ΙΩ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ: “ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΔΡΑΜΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΦΥΛΑΣΣΕΤΑΙ ΣΕ ΜΟΥΣΕΙΟ”

Η Ιώ Βουλγαράκη μετά τον Αγαμέμνονα που σκηνοθέτησε το 2019 στο πλαίσιο της “γυναικείας” Ορέστειας που παρουσίασε το Εθνικό Θέατρο επιστρέφει στο αρχαίο δράμα και σκηνοθετεί το εμβληματικό έργο του Ευριπίδη “Εκάβη” στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου την Παρασκευή 11 και το Σάββατο 12 Αυγούστου.

Η μετάφραση του έργου ανήκει στην Ελένη Βαροπούλου, τον ρόλο της Εκάβης επωμίζεται η Ελένη Κοκκίδου.

Στην πρώτη – και ιδιαίτερα σκληρή για τους Αθηναίους – περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου (431- 420 π. Χ.) ο Ευριπίδης επιχειρεί να καταγράψει και να δείξει στους συμπολίτες του – και σε όλους τους Έλληνες – την αποκτήνωση του ανθρώπου που μπορεί να προκαλέσει ο πόλεμος.

Εικοσιτέσσερις αιώνες μετά, το διαχρονικό έργο του Ευριπίδη γίνεται επίκαιρο όσο ποτέ. Καθημερινά φτάνουν στις οθόνες μας εικόνες από πολέμους, εικόνες αφόρητης βίας και σπαραγμού από κάθε σημείο του κόσμου. Το παράλογο του πολέμου μοιάζει να αφορά μόνο αυτούς που το ζουν, για όλους τους άλλους περιορίζεται σε μια στεγνή, εικονική και ακίνδυνη πληροφορία. Θάβεται ανάμεσα σε πλήθος ειδήσεων, αποκόβεται από το βίωμα του πένθους. Εξοικειωνόμαστε έτσι με την εικόνα και την πληροφορία της βίας, εκπαιδευόμαστε στον θάνατο, αλλά ξεμάθαμε να πενθούμε.

“Έχω αρκετό καιρό που γυρίζω γύρω απ’ το θέμα του πένθους και τις τελευταίες μου δουλειές ενώνει αυτό το θεματικό νήμα. Αναρωτιέμαι τι είναι και πώς μιλάμε γι’ αυτό. Το αντιλαμβάνομαι ως μια μεταμόρφωση το πένθος και αυτό διαβάζω στην «Εκάβη». Με έλκει ο κόσμος των νεκρών στο έργο, με αφορά το πώς μια ολόκληρη κοινότητα γυναικών συγκροτείται ως τέτοια μέσα από το συλλογικό πένθος αλλά με ερεθίζει συγχρόνως και το πώς η Εκάβη, που είναι η μάνα, είναι η καρδιά, η αγκαλιά, ο θρήνος, όλο αυτό το αγαπητικό ψυχοσύστημα φτάνει στη βαναυσότητα και τη βία. Το πώς δεν έχει άλλη επιλογή. Αυτός γίνεται ο προορισμός της” αναφέρει η Ιώ Βουλγαράκη στο NEWS 24/7/.

Και συνεχίζει ψυχογραφώντας την Εκάβη… ”Θυμάμαι μια φράση του Σπύρου Ευαγγελάτου που με είχε αγκιστρώσει κάποτε, ότι το τραγικό πρόσωπο είναι εκείνο στο οποίο θα εναποθέταμε την ευθύνη να μας εκπροσωπήσει ως ανθρώπινο γένος. Τη σκέφτομαι πολύ συχνά αυτή τη φράση δουλεύοντας τους τελευταίους μήνες πάνω στην Εκάβη. Γιατί η Εκάβη είναι ο άνθρωπος που χάνει οτιδήποτε συγκροτεί την ταυτότητά του. Είναι ο ορισμός της εκμηδένισης. Και έτσι, σαν μηδενικό, την στιγμή της συντριβής της, ανασυντίθεται και αποφασίζει, με υπέρμετρη διαύγεια, ότι μόνο εκείνη μπορεί να αποδώσει δικαιοσύνη και να σταματήσει την ορμή του κακού που έχει περάσει από πάνω της και δεν της έχει αφήσει τίποτα. Είναι αυτό μια ύβρις; Σίγουρα. Είναι όμως και κάτι το συγκλονιστικό, ένα μέγεθος που το σέβομαι”.

Το έργο έχει να κάνει με το πένθος και δη με το συλλογικό πένθος. Πενθούμε σήμερα σαν κοινωνία; Τόσες τραγωδίες (Μάτι, πανδημία κορονοϊού, Τέμπη) τις έχουμε πενθήσει;
Πενθούμε σαν κοινωνία, όμως πενθούμε βουβά, ιδιωτικά και μοναχικά. Αλλά και αόρατα, καθώς πενθούμε νεκρούς που δεν είδαμε, που δε χαιρετίσαμε, που δε στείλαμε στην ανυπαρξία μέσα από την παρηγορητική διαδρομή μιας τελετής. Πενθούμε και ταραγμένα, καθώς πενθούμε ανθρώπους που φεύγουν βίαια, παράλογα, άδικα, πρόωρα. Όχι ότι είναι ποτέ η απουσία των ανθρώπων κάτι που μπορούμε οι ζώντες να εξηγήσουμε και να δεχθούμε. Αλλά πόσο μάλλον. Είμαστε, νομίζω, σε διαρκή εκκρεμότητα με αυτές τις απώλειες. Για να μην πω για τις γυναικοκτονίες… Εκεί είναι ακόμα πιο σύνθετο το πράγμα, καθώς μερίδα της κοινωνίας δεν αναγνωρίζει καν το συμβάν που σημαίνει πως δεν αναγνωρίζει στις θηλυκότητες αυτής της κοινωνίας το δικαίωμα στο πένθος. Η εποχή μας, αν και με τόση απόγνωση, το πένθος το κρύβει, το «μπαζώνει» και επιμένει να το αντιμετωπίζει ως ιδιωτική υπόθεση.

Η ιστορία τελικά επαναλαμβάνεται; Και πόσο μας αποκτηνώνει ένας πόλεμος;
Ασφαλώς επαναλαμβάνεται. Πόσο μας αποκτηνώνει ένας πόλεμος; Στη Ρωσία πέρσι προβάλλονταν στην τηλεόραση διαφημίσεις που για να παροτρύνουν τις φτωχές οικογένειες να στείλουν τα παιδιά τους μισθοφόρους, τούς υπόσχονταν ένα τζιπ ως αποζημίωση αν ο γιος τους σκοτωνόταν. Ας πούμε τόσο, ενδεικτικά.

Θυμάμαι μια φράση του Σπύρου Ευαγγελάτου που με είχε αγκιστρώσει κάποτε, ότι το τραγικό πρόσωπο είναι εκείνο στο οποίο θα εναποθέταμε την ευθύνη να μας εκπροσωπήσει ως ανθρώπινο γένος.

Ποια είναι η θέση της γυναίκας στην τραγωδία αυτή και ποια η δική σας οπτική;
Οι γυναίκες, απόλυτα εκτεθειμένες στη βία του πολέμου, είναι προς χρήση στο έργο. Ανήκουν σε αυτούς τους άνδρες, αυτοί αποφασίζουν για τις ζωές τους. Στην παράσταση, ενισχύοντας αυτόν τον άξονα της κοινότητας των γυναικών, που είναι από τους θεμελιώδεις στην ανάγνωσή μας, κάνουμε μια καθαρή επιλογή ως προς τη συμμετοχή του Χορού στην πράξη εκδίκησης της Εκάβης.

Κάθε τέχνη έχει τους κανόνες της. Αυτό όμως δεν αφορά στις παρεμβάσεις, το παγκόσμιο θέατρο έχει απαντήσει προ πολλού σε αυτό το ερώτημα. Η σκηνοθεσία είναι το επάγγελμα της ερμηνείας, ερμηνεία καταθέτεις πάνω στα κείμενα, αλλιώς τα παίρναμε και τα διαβάζαμε στο σπίτι μας.

Οι γυναίκες αυτές σκοτώνουν μαζί με την Εκάβη. Όχι κάποιες άλλες, κάπου αλλού, πέρα στις σκηνές (όπως υπονοείται στο έργο), αλλά ο συγκεκριμένος Χορός γυναικών που τόση ώρα παρακολουθούμε προηγουμένως. Αυτή δεν είναι μια αυτονόητη επιλογή και την αναφέρω, καθώς για μένα φανερώνει το πώς αντιλαμβάνομαι αυτές τις γυναίκες που φέρουν την απρόβλεπτη δύναμη της ακραίας ευαλωτότητας. Γι’ αυτό και στρατηγοί όπως ο Αγαμέμνων ή ο Οδυσσέας χάνουν το status τους δίπλα σε αυτές τις γυναίκες και εκτίθενται.

Το φετινό καλοκαίρι γίνεται μεγάλη συζήτηση για το αρχαίο δράμα και για το πόσες παρεμβάσεις αντέχει. Πιστεύετε πως πρέπει να υπακούσει σε κανόνες;
Κάθε τέχνη έχει τους κανόνες της. Αυτό όμως δεν αφορά στις παρεμβάσεις, το παγκόσμιο θέατρο έχει απαντήσει προ πολλού σε αυτό το ερώτημα. Η σκηνοθεσία είναι το επάγγελμα της ερμηνείας, ερμηνεία καταθέτεις πάνω στα κείμενα, αλλιώς τα παίρναμε και τα διαβάζαμε στο σπίτι μας. Και σίγουρα το αρχαίο δράμα δεν είναι για να φυλάσσεται σε κανένα μουσείο, μας αφορά στο σήμερα. Σύγχρονοι θεατές παρακολουθούν και όχι αρχαίοι.

Προσωπικά πάντως θεωρώ ότι θα έπρεπε να μας απασχολούν πολύ περισσότερο όχι οι παρεμβάσεις και πόσες είναι – ερώτημα παρωχημένο, νομίζω – αλλά το κατά πόσο επικοινωνούμε στ’ αλήθεια με κάτι σε αυτό που βλέπουμε και το κατά πόσο ένας/μία δημιουργός δεν καμώνεται κάτι σε αυτό που προτείνει. Από ποιον δρόμο έρχεται δηλαδή και το προτείνει. Να μας απασχολεί το βάθος των πραγμάτων και όχι η πρώτη εντύπωση. Ο Ανατόλι Έφρος (κορυφαίος Ρώσος σκηνοθέτης του 20ου αιώνα) γράφει κάπου «υπάρχει κάπου άραγε ένα θέατρο όπου οι άνθρωποι ξέρουν πως το παλιό και το νέο είναι έννοιες σχετικές και αλλάζουν διαρκώς;».

Συντελεστές:

• Σκηνοθεσία: Ιώ Βουλγαράκη
• Μετάφραση: Ελένη Βαροπούλου
• Σκηνικά/Κοστούμια: Μαγδαληνή Αυγερινού
• Μουσική: Νίκος Γαλενιανός
• Κίνηση: Χαρά Κότσαλη
• Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
• Φωτογραφίες: Κική Παπαδοπούλου
• ΔΙΑΝΟΜΗ: Ταλθύβιος: Ιωσήφ Ιωσηφίδης/Πολυξένη: Μαρίνα Καλογήρου/Εκάβη: Ελένη Κοκκίδου/Οδυσσέας: Θανάσης Κουρλαμπάς/Πολύδωρος: Ερρίκος Μηλιάρης/Θεράπαινα: Ηλεάνα Μπάλλα/Πολυμήστορας: Άκης Σακελλαρίου/Αγαμέμνονας: Αλέκος Συσσοβίτης
• ΧΟΡΟΣ: Ασημίνα Αναστασοπούλου/Άρτεμις Βαβάτσικα (μουσικός επί σκηνής)/Ελισσάβετ Γιαννοπούλου/Μαρία Κωνσταντά/Ευσταθία Λαγιόκαπα/Λυγερή Μητροπούλου/Ειρήνη Μπούνταλη/Χρύσα Τουμανίδου/Αμαλία Τσεκούρα

Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου
Παρασκευή 11 και το Σάββατο 12 Αυγούστου.