τον Χίτλερ και τον Τζένγκις Χαν. Ωστόσο, βλέπει ότι είναι αναπόφευκτη η “τζιχάντ”, είναι έξω απ’ τις δυνατότητές του να τη σταματήσει, κι έτσι ο ήρωάς μας μπορεί και παραμένει συμπαθής.

Αυτή η εξέλιξη, πάντως, περιπλέκει λίγο τα πράγματα, και σύμφωνα με πολλούς αναλυτές πρόκειται για κριτική του συγγραφέα απέναντι σε αυτό το σύνδρομο και όχι μία λογοτεχνική δικαίωσή του. Μάλλον και εδώ οι alt-right συμπαθούντες έχουν ερμηνεύσει την ιστορία όπως τους βολεύει.

Το ίδιο ισχύει και με την αποικιοκρατία, στην πραγματικότητα το Dune είναι ένα αντιαποικιοκρατικό ανάγνωσμα. Οι Fremen θυμίζουν τους λαούς της μέσης ανατολής, με το πετρέλαιο να αντικαθίσταται από το spice melange, αυτήν την ουσία που επιτρέπει τα αστρικά ταξίδια. Το πρώτο βιβλίο ιστορικά συνέπεσε με τη δημιουργία της OPEC (Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών), μια προσπάθεια εκείνων των χωρών να δημιουργήσουν ένα “καρτέλ” που θα ήλεγχε τις τιμές -αλλά φυσικά ποτέ δεν μπόρεσε να δράσει μακριά απ’ την επιρροή των ΗΠΑ και των υπόλοιπων δυτικών χωρών.

Πάντως, πολύ πριν αρχίσουν αυτές οι αναλύσεις πάνω στα βιβλία του, ο Herbert, ήδη από το 1969, είχε εξηγήσει σε συνέντευξή του, προλαβαίνοντας σχεδόν τους πάντες:

“Εμείς οι δυτικοί έχουμε ορίσει τους ιεραποστόλους να κάνουν τη βρώμικη δουλειά για εμάς, και ύστερα ερχόμαστε πίσω από αυτούς με τη βέβαιη πεποίθηση ότι έχουμε δίκιο σε οτιδήποτε κάνουμε, επειδή μας το έχει πει ο Θεός”.

Το δικαιο της “φυλης” και του καπιταλισμου

Κατά τη φασιστική ανάγνωση του βιβλίου, ο διαστημικός αποικισμός έχει διασκορπίσει το ανθρώπινο είδος στα πέρατα του σύμπαντος, αλλά αυτό που ο Herbert αποκαλεί ως “συνείδηση της φυλής”, παρακινεί όλους τους ανθρώπους να ενωθούν ξανά κάτω από μία εξουσία, από ένα πρόσωπο: τον Paul Atreides.

Για την alt-right, ο Paul απεικονίζει τον κυρίαρχο ηγεμόνα που θα ξαναφέρει όλους αυτούς τους ευγενείς οίκους -με τα ξεκάθαρα χαρακτηριστικά των σημερινών δυτικών- κάτω από την ίδια αυτοκρατορία ή ακόμα περισσότερο κάτω απ’ το ίδιο έθνος. Με όλους τους υπόλοιπους λαούς, πχ του κρυπτοάραβες Fremen, να έχουν μόνο μία θέση στο περιθώριο, και να προοδεύουν μόνο έως ένα σημείο, μόνο έως το σημείο που υπηρετούν σωστά τους άρχοντές τους. Και αυτή η νέα πραγματικότητα θα είναι το αντίστοιχο της ειδυλλιακής ουτοπίας.

Οι φασίστες υποστηρίζουν ότι αυτό το μέλλον μπορεί να ανθίσει μόνο υπό δικτατορία. Η δημοκρατία, ισχυρίζονται, ανταμείβει τους πολιτικούς που δίνουν στους ανθρώπους αυτό που θέλουν εκείνη τη στιγμή με τη μορφή δωρεών πρόνοιας, και πως μόνο η μοναρχική διακυβέρνηση παράγει ηγέτες που μπορούν να αντισταθούν στις λαϊκές απαιτήσεις, προκειμένου να αποκτήσουν τους πόρους που απαιτούνται για την οικοδόμηση ενός κόσμου με σταθερές βάσεις.

Το Dune όμως είναι ταυτόχρονα κι ένα βαθιά οικολογικό βιβλίο, που στη βαθύτερη ανάγνωσή του γίνεται κατανοητό ότι ο Herbert δεν πίστευε ότι ο καπιταλισμός είναι ικανός να σταματήσει την περιβαλλοντική καταστροφή -ούτε ο μεσσιανισμός ούτε η αποικιοκρατία.

Αναδεικνύοντας τις αδηφάγες κυβερνήσεις που “νομοτελειακά λένε πάντα ψέματα”, έκανε μια βαθιά κριτική σε όσους προσπαθούν να εξανθρωπίσουν τον καπιταλισμό, μεταφράζοντάς τον σε ένα “κοινό φυλετικό πεπρωμένο”. Και το μόνο που κάνει το βιβλίο είναι να δείχνει ότι αυτές οι μεσσιανικές πρακτικές οδηγούν μονίμως σε μια πιο βάρβαρη μορφή διακυβέρνησης, ακόμα και αν οι θιασώτες της ξεκινούν με τις καλύτερες προθέσεις.

Όσο κι αν είναι εμφανείς αυτές οι διαστρεβλωμένες φασιστικές αναγνώσεις του Dune, το μυθιστόρημα του Herbert θα παραμείνει δυστυχώς ένα βασικό λογοτεχνικό “επιχείρημα” της geek alt-right κουλτούρας, όσο εκείνοι θα παλεύουν να αυξήσουν την επιρροή τους, κυρίως στους νεώτερους. Όμως το βιβλίο δεν είναι ένα μάνουαλ για τη λευκή κυριαρχία, είναι μία κριτική ματιά πάνω στο μονοπώλιο (του melange εν προκειμένω) και της συνέπειάς του στην οικονομία, στη η νεο-φεουδαρχία, τον μεσσιανισμό, την αποικιοκρατία αλλά και την εκμετάλλευση και τελική προδοσία των κινημάτων αντίστασης ανά τον κόσμο.

Αλλά πάνω από όλα είναι μία ιστορία περίπλοκη, που στον πυρήνα της έχει την οικολογία, πεδίο πάνω στο οποίο η άκρα δεξιά είναι προγραμματισμένη απ’ την ιδεολογική της φύση πάντα να ηττάται. Και διαλεκτικά αλλά και απ’ την πραγματικότητα. Δεν χρειάζεται να μεταφερθούμε δέκα χιλιάδες χρόνια μπροστά, στα χρόνια που λαμβάνει χώρα η ιστορία του Dune για να το διαπιστώσουμε αυτό. Αρκεί να ρίξουμε τώρα μια ματιά στον πλανήτη και τα προβλήματά που προκαλεί το οικονομικό μοντέλο που ενστερνίζονται.