ΓΙΑΤΙ ΤΟ “NO FLY ZONE” ΠΟΥ ΖΗΤΑ Ο ΖΕΛΕΝΣΚΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜO

Πριν τρεις ημέρες το Reuters δημοσίευσε τα αποτελέσματα δημοσκόπησης που έκανε στις ΗΠΑ, με το κοινό να καλείται να απαντήσει αν πρέπει να επιβληθεί no-fly zone πάνω από την Ουκρανία, για τα αεροσκάφη της Ρωσίας. Θα μου επιτρέψεις να αμφισβητήσω ότι το 74% που απάντησε “ναι” αφενός ξέρει τι είναι no-fly zone, αφετέρου έχει την παραμικρή εικόνα των συνεπειών αυτής της επιβολής.

Πρώτα θα κάνουμε μια πολύ ουσιαστική διευκρίνιση, καθώς υπάρχει μια σύγχυση ως προς το τι ισχύει για τον ουρανό της Ουκρανίας και αν έχουν απαγορευθεί οι πτήσεις. Για τη σωστή πληροφόρηση σου, ζητήσαμε τη βοήθεια της η flight operation officer και dispatcher, Φαίης Τσεντεμεΐδου. Ξεκινήσαμε από τα βασικά: αν πετούν αεροπλάνα πάνω από την Ουκρανία -που δεν πετούν, αλλά γιατί δεν πετούν.

Restricted airspace

“Οι περιορισμένοι εναέριοι χώροι προκύπτουν μέσω οδηγιών που βγάζει ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (International Civil Aviation Organization) όταν επισήμως, υπάρχει σύγκρουση σε μια περιοχή -ώστε να μην περνούν πτήσεις από πάνω. Πριν σηκώσουν το αεροσκάφος οι πιλότοι, διαβάζουν την ενημέρωση που λαμβάνουν από το τμήμα επιμελητείας κάθε αεροπορικής εταιρίας. Σε αυτήν οφείλουμε να ενημερώνουμε τους πιλότους για όσα συναντήσουν και όσα θα είναι χρήσιμο να κάνουν, από την στιγμή που απογειώνονται έως την στιγμή της προσγείωσης. Η επικοινωνία είναι συνεχής καθώς μπορεί να προκύψουν εξελίξεις, ενώ είναι το αεροπλάνο στον αέρα, τις οποίες δεν γνωρίζει ο κυβερνήτης.

Στην ‘εφημερίδα’ λοιπόν, που διαβάζουν πριν την απογείωση υπάρχουν και τα ΝΟΤΑΜ (Νotice to airmen). Είναι προειδοποιήσεις που έχουν εκδοθεί από τις εθνικές αρχές για πλήθος λόγων. Όπως κινδύνων, τύπου αεροπορικών επιδείξεων, αλμάτων με αλεξίπτωτο κλπ, πτήσεις σημαντικών ανθρώπων (βλ. αρχηγοί κρατών), κλειστών διαδρόμων προσγείωσης, τροχοδρόμησης, μη επισκευασμένα φώτα σε ψηλά κτίρια ή βουνά, του καιρού και των στρατιωτικών ασκήσεων που έχουν ως αποτέλεσμα τον περιορισμένο εναέριο χώρο (Restricted airspace). Το αυτό ισχύει και σε περίπτωση σύρραξης σε μια περιοχή.

Για παράδειγμα, όταν σηκώνεται το αεροπλάνο από την Αθήνα, μπορεί να μην επιτρέπεται η διέλευση από μια περιοχή (πχ στον Άλιμο, λόγω πυροτεχνημάτων ή στην Αλεξανδρούπολη, λόγω ασκήσεων μαχητικών αεροσκαφών).

Ο κυβερνήτης ενημερώνεται για ό,τι αφορά τον εναέριο χώρο της περιοχής από την οποία φεύγει, εκείνης στην οποία πάει και όσων διασχίζει (είναι το Flight Information Region -FIR). Τα NOTAM μπορούν να ‘βγουν’ για τον εναέριο χώρο ολόκληρης χώρας, αλλά και για εκείνον μόνο μιας περιοχής. Σε κάθε περίπτωση, αναφέρονται οι ακριβείς συντεταγμένες”.

Τι ισχύει για τον ουρανό της Ουκρανίας

“Από το 2020 υπάρχουν ΝΟΤΑΜ για διάφορες περιοχές της Ουκρανίας, με τη δικαιολογία ότι “πρόκειται για μη αναγνωρισμένες περιοχές ως ουκρανικές, από τους Ρώσους”. Οι Ουκρανοί ειδοποιούν πως δεν δέχονται να πετούν αεροσκάφη, βάσει των οδηγιών που έχουν λάβει από Ρώσους και ότι πρέπει να ακολουθούν τις δικές τους.

Υπάρχει ΝΟΤΑΜ από το Δεκέμβριο ‘λόγω αυξημένης διαμάχης, μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας και ως εκ τούτου δεν συνιστάμε να πετάξετε πάνω από αυτήν την περιοχή’.

Παρεμπιπτόντως, τα ΝΟΤΑΜ έχουν επίπεδο κινδύνου (risk level). Ο Καναδάς έβγαλε ΝΟΤΑΜ για την Ουκρανία στις 25/2, οι ΗΠΑ, Γερμανία, Γαλλία και Γερμανία από τις 24/2, ενώ οι ΗΠΑ είχαν εκδώσει ένα για συγκεκριμένη περιοχή από τις 9/2.

Σε κάθε NOTAM υπάρχει ημερομηνία ισχύος. Η ημερομηνία που αρχίζει και αυτή που τελειώνει. Τα υπάρχοντα λήγουν το Μάιο”.

Conflict Zone

Υπάρχει ιστοσελίδα που ενημερώνει σε πραγματικό χρόνο, για όλες τις ζώνες σύγκρουσης του πλανήτη, ενώ υπάρχει και εκτίμηση κινδύνου. Σε αυτήν τη βάση δεδομένων υπάρχουν και όλα τα NOTAM που έχουν εκδοθεί για την Ουκρανία, κάτω από την επισήμανση Risk Level: One, Do Not Fly. Η Ρωσία είναι στο Two (Danger Exists), επίπεδο στο οποίο είναι και η Μολδαβία, η Λευκορωσία, το Μάλι και η Κένυα -όπου επίσης παρατηρείται στρατιωτική δραστηριότητα” και “συγκρούσεις”.

“Πέραν των ΝΟΤΑΜ υπάρχει και ειδοποίηση για Ζώνες Σύγκρουσης (Conflict Zones). Η ευρωπαϊκή αρχή ενημερώνει για τα σημεία που πέφτουν βόμβες. Δεν μπορεί να απαγορεύσει τη διέλευση. Μόνο να ενημερώσει. Κάθε εταιρία, από τη σύσταση της υπογράφει πως το τμήμα της Επιμελητείας της θα ενημερώνεται πάντα για τις Conflict Zones και ότι θα τηρεί τις συστάσεις της αρχής.

Οι αεροπορικές εταιρίες αποφεύγουν ούτως ή άλλως τις Ζώνες Σύγκρουσης, καθώς τα αεροπλάνα δεν είναι ασφαλισμένα να πετούν πάνω από εμπόλεμη ζώνη, ενώ αν το κάνει η υπαιτιότητα είναι 100% της αεροπορικής εταιρίας.

Κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει την εταιρία ή τον πιλότο να κάνει ό,τι προβλέπουν οι προειδοποιήσεις. Υπάρχουν όμως, άτυποι τρόποι για να μην περάσουν από συγκεκριμένες περιοχές, λόγω κινδύνου.

Αυτό που υπάρχει σε ισχύ και στη χώρα μας, στο πλαίσιο των κυρώσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, είναι το NOTAM που εξέδωσε η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας της Ελλάδας για “απαγόρευση πτήσεων πάνω από τον Εθνικό Εναέριο Χώρο της Ελλάδας όλων των αεροσκαφών συμφερόντων Ρωσίας, για “απαγόρευση πτήσεων και στον εναέριο χώρο της Μολδαβίας και της Λευκορωσίας “λόγω υψηλής επικινδυνότητας από την στρατιωτική δραστηριότητα που συνεχίζεται στην ευρύτερη περιοχή” και για “απαγόρευση πτήσεων στον εναέριο χώρο της Ουκρανίας”.

Παρεμπιπτόντως, έχoyn διάρκεια τριών μηνών.

Πάμε τώρα και στο no-fly zone που είναι ένα τελείως διαφορετικό πράγμα και πολύ πιο επικίνδυνο, για όλον τον πλανήτη.

Tι είναι η no-fly zone

Επισήμως λέγεται ζώνη αεροπορικού αποκλεισμού (no-flight zone -NFZ) και ζώνη αποκλεισμού αέρα (air exclusion zone -AEZ).

Πρόκειται για εντολή “καθορισμένου γεωγραφικού χώρου, στον οποίον απαγορεύονται ορισμένοι τύποι πτήσεων. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, αυτοί που ζητούν την επιβολή no-fly zone, θέλουν την απαγόρευση ρωσικών στρατιωτικών αεροπλάνων από τον εναέριο χώρο της χώρας”, ώστε να σταματήσουν οι επιθέσεις σε στρατιωτικούς στόχους και αμάχους. Μόνο που η ιστορία δεν τελειώνει εκεί.

Θα σου εξηγήσω τι εννοώ, αφού πρώτα σου πω ότι κάποιες φορές, τέτοιες ζώνες επιβάλλονται πάνω από κυβερνητικά κτίρια ή δημόσια μέρη, για λόγους ασφαλείας. Επιβάλλονται και πάνω από ιερά μέρη για θρησκευτικούς και πολιτιστικούς λόγους.

Υπάρχουν φορές που επιβάλλεται και σε πολιτικό πλαίσιο (για την προστασία ευαίσθητων τοποθεσιών ή εκδηλώσεων -και από τρομοκρατικές αεροπορικές επιθέσεις). Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των Ολυμπιακών Αγώνων του 2021.

“Μπορούν να επιτρέψουν σε χώρες, να αναλάβουν δράση, χωρίς να δεσμεύσουν μεγάλο αριθμό χερσαίων στρατευμάτων. Αντ’ αυτού, βασίζονται σε έναν συγκριτικά μικρό αριθμό αεροσκαφών. Την ίδια ώρα, η επιβολή τέτοιων περιορισμών μπορεί να περιλαμβάνει σημαντική χρήση βίας -όπως την καταστροφή αντιαεροπορικής άμυνας και την κατάρριψη αεροσκαφών”.

Δηλαδή, αν επιβληθεί no-fly zone πάνω από την Ουκρανία, στα ρωσικά αεροσκάφη, θα πρέπει να υπάρχουν άλλα (αυτά του ΝΑΤΟ) που θα καταρρίπτουν τους παραβάτες.

Και έτσι θα ξεκινήσει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος, όπως επισήμανε ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε, όπως εξηγούσε τους λόγους που απορρίπτεται το αίτημα που κάνει κάθε μέρα ο Πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι.

Eνδεικτικά, ο κύριος Στόλτενμπεργκ είπε ότι “ο μόνος τρόπος για να εφαρμοστεί μια no-fly zone είναι να στείλουμε μαχητικά αεροπλάνα του ΝΑΤΟ στον ουκρανικό εναέριο χώρο, για να καταρρίπτουν τα ρωσικά αεροσκάφη που μπαίνουν στη ζώνη. Αν το κάνουμε αυτό, θα καταλήξουμε σε κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πλήρη πόλεμο στην Ευρώπη, με τη συμμετοχή πολλών περισσότερων χωρών, που θα προκαλούσε πολύ περισσότερο ανθρώπινο πόνο”.

Ο Ζελένσκι επανήλθε με το σχόλιο “με την άρνηση σας να κάνετε αυτό το βήμα, δίνετε στη Ρωσία το ‘πράσινο φως’ για να συνεχίσει τον πόλεμο”. Κάτι που δεν είναι απόλυτα ακριβές. Όπως δεν είναι ακριβές ότι η no-fly zone θα σώσει τους αμάχους, όπως δείχνει η ιστορία. Σημείωσε επίσης, πως ο Βλαντίμιρ Πούτιν προειδοποίησε πως αν επιβληθεί no-fly zone πάνω από την Ουκρανία, θα την εκλάβει ως συμμετοχή του ΝΑΤΟ στον πόλεμο.

Η πιο αμφιλεγόμενη ‘χρήση’ της no-fly zone

Η πιο ιδιαίτερη -ενδεχομένως και παράνομη – επιβολή no-fly zone είναι αυτή που γίνεται πράξη, ενώ είναι σε εξέλιξη σύγκρουση.. Επισήμως, αυτό γίνεται για να αποτραπούν στρατιωτικά αεροσκάφη από το να προβούν σε εχθρικές πράξεις. Η ιστορία ωστόσο, δεν έχει πολλές τέτοιες στιγμές καταγεγραμμένες.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο κίνδυνος της κλιμάκωσης των συγκρούσεων σε πυρηνική αντιπαράθεση, έκανε την στρατιωτική παρέμβαση ‘εργαλείο’ στα χέρια της ασυμπαθούς πολιτικής δεινότητας των ΗΠΑ. Να θυμίσω εδώ πως οι αεροπορικές επιθέσεις ήταν τότε σχετικά αμβλύ -επιθετικό- όργανο, έως ότου εμφανιστούν οι τεχνολογίες χτυπημάτων ακριβείας και Stealth (των ‘αόρατων’ χτυπημάτων -με τα ραντάρ να μην ‘πιάνουν’ τα αεροσκάφη αυτά).

Πριν τον Πόλεμο του Κόλπου, δεν ήταν δυνατόν να εκτελεστούν επιθέσεις ακριβείας, εναντίον δύσκολα προσβάσιμων στόχων. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και οι εξελίξεις της τεχνολογίας στην αεροπορική βιομηχανία έκαναν ζωτικής σημασίας τις no-fly zones (σε πολιτικό και στρατιωτικό πλαίσιο). Κάπως έτσι, φτάνουμε στο 1991 και τον Πόλεμο του Κόλπου, όταν επιβλήθηκε για πρώτη φορά no-fly zone.

Πρόκειται για ιδέα των ΗΠΑ

Αφότου οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι απέκρουσαν την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ, ο ηγέτης Σαντάμ Χουσεΐν χρησιμοποίησε πυροβόλα ελικόπτερα, ώστε να καταστείλει τις εξεγέρσεις. Σε αυτές, σκότωσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Αυτή ήταν η αφορμή για να συμμαχήσει ο συνασπισμός εναντίον του Χουσεΐν -χωρίς να περάσει στη φάση πλήρους πολέμου.

Αυτό που έγινε ήταν να επιβάλουν οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία δυο no-fly zones: μια πάνω από τα βόρεια (για να προστατευτούν οι Κούρδοι) και μια πάνω από τα νότια (για να προστατευτούν οι Σιίτες Μουσουλμάνοι) του Ιράκ. Τις ‘πούλησαν’ ως ήπιο μέτρο για την προστασία από αεροπορικές επιθέσεις των δυνάμεων του Χουσεΐν, στο πλαίσιο της Επιχείρησης Provide Comfort.

Οι επικριτές εξηγούν ότι στον Πόλεμο του Κόλπου α) οι Αμερικανοί επίσης σκότωναν αμάχους, στις επιθέσεις τους εναντίον των υποδομών αεράμυνας του Ιράκ και β) δεν υπήρχε νομική άδεια. Η επιβολή των no-fly zones δεν είχαν εγκριθεί από τα Ηνωμένα Έθνη.

Οι no-fly zones συνεχίστηκαν έως το 2003 στο Ιράκ, ενώ εμφανίστηκαν και αλλού, παρ’ ότι είχαν χαρακτηριστεί παράνομες αμέτρητες φορές. Το 1992 το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε το ψήφισμα 781 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αυτό απαγόρευε τις μη εξουσιοδοτημένες στρατιωτικές πτήσεις στον εναέριο χώρο της Βοσνίας.

Πόσο έχει ασχοληθεί το ΝΑΤΟ με τις no-fly zones;

Το ΝΑΤΟ ‘έτρεξε’ την επιχείρηση Sky Monitor, που παρακολουθούσε τις παραβιάσεις. Βέβαια, το μόνο που έκανε ήταν να τις καταγράφει. Εννοώ δεν έκανε κάτι εναντίον των παραβατών.

Ως απάντηση σε 500 επιβεβαιωμένες παραβιάσεις έως το 1993 (στη λίστα ήταν και μια σε σύγκρουση), το Συμβούλιο Ασφαλείας ψήφισε την Απόφαση 816, που απαγόρευε όλες τις μη εξουσιοδοτημένες πτήσεις. Επέτρεπε σε όλα τα κράτη μέλη του ΟΗΕ να “λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα, για να εξασφαλίσουν τη συμμόρφωση με τους περιορισμούς των no-fly zones”. Ποια ήταν αυτά;

Το επόμενο βήμα ήταν η Επιχείρηση Deny Flight. Ξεκίνησε στις 12/4 του 1993, ως επιβολή no-fly zone των Ηνωμένων Εθνών πάνω από τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Εν συνεχεία, το ΝΑΤΟ και ο ΟΗΕ επέκτειναν την αποστολή, ώστε να προσφέρουν στενή αεροπορική στήριξη στα στρατεύματα των Ηνωμένων Εθνών στη Βοσνία και να κάνουν καταναγκαστικές αεροπορικές επιδρομές, εναντίον στόχων στη χώρα.

Δώδεκα μέλη του ΝΑΤΟ είχαν συμβάλει στην επιχείρηση. Μέχρι το τέλος του 1995, πιλότοι του είχαν κάνει 100.420 ‘εξορμήσεις’. Μια ήταν η πρώτη αεροπορική μάχη, στην ιστορία του ΝΑΤΟ, εκείνη της 28ης Φεβρουαρίου του 1994, πάνω από την Μπάνια Λούκα. Τον Απρίλιο του 1994, τα αεροσκάφη του ΝΑΤΟ βομβάρδισαν για πρώτη φορά επίγειους στόχους, σε επιχείρηση κοντά στο Γκοράτς.

Με αυτές τις παρεμβάσεις το ΝΑΤΟ έδειξε πως επιχειρούσε πια και σε περιβάλλοντα που δεν είχαν α κάνουν με συνθήκη μεγάλης force on force εμπλοκής, στην Κεντρική Ευρώπη.

Η επιχείρηση Deny Flight διήρκεσε δυο χρόνια. Αρχικά βοήθησε στη δημιουργία σχέσεων μεταξύ του ΝΑΤΟ και του ΟΗΕ και μετά τους ‘χώρισε’. Η πιο χαρακτηριστική τους ένταση ήταν μετά τη σύλληψη ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ ως ομήρων, σε απάντηση στους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ.

Οι ιστορικοί γράφουν πως οι επιχειρήσεις no-fly zone αποδείχθηκαν επιτυχείς, ως προς την αποτροπή σημαντικής χρήσης αεροπορικής δύναμης από την όποια πλευρά της σύγκρουσης. Επίσης, οδήγησε στην Επιχείρηση Deliberate Force, μαζική εκστρατεία βομβαρδισμού του ΝΑΤΟ στη Βοσνία “που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο τέλος του πολέμου”, το 1995.

Το 1998 η Γαλλία αποχώρησε από το συνασπισμό, με τον τότε Υπουργό Εξωτερικών, Hubert Vedrine να αποκαλύπτει ότι “δεν υπάρχει νομική βάση στο διεθνές δίκαιο, για αυτού του είδους τους βομβαρδισμούς. Ένα χρόνο μετά ο ΟΗΕ ενημέρωσε ότι μόνο μέσα στο 1999 είχαν σκοτωθεί 144 άμαχοι, σε βομβαρδιστικές επιχειρήσεις των συμμάχων, ενώ εσωτερική αναφορά του Τομέα Ασφαλείας του Οργανισμού, ανέφερε ότι σε περίοδο πέντε μηνών, το 41% των θυμάτων ήταν άμαχοι. Το 2003, σε συνέντευξη του ο τότε γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Μπούτρος Μπούτρος-Γκάλι τις χαρακτηρίζει ‘παράνομες’.

Αν άλλαξε κάτι; Όχι.

Το 2004 επιστήμονες του Stanford δημοσίευσαν έρευνα επί των μαθημάτων που δίδαξε το Ιράκ και η Βοσνία, “στη Θεωρία και την Πρακτική των no-fly zones”. Στα ευρήματα τους ανήκει και το ότι “η αποτελεσματικότητα των ζωνών απαγόρευσης πτήσεων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την υποστήριξη της περιοχής. Η έλλειψη υποστήριξης από την Τουρκία, για no-fly zone στο Ιράκ το 1996 περιόρισε τελικά την ικανότητα του συνασπισμού να την επιβάλει αποτελεσματικά”.

Οι ερευνητές τόνισαν και ότι “είναι απαραίτητη μια σαφής και ενοποιημένη δομή διοίκησης. Στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, κατά την επιχείρηση “Deny Flight”, υπήρχε συγχυσμένη δομή συντονισμού δυο φορέων που παρείχε ανεπαρκή εξουσία και είχε ως αποτέλεσμα να μην έχουν το ελεύθερο οι εναέριες δυνάμεις να βοηθούν σε βασικές καταστάσεις. Για να μην διαιωνιστεί εν τω μεταξύ, το πρόβλημα διαρκούς περιπολίας, θα πρέπει τα κράτη να γνωρίζουν εκ των προτέρων τους πολιτικούς τους στόχους και την στρατηγική εξόδου από τις no-fly zones”.

Τι έγινε; Τίποτα.

Το 2011, ως μέρος της στρατιωτικής επέμβασης στη Λιβύη, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε μια no-fly zone στις 17 Μαρτίου 2011. Το ψήφισμα περιλαμβάνει διατάξεις για περαιτέρω ενέργειες, που είχαν ως στόχο να αποτρέψουν επιθέσεις σε μη στρατιωτικούς στόχους (ενόσω ο Μουαμάρ Καντάφι προσπαθούσε να διαλύσει την επανάσταση). Το ΝΑΤΟ άδραξε την ευκαιρία και βομβάρδισε τις θέσεις της λιβυκής κυβέρνησης -κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.

Η ζώνη απαγόρευσης πτήσεων του ΝΑΤΟ τερματίστηκε στις 27 Οκτωβρίου, μετά την ομόφωνη ψηφοφορία από το United Nations Security Council (UNSC). Τρία χρόνια μετά, άρχισε ο Λιβυκός Εμφύλιος Πόλεμος -για τον έλεγχο του πετρελαίου της χώρας. Από τη μια πλευρά ήταν η η Βουλή των Αντιπροσώπων (διοικητής των ενόπλων δυνάμεων που είναι πιστοί στην εκλεγμένη Βουλή είναι ο στρατηγός Χαλίφα Χαφτάρ του Λιβυκού Εθνικού Στρατού) και από την Κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας -με έδρα στην Τρίπολη.

Το 2017 επιβλήθηκε no fly-zone από τον Εθνικό Στρατό της Λιβύης, στα νότια της χώρας -κατά τη διάρκεια επίθεσης του στην περιοχή. Επέβαλε και άλλη μια 10ημερη no-fly zone το 2019, όπως προσπαθούσε να κερδίσει τον έλεγχο των κοιτασμάτων πετρελαίου της περιοχής. Έκανε τρεις τις no-fly zones τον ίδιο χρόνο, με την επιβολή μιας στα δυτικά του έθνους -στο πλαίσιο της επέμβασης του, εκεί.

Aν κατόπιν όλων αυτών βρίσκεις φανταστική την ιδέα της επιβολής no-fly zone στον ουρανό της Ουκρανίας, λυπάμαι. Για εσένα και την Ευρώπη, γενικά.