Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ “NORTHMAN”

Στην πρώτη σκηνή, σε αυτήν που μας βουτάει στον μυστικιστικό κόσμο του “Northman”, βλέπουμε ένα πλήθος από μαύρα φτερά να πετούν πάνω από τα γκρίζα νερά, πάνω από τα ξύλινα πλοία που φαίνονται να πλέουν προς ένα μακρινό νησί. Κάτω απ’ τα κοράκια, ένα αγόρι τυλιγμένο μέσα σε έναν κόκκινο μανδύα -ίσως το μόνο χρώμα σε αυτό το σκούρο τοπίο- στέκεται στην ακτή, περιμένοντας τον πατέρα του.

Μέχρι το τέλος της ταινίας, μια διαφορετική απόχρωση του κόκκινου έχει “κατακτήσει” την οθόνη. Καθώς η φωτιά καίει και μια μάχη μαίνεται κάτω από ένα ηφαίστειο, ο κόσμος του σκηνοθέτη Ρόμπερτ Έγκερς καταλήγει να τυλιχτεί από ένα σύννεφο καπνού και αίματος.

Στις δύο περίπου ώρες που μεσολαβούν μεταξύ αυτών των δύο σκηνών, το “Northman” κάνει ό,τι μπορεί για να εισάγει τον θεατή μέσα σε ένα μεσαιωνικό τοπίο που είναι ταυτόχρονα τόσο οικείο όσο και παράξενο, χτισμένο στον πραγματικό κόσμο, την ίδια στιγμή που εκτινάσσεται σε υπερφυσικά βασίλεια, που μοιάζουν με αναπόσπαστα κομμάτια της μεσαιωνικής ισλανδικής ζωής.

Ψυχρά τοπία, φανταστικά οράματα, άτακτα χρώματα και βία, όλα συνεργάζονται αρμονικά προκειμένου να ζωντανέψουν τον οριστικά χαμένο κόσμο των Βίκινγκ. Και πράγματι, η πολυαναμενόμενη ιστορία εκδίκησης έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις πιο ακριβείς ταινίες με θέμα τους θρυλικούς πολεμιστές του βορρά που έχει γυριστεί ποτέ.

Αυτό το επίπεδο πιστής απεικόνισης όμως δεν πηγάζει και από κάποια αντίστοιχα πιστή προσέγγιση της αληθινής ιστορίας. Αντίθετα, ο στόχος του “Northman” είναι να συλλάβει την ατμόσφαιρα του προμοντέρνου κόσμου των Βίκινγκ, όπως αυτός μεταφέρεται στο τεράστιο σύνολο της λογοτεχνίας που σώζεται από τη μεσαιωνική Σκανδιναβία. Και ένα μεγάλο μέρος της αυθεντικότητάς της το οφείλει στην απεικόνιση του υπερφυσικού.

“Δουλέψαμε μαζί με αρχαιολόγους και ιστορικούς, προσπαθώντας να αναδημιουργήσουμε τις λεπτομέρειες του φυσικού κόσμου, προσπαθώντας επίσης να συλλάβουμε, χωρίς να κατακρίνουμε, το τι βρισκόταν μέσα στο μυαλό των Βίκινγκ: τις πεποιθήσεις, τη μυθολογία και τη ρουτίνα τους”, λέει ο Έγκερς.

“Αυτό θα σήμαινε ότι το υπερφυσικό θα ήταν τόσο ρεαλιστικό όσο και το ‘κανονικό” σε αυτή την ταινία γιατί έτσι ήταν και για εκείνους”.

Το “Northman”, λοιπόν, βασίζεται κάπως χαλαρά στην ιστορία του Άμλεθ, ενός υποτιθέμενου (αλλά πιθανότατα φανταστικού) πρίγκιπα Βίκινγκ που είναι πιο διάσημος σήμερα ως τον χαρακτήρα πάνω στον οποίο βάσισε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ τον Άμλετ. Ο Αλεξάνδτερ Σκάρσγκαρντ, ο οποίος ενσαρκώνει τον Άμλεθ, προσπαθεί να εκδικηθεί για τον φόνο του πατέρα του (Ήθαν Χωκ) από τον θείο του (Κλάες Μπανγκ). Με τη βοήθεια μιας σκλάβας με το όνομα “Όλγα” (Άνια Τέιλορ-Τζόι), ο πρίγκιπας προσπαθεί επίσης να σώσει τη μητέρα του (Νικόλ Κίντμαν) από τα νύχια του θείου του.

Εξαιτίας ακριβώς αυτής της σύνδεσής του με το αριστούργημα του Σαίξπηρ, οι ιστορικοί της λογοτεχνίας εδώ και δεκαετίες ψάχνουν την προέλευση της ιστορίας του Άμλεθ. Αν και μερικά αποσπάσματα εμφανίζονται σε παλιότερες πηγές, η πιο γνωστή μεσαιωνική εκδοχή της ιστορίας διατηρείται σε μια πολύτομη ιστορία των Δανών από τον ιστορικό Σάξο Γκραμάτικους. Γράφτηκε πιθανότατα γύρω στο 1200 μ.Χ. και πρόκειται για ένα τεράστιο έργο, όπου αντλεί εξίσου κομμάτια από την κλασική λογοτεχνία, τις προφορικές ιστορίες, τις φανταστικές ιστορίες από τη Βόρεια Θάλασσα και τις τοπικές ιστορίες που γράφτηκαν αλλού στην Ευρώπη καθώς και σε μαρτυρίες από ισχυρούς ευγενείς της αυλής του Δανού βασιλιά Βάλντεμαρ του 1ου και του γιου του.

Η εκδοχή της ιστορίας του Άμλεθ από τον Σάξο θα φανεί γνωστή σε όποιον έχει δει/διαβάσει τον Άμλετ. Ένας άντρας σκοτώνει τον αδερφό του -και βασιλιά- παντρεύεται την πρώην κουνιάδα του και καταλαμβάνει τον θρόνο. Ο γιος του θύματος προσποιείται είτε τον τρελό είτε τον διανοητικά ανάπηρο για να καλύψει την υποψία ότι σχεδιάζει να εκδικηθεί κρυφά –κάτι που, φυσικά, κάνει. Ο γιος τελικά σκοτώνει τον θείο του και παίρνει το στέμμα για τον εαυτό του.

Στο “Northman” όμως τα πράγματα γίνονται λίγο διαφορετικά. Στο σενάριο όπου έχει γραφτεί από κοινού από τον Έγκερς και τον Σγιον (έναν Ισλανδό ποιητή και μυθιστοριογράφο) η ιστορία διαδραματίζεται κυρίως στην Ισλανδία και όχι στη Δανία. Και ξεκινά με τον ίδιο τρόπο, με μια αδελφοκτονία. Η πραγματική όμως δράση αρχίζει όταν ο θείος του Άμλεθ, ο Φιόλνιρ, χάνει τον κλεμμένο θρόνο του και καταφεύγει στην Ισλανδία, όπου ζει σε σχετική ηρεμία σε ένα μικρό κτήμα.

Σε αυτό το νησί τα λιβάδια είναι πράσινα, καρπερά, σε κάποια σχετική απόσταση από ένα ενεργό ηφαίστειο και όλες οι δουλειές γίνονται από Βορειοευρωπαίους σκλάβους.

Αφού εγκατέλειψε το βασίλειο του μικρός, ο Άμλεθ γίνεται ένας απ’ τους επιδρομείς που συμμετέχουν στη φρικτή σφαγή ενός σλαβικού χωριού και στη μαζική υποδούλωση των επιζώντων. Σύντομα, ο έκπτωτος πρίγκιπας μαθαίνει για τη “μετακόμιση” του θείου του στην Ισλανδία και λαμβάνει μια προφητεία (από την Björk) που τον εκλιπαρεί να εκδικηθεί. Ο Άμλεθ προσποιείται τον σκλάβο και μεταφέρεται στο αγρόκτημα του Φιόλνιρ, όπου συναντά έναν νεκρό γελωτοποιό (Γουίλεμ Νταφόε), αποκτά ένα μαγικό σπαθί, ερωτεύεται την Όλγα, και ξεκινά να σκοτώνει τον έναν μετά τον άλλον.

Αυτό φυσικά δεν είναι Σαίξπηρ, δεν είναι καν μια προσπάθεια να χτιστεί ένα ιστορικό δράμα σαν εκείνο του “Μονομάχου”. Δεν πρόκειται δηλαδή για μια ταινία δράσης που διαδραματίζεται σε μια συγκεκριμένη, αν και όχι απαραίτητα ακριβή, ιστορική στιγμή όπου στο τέλος κερδίζουν οι “καλοί”. Η ταινία δεν είναι καν μια πιστή αφήγηση της ιστορίας του Σάξο.

Αντίθετα, προσπαθεί να δημιουργήσει έναν διαφορετικό, πιο μεσαιωνικό τύπο αυθεντικότητας, αφηγούμενη μια ιστορία που θα ήταν αναγνωρίσιμη κυρίως στο κοινό του Μεσαίωνα, όσο παράξενο κι αν ακούγεται κάτι τέτοιο.

Αυτό σημαίνει ότι το “Northman” συνδυάζει στοιχεία διαφορετικών τύπων μεσαιωνικών σάγκα, μπλέκοντας παραδοσιακές ιστορίες για οικογένειες Νορβηγών (που συχνά περιλαμβάνουν περίπλοκες πλοκές εκδίκησης) με ιστορίες θεών, τεράτων και μαγισσών προκειμένου να δημιουργήσει έναν υβριδικό μύθο που θα ταίριαζε εύκολα στο σωζόμενο σώμα της σκανδιναβικής λογοτεχνίας. Πράγματι, κάτι παρόμοιο έκανε και ο ίδιος ο Σάξο, όταν για παράδειγμα λίγο πριν από την ενότητα για τον Άμλεθ, ο Δανός ιστορικός αφηγείται τη δολοφονία του θεού Μπαλντούρ, σαν να πρόκειται για ιστορικό γεγονός.

Ο Νηλ Πράις, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα και συγγραφέας του “Children of Ash and Elm: A History of the Vikings”, ήταν ένας από τους τρεις ιστορικούς συμβούλους της ταινίας. Σε ένα mail του, γράφει:

“Οι άνθρωποι της εποχής των Βίκινγκς κατοικούσαν σε έναν κόσμο στον οποίο οι ιστορίες άλλαζαν όταν περνούσαν από στόμα σε στόμα. Δεν υπήρχε ένας κανόνας στη σκανδιναβική λογοτεχνία εκείνη την εποχή που να κρατούσε τις ιστορίες απαράλλαχτες και ίδιες. Το “Northman” δεν είναι αυστηρά μία ιστορία του Σάξο, και σίγουρα δεν είναι ο Άμλετ. Είναι κάτι διαφορετικό και παράξενο από μόνο του”.

Ένα βασικό πλεονέκτημα της ταινίας είναι η ικανότητά της να προσφέρει την πραγματική αίσθηση της εποχής των Βίκινγκ, γι’ αυτό άλλωστε κι έχει διερευνηθεί και τόσο διεξοδικά ο τρόπος που ζούσαν οι μεσαιωνικοί Ισλανδοί: τα ρούχα, τα στολίδια και οι κοινωνικές δομές τους, όλα είναι πάνω στην οθόνη.

Αυτές οι λεπτομέρειες είναι “ένας τρόπος να μεταφέρουμε μια πολυεπίπεδη άποψη της αρχαίας πραγματικότητας με τους δικούς της όρους”, λέει ο Πράις. “Το μεγαλύτερο μέρος της υλικής κουλτούρας, ακόμα και η συμπεριφορά των χαρακτήρων αφήνεται σκόπιμα χωρίς εξήγηση”. Είναι εκεί δηλαδή για να τη δεις και να την καταλάβεις, χωρίς να στην εξηγούν.

Ακόμη και σε μια φανταστική ιστορία όπως το “Northman”, η εποχή των Βίκινγκς εμφανίζεται ως μια εποχή που ήταν “θεμελιωδώς ακατάστατη”. Η εξουσία περνούσε από χέρι σε χέρι, με τους μικρούς άρχοντες να αποκαλούν τους εαυτούς τους βασιλιάδες και τις εσωτερικές έριδες να μοιάζουν ατελείωτες. Τα καράβια άνοιγαν πανιά αναζητώντας μέρη να λεηλατήσουν, εμπορικούς δρόμους ή εύφορη γεωργική γη.

Πάντως, είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι η ταινία δείχνει τους Βίκινγκς ως ανθρώπους που έψαχναν για σκλάβους, τους δείχνει να αρπάζουν αθώους και ανυποψίαστους από τα σπίτια τους και να τους μεταφέρουν από την Ισλανδία έως και την Κωνσταντινούπολη για να τους πουλήσουν. Το ίδιο σημαντική είναι και η αναγνώριση ότι οι Βίκινγκς ήταν ικανοί για να προκαλέσουν αδιανόητη βία.

Οι κύριοι χαρακτήρες της ταινίας, “καλοί” και “κακοί”, δεν συνιστούν σε καμία περίπτωση πρότυπα. Το αντίθετο. Κανείς φεύγοντας απ’ τον σινεμά δεν θα ευχηθεί να ήταν κι ο ίδιος ένας Βίκινγκ.