ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΒΑΣΚΑΝΙΑΣ: “ΟΤΑΝ ΞΕΜΑΤΙΑΖΩ ΑΚΟΥΩ ΕΝΑΝ ΘΟΡΥΒΟ ΤΗΝ ΩΡΑ ΠΟΥ ΡΙΧΝΩ ΤΟ ΛΑΔΙ”

«Ο ρίγανος κι ο πήγανος κι ο μονοπύρης σκόρδαρος του βουρκολάκου βότανος είναι μεγάλο ξόρκι».

Το κακό μάτι. Η βασκανία. Το μάτιασμα. Το θιάρμισμα. Το βλέμμα, η μία μοναδική ματιά που «μπαίνει» σε ένα σώμα και το αρρωσταίνει. Που δεν λογαριάζει, πρόσωπο, ηλικία, χρόνο, χώρο, τόπο. Που δεν έχει έλεος. Λένε πως όσο πιο νέος, όσο πιο όμορφος, τόσο πιο επιρρεπής είναι κάποιος στο «μάτι».

Πολλά λένε για τη βασκανία αιώνες τώρα. Από τη Μέση Ανατολή, τη δύση και την ανατολή της Αφρικής και της Ασίας, μα και στην Ευρώπη ολόκληρη και ειδικά στο νότο της που τον αγκαλιάζει η θάλασσα της Μεσογείου. Αυτό το κείμενο «ταλαιπώρησε» αρκετούς ανθρώπους, που τους ζητήθηκε να μιλήσουν μέσα από τη γνώση και την εμπειρία τους για αυτό το τόσο ιδιαίτερο θέμα. Μα, το έκαναν με χαρά και ενδιαφέρον και τους ευχαριστούμε.

Ένας σπουδαίος ιερέας, ένας σπουδαίος πανεπιστημιακός ιατρός, μια σπουδαία ερευνήτρια, ένας σπουδαίος χημικός και μια σπουδαία ξεματιάστρα. Με ματιασμένο δεν μιλήσαμε, όμως οι περισσότεροι σίγουρα θα είχαν να μας πουν μια ιστορία. Ειδικά εκείνοι που καθόλου δεν πίστευαν στο μάτι, όμως μια μέρα λάτρεψαν το ξεμάτιασμα, γιατί τους «επανέφερε» ακαριαία στη ζωή, ύστερα από μια επίσης ακαριαία ασθένεια. Ούτε με βάσκανο μιλήσαμε, με αυτόν δηλαδή που ματιάζει, γιατί μάλλον κανείς δεν θα αποδεχόταν – παραδεχόταν τον χαρακτηρισμό.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΜΑΤΙΑΣΜΕΝΟΥ

Αν πάρει κανείς στα χέρια του ένα χαρτί με τις «ανεπιθύμητες ενέργειες» ακόμα και του πιο διαδεδομένου παυσίπονου, θα του λυθεί η απορία.

Κακουχία, πονοκέφαλος, γαστρικά ενοχλήματα, ζάλη, πυρετός, διέγερση του ΚΝΣ, υπνηλία, κόπωση, υπέρταση, υπόταση.

Θα μπορούσαμε να γράψουμε καμιά εικοσαριά σειρές με συμπτώματα.

ΓΗΤΕΙΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΞΕΜΑΤΙΑΣΜΑΤΟΣ

Πολλές γητειές, χριστιανικές, λαϊκές, παγανιστικές μα και πολλοί τρόποι ξεματιάσματος με λάδι, με αλάτι, με πετσέτα, με κάρβουνα.

Ας ξετυλίξουμε όμως αυτή την ιστορία…

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Μαρία Καναβά, Φιλόλογος – Ερευνήτρια και υποψήφια Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Σορβόννης το έψαξε πολύ. Μετέφρασε αρχαία κείμενα, διάβασε και διηγείται:

«Ο Πλούταρχος στα «Ηθικά» του συνδιαλέγεται με τον Μέτριο Φλώρο, τον Σώκλαρο, τον Πατροκλέα και τον Γάιο σχετικά με το μάτιασμα, τη βασκανία (βασκαίνω= ματιάζω, γητεύω, σαγηνεύω, είμαι ζηλιάρης, φθονώ. Μερικοί ισχυρίζονται ότι το βασκαίνω παράγεται από το «φάεσσι καίνειν» ,δηλαδή το φονεύειν δια των οφθαλμών). Ο Μέτριος Φλώρος έχει παρατηρήσει ότι κάποιοι και μόνο που βλέπουν τα παιδιά τα βλάπτουν, καθώς αυτά αρρωσταίνουν και όσο περνάει η ώρα μπορεί να επιδεινώνεται η κατάσταση της υγείας τους. Μάλιστα κατονομάζει συγκεκριμένους ανθρώπους που ματιάζουν, τους Θιβείς, οι οποίοι κατοικούν γύρω από τον Πόντο. Αυτοί και μόνο με το βλέμμα, την αναπνοή ή την οσμή τους μπορεί να κάνουν να λιώσει και να αρρωστήσει κάθε τι ζωντανό κινούμενο ον. Και αυτό το διαπίστωσαν πρώτοι οι υπηρέτες τους και είναι καταγεγραμμένο. Και όλο αυτό γίνεται με τα μάτια, αφού η ματιά είναι πολυκίνητη και σκορπά τριγύρω με μια πνοή φωτός σαν τη φωτιά που κάνει τον άνθρωπο να παθαίνει πολλά εξαιτίας της δύναμής της. Έτσι ο άνθρωπος μπορεί να νιώθει ηδονή ή αηδία για όσα βλέπει γύρω του και αυτό το συναίσθημα να το επιστρέφει δια των οφθαλμών πίσω βλάπτοντάς τα…».

ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΒΑΣΚΑΝΙΑ

Μαρία Καναβά: «Ο Μέτριος Φλώρος, κάνει μάλιστα αναφορά στον έρωτα, επισημαίνοντας ότι και εκεί τον πρώτο και κύριο λόγο τον έχει η ματιά και όποιος ερωτεύεται λιώνει με αυτό που βλέπει και σαν να χύνεται μέσα σε αυτό που βλέπει. Με αυτόν τον τρόπο σαγηνεύει, γοητεύει ο ένας τον άλλο. Ωστόσο θεωρεί απορίας άξιο το πώς γίνεται να υποφέρει κάποιος εξαιτίας της ματιάς, περισσότερο από ό,τι αν τον ακουμπούσε και τον πλήγωνε με τα χέρια κάποιος άλλος. Όμως αυτό που βγαίνει από τα μάτια των ανθρώπων, είτε είναι φως είτε πνοή, κάνει τους ερωτευμένους να λιώνουν από κοινού, να λιώνουν και να χάνονται από μια ανάμεικτη πίκρα και ηδονή. Είναι λοιπόν σαν να σαγηνεύονται οι άνθρωποι με τα μάτια και να υποκύπτουν σε όποιον τους βλέπει».

ΤΟ ΛΑΙΜΑΡΓΟ ΠΟΥΛΙ ΠΟΥ «ΠΑΙΡΝΕΙ» ΤΟ ΜΑΤΙ

Μαρία Καναβά: «Ο διάλογος συνεχίζεται και αναφέρουν ότι το κακό το μάτι φεύγει αν ο βασκανόμενος δει τον Χαραδριό (ένα πολύ λαίμαργο πουλί), υποκίτρινου χρώματος, που ονομάστηκε έτσι διότι μάλλον ζούσε σε χαράδρες. Νόμιζαν μάλιστα, ότι οι πάσχοντες από ίκτερο μπορούν να θεραπευτούν εάν έβλεπαν το χαραδριό όμως το πουλί μετά πέθαινε. Ήταν τέτοια η φύση του πτηνού, ώστε να έλκει την ασθένεια προς τα έξω, σαν ρεύμα από τους οφθαλμούς αλλά αμέσως μετά να πεθαίνει. Ίσως και γι’ αυτό οι σύγχρονες ξεματιάστρες λένε ότι «πήραν το μάτι» εκείνου που ξεμάτιασαν και αρχίζουν να αισθάνονται ξαφνική αδιαθεσία».

ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΟ ΜΑΤΙΑΣΜΑ

Μαρία Καναβά: Στη συνέχεια του διαλόγου, και καθώς προσπαθούν να αναλύσουν πώς γίνεται να προκαλούνται σωματικές βλάβες σε κάποιον από μια ματιά και μόνο γίνεται η εξής διαπίστωση: «όλα τα πάθη που παραμένουν μέσα στις ψυχές για πολύ χρόνο, διαμορφώνουν πονηρές συνήθειες. Αυτές μάλιστα όταν τύχει να λάβουν και τη δύναμη της φύσης (εννοεί να ενεργοποιηθούν μέσω των αισθήσεων που έχουμε εκ φύσεως, όπως αυτή της όρασης) πολλές φορές ακούσια στρέφονται ενάντια στα οικεία και συνηθισμένα πάθη.

Όλα τα πάθη που παραμένουν μέσα στις ψυχές για πολύ χρόνο, διαμορφώνουν πονηρές συνήθειες.

Αν δούμε τους δειλούς, αυτοί φοβούνται ακόμα και αυτά που τους σώζουν. Αν δούμε τους οξύθυμους, αυτοί πάλι ακόμα και τους πιο πράους και φίλους τους βγάζουν έξω από τα ρούχα τους. Και οι ακόλαστοι πάλι είναι αδύνατον να απέχουν από τις σωματικές απολαύσεις. Και όλα αυτά επειδή η συνήθεια είναι δύσκολο να εγκαταλειφθεί από αυτόν που την έχει. Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο κινούνται και όσοι ματιάζουν. Από συνήθεια δηλαδή που έχει γίνει δεύτερη φύση τους και ενεργούν όχι όπως αυτοί θέλουν αλλά όπως έχουν συνηθίσει. Και όπως κινείται η σφαίρα κυκλικά και προς πάσα κατεύθυνση γιατί έτσι είναι εκ φύσεως λόγω και του κυλινδρικού της σχήματος έτσι και ο φθονερός άνθρωπος εξαπολύει βάσκανο βλέμμα προς πάσα κατεύθυνση χωρίς να ελέγχει αν αυτή θα πέσει ακόμα και πάνω στα ίδια του τα παιδιά ή και τον ίδιο του τον εαυτό… ». Έτσι λοιπόν εάν ο φθόνος εισχωρήσει στην ψυχή, γεμίζει και το σώμα με κακή διάθεση την οποία το σώμα εκδηλώνει προς τα έξω και συνηθίζοντας σε αυτή την φθονερή κατάσταση γίνεσαι πλέον βάσκανος».

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΑΣΚΑΝΟΣ, ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΜΑΤΙΑΖΕΙ

«Βάσκανος ή βασκαντήρας =προφυλακτικό κατά της βασκανίας (χαϊμαλί, φυλακτό… ). Οι Ρωμαίοι ονόμαζαν την βασκανία fascinum.

Μαρία Καναβά: «Ο Αλέξανδρος Αφροδισιεύς μας παραδίδει για το ίδιο θέμα: Το δε μάτιασμα γίνεται ως εξής : καθώς η κακία διεγείρεται μέσα τους, εξ αιτίας του υπερβολικού φθόνου, εξέρχεται όπως κάποια δηλητηριώδης και φθοροποιός ακτίνα από την κόρη των οφθαλμών τους. Και αυτή εισερχομένη δια των οφθαλμών των φθονουμένων, μετατρέπει την ψυχή και την φύση τους σε δυσκρασία, τους χυμούς τους σε σήψη και οδηγεί τα σώματα αυτών σε νόσο.

Η κακή ενέργεια λοιπόν που εκπέμπεται από τα μάτια προέρχεται από την μοχθηρία και την κακία της ψυχής. Αυτή είναι αποτέλεσμα των όσων είδαν τα μάτια και εξωτερικεύεται με απορροές σωματιδίων μέσω της πνοής ή/και των λεγομένων του ανθρώπου που βασκαίνει. Έτσι ο Θεόκριτος αναφέρει : ὡς μὴ βασκανθῶ δε, τρὶς εἰς ἐμὸν ἔπτυσα κόλπον (= για να μη ματιαστώ έφτυσα τρεις φορές τον κόρφο μου) ίσως για να διώξει με τον αέρα αυτές τις απορροές σωματιδίων που κατευθύνονται προς τον ίδιο ενώ το φτύσιμο θεωρείται μέσο χλευασμού, αποστροφής και υποτίμησης σε κάτι που κατευθύνεται προς αυτόν και μέσα σε αυτόν. Εκτός από το φτύσιμο στον κόρφο οι άνθρωποι μηχανεύτηκαν κι άλλους τρόπους για να το διώχνουν. Τα φυλακτά είναι ένας από αυτούς, τα οποία όμως δεν ενεργούν αυτοβούλως, αλλά από την εντύπωση που προκαλούν σε αυτόν που τα κοιτάζει, ότι δηλαδή εκεί μπορούν να συγκεντρωθούν τα φθονερά βλέμματα του βάσκανου οφθαλμού. Και όπως λέει ο Βάρρων, κρεμούσαν στους τραχήλους των παιδιών τα λεγόμενα βασκάνια και προβασκάνια προς αποτροπή της βασκανίας. Επίσης οι τεχνίτες είχαν έξω από τα εργαστήριά τους διάφορα σατυρικά προβασκάνια, όπως ζωγραφισμένα γεννητικά όργανα ανδρών και άλλα τέτοιου είδους, τα οποία προσελκύουν -κατά κάποιον τρόπον -την βάσκανο και φαρμακερή ματιά».

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΒΑΣΚΑΝΙΑ

Ο Πρωτοπρεσβύτερος πατέρας Εμμανουήλ Βαμιεδάκης, που διδάσκει όλη του ζωή την αγάπη, λέει ότι η εκκλησία δεν αρνείται την βασκανία. «Η βασκανία είναι βαθιά ριζωμένη στην Ελληνικήν παράδοση από αρχαιοτάτων χρόνων καθώς και σε παραδόσεις άλλων λαών π.χ. Αιγύπτιοι και οι Εβραίοι όπως αναφέρει η Παλαιά Διαθήκη. Στη βίβλο διαβάζουμε: «Μη συνδείπνει ανδρί βασκάνω», δηλαδή «μην τρως μαζί με άνδρα βάσκανο», ο δε Απόστολος Παύλος κάνει αναφορά στην Καινή Διαθήκη για τη βασκανία: «ω ανόητοι Γαλάται τις υμάς εβάσκανε τη αληθεία μη πείθεσθε», απευθύνεται στους Γαλάτες και τους ρωτάει «ποιος σας μάτιασε και δεν παραδέχεστε την αλήθεια;».

Η Εκκλησία μας δεν αρνείται την ύπαρξη της βασκανίας.

Η Εκκλησία μας δεν αρνείται την ύπαρξη της βασκανίας. Απλά δεν την θεωρεί πρόληψη και δεισιδαιμονία και την αποδίδει στην επέμβαση του πονηρού πνεύματος, την θεωρεί έργο του διαβόλου ως αποτέλεσμα φθόνου. Μάλιστα οι ευχές της κάνουν λόγο για «βάσκανον οφθαλμόν» λέξη που προέρχεται από την Αγία Γραφή και σημαίνει το φθονερό άνθρωπο. Επίσης η Εκκλησία θεωρεί τους λαϊκούς τρόπους ξεματιάσματος έγκυρους όσους επικαλούνται και έχουν ως αρχή τη επίκληση για βοήθεια της θείας χάριτος , και της χρήσεως του τιμίου σταυρού ως φυλακτήριο και όπλο εναντίον του πονηρού.

Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΓΙΑΣΜΟΣ

Πατέρας Εμμανουήλ Βαμιεδάκης: «Σύμφωνα με τους πατέρες της Εκκλησίας η χρήση του αγιασμού και του σταυρού, το τρόπαιον του Χριστού κατά του διαβόλου, επέχουν θέση φυλακτηρίου. Έχουμε τον Σταυρό φυλακτήριον εναντίον της βασκανίας και του μισόκαλου.

Αυτό που χρειάζεται να έχει κάθε άτομο πάνω του είναι να φορά τον σταυρό του και να έχει δυνατή πίστη η οποία είναι και το όπλο του σε οτιδήποτε κακό. Ο Μέγας Βασίλειος έχει γράψει ευχή κατά της βασκανίας. Οι πατέρες της εκκλησίας αποδίδουν την βασκανία σε επέμβαση του πονηρού πνεύματος, έργο διαβόλου, ταυτίζοντας την με το φθόνο. Θεωρούν δε αυτήν κακή και για αυτόν που την προκαλεί.

Η εκκλησία θέλοντας να βοηθήσει τα μέλη της, συμπεριφέρεται με πολύ συγκατάβαση και περιέλαβε στις ευχές της τις σχετικές λέξεις αλλά και τους έδωσε το σωστό νόημα. Η δύναμη της βασκανίας αποτελεί κοινή δοξασία όλων των λαών και θρησκειών . Η χριστιανική εκκλησία τη δέχεται και έχει καθιερώσει ευχές και φυλακτά για την αποτροπή της».

ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΜΑΤΙΑΣΜΑ

Ο ιατρός Χρήστος Λιονής, καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Linkoping Σουηδίας, αγαπά τον άνθρωπο αληθινά. Τον ρωτήσαμε τι είναι η βασκανία. «Η βασκανία, το μάτιασμα, είναι ένα θέμα που έχει συζητηθεί αρκετά στη βιβλιογραφία και έχει τύχει πολλών και διαφορετικών προσεγγίσεων. Θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ στο θέμα αυτό ως γιατρός αλλά και ως καθηγητής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι θέσεις μου εκπροσωπούν το σύνολο της επιστήμης την οποία υπηρετώ.

Ξεκινώ από μια αναφορά σ’ ένα εξαιρετικό κείμενο της Καθηγήτριας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας κας Ευγενίας Ρούσσου, που έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό Journal of Contemporary Religion (2014), το οποίο και προσυπογράφω πλήρως. Στην κατεύθυνση αυτή δεν θα ήθελα να εξετάσω το διχοτομικό ερώτημα – εάν δηλ. η βασκανία, το μάτιασμα, είναι ένα θέμα που αφορά την επιστήμη ή τη μεταφυσική (supernature).Το ερώτημα αυτό φαίνεται να έχει απασχολήσει πολλά άρθρα στο παρελθόν.. Θα μείνω στο ερώτημα εάν η μελέτη του κοινωνικο-ψυχολογικού αυτού φαινομένου έχει σημασία, και τι έχει αυτή να προσφέρει στην έρευνα, στις υπηρεσίες υγείας, στη θεραπευτική και στη σχέση του γιατρού με τον ασθενή του. Θα μου επιτρέψετε να εξετάσουμε τη σημασία του ματιάσματος περισσότερο ως ένα φαινόμενο, στο οποίο θα πρέπει να μελετήσουμε τις πεποιθήσεις των ανθρώπων και πως αυτές, όπως αναφέρει η κ. Ρούσσου, μεταφράζονται σε πρακτικές αλλά και σε εμπειρία»

«Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ» ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΞΙΕΣ

Καθ. Χρήστος Λιονής: «Ως γιατρούς και θεραπευτές μας ενδιαφέρει πάρα πολύ, η εστιασμένη στον ασθενή φροντίδα, ένα θέμα εξαιρετικά επίκαιρο και λόγω της πανδημίας από COVID-19. Ένας ορισμός που έχει δοθεί από το Ινστιτούτο της Υγείας στις ΗΠΑ ορίζει την εστιασμένη φροντίδα στον ασθενή ή καλύτερα στο πρόσωπο, ως το σύνολο της φροντίδας που πρέπει να αντιστοιχεί με τις επιθυμίες, προσδοκίες, αξίες και ανάγκες του προσώπου. Ο όρος ανάγκες δεν αναφέρεται μόνο στις βιολογικές ανάγκες που απορρέουν από την ασθένεια, αλλά και στις πνευματικές (και θρησκευτικές). Αυτό υποδηλώνει ότι για την προσφορά μιας αποτελεσματικής φροντίδας στον ασθενή δεν μπορούμε, ως επαγγελματίες υγείας, να μη λαμβάνουμε υπόψη μας τις προσδοκίες και τις επιθυμίες του, άρα και τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις του για την υγεία και την αρρώστια. Είναι τόσο σημαντικό να κατανοήσουμε τι πιστεύει ο ασθενής σχετικά με την αρρώστια και τους μηχανισμούς που την προκαλούν, ποια είναι τα αίτια (προσδιοριστές) που οδηγούν στην εμφάνισή της, αλλά και πως ερμηνεύει τα συμπτώματα που βιώνει . Διότι αν ο γιατρός δεν τα έχει κατανοήσει, θα είναι δύσκολο να μπορεί ουσιαστικά όχι μόνο να συμβουλεύσει και να ενθαρρύνει τον ασθενή του, αλλά και να αλλάξει τις πρακτικές και τη συμπεριφορά που έχει από εκείνον υιοθετηθεί.

Για την προσφορά μιας αποτελεσματικής φροντίδας στον ασθενή δεν μπορούμε, ως επαγγελματίες υγείας, να μη λαμβάνουμε υπόψη μας τις προσδοκίες και τις επιθυμίες του, άρα και τις πεποιθήσεις και τις αντιλήψεις του για την υγεία και την αρρώστια.

Είναι σημαντικό να εξετάσουμε το τι πιστεύει ο γιατρός και για όλα τα στοιχεία της παραδοσιακής θεραπευτικής. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η χρήση των θεραπευτικών βοτάνων που μέχρι πριν από χρόνια θεωρούνταν ότι ήταν μια «μαγική» αναφορά. Στην ίδια κατεύθυνση και η συζήτηση για τη βασκανία με βάση την προσέγγιση ότι έχει μια μαγικό-θρησκευτική διάσταση. Όμως όπως αναφέραμε παραπάνω αυτό το οποίο θα επιθυμούσα να συζητήσω είναι η διάσταση της πεποίθησης που επηρεάζει τη συμπεριφορά του ανθρώπου – ασθενούς, και που αξίζει ο γιατρός να την έχει υπόψη του. Επομένως αυτό ενδιαφέρει πάρα πολύ την έρευνα, τις υπηρεσίες υγείας και την σχέση με τον ασθενή.

Είναι σημαντικό ο γιατρός να γνωρίζει τις πνευματικές ανάγκες του ανθρώπου καθώς και τις θρησκευτικές που εμπεριέχονται σε αυτές. Ανεξάρτητα με τις προσωπικές του θρησκευτικές αντιλήψεις, ο γιατρός οφείλει να ενισχύει τις πνευματικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις του ασθενούς του, όταν αντιμετωπίζει μια σοβαρή και εξελισσόμενη αρρώστια. Προς τούτο υπάρχει ένας εξαιρετικός όρος στην βιβλιογραφία, το “spiritual care”, που είναι η πνευματική φροντίδα και μαζί με τα σύγχρονα θεραπευτικά μέσα, έχει τεκμηριωθεί ότι λειτουργεί ευοδωτικά».

Ο ΠΟΝΟΚΕΦΑΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΤΙΑΣΜΕΝΟΥ

Καθ. Χρήστος Λιονής: «Μιλώντας για τη βασκανία, όπως έχω δεσμευθεί, δε θα αναφερθώ στο ερώτημα που συχνά διατυπώνεται, εάν δηλ. την εξηγούν οι φυσικοί νόμοι. Είναι αλήθεια ότι έχουν διατυπωθεί πολλές προσεγγίσεις για την ερμηνεία της αρνητικής ενέργειας, συχνά εμπειρικές και αβάσιμες. Θα εστιασθώ όμως στο ότι είναι ένα βιωμένο γεγονός, που αν και καταγράφεται υποκειμενικά, είναι υπαρκτό και άρα δεν είναι ψεύτικο. Από τη στιγμή που το πρόσωπο δηλώνει συμπτώματα, με πιο συχνό τον πονοκέφαλο – που φαίνεται να επικρατεί στην νοτιοανατολική λεκάνη της Μεσογείου – και τη μυϊκή αδυναμία, αυτό που λέμε στην Κρήτη «κομμάρες», είναι ένα αληθινό γεγονός. Και το πρόσωπο που το βιώνει προσπαθεί να βρει εξηγήσεις.

Είναι σημαντικό επομένως για το γιατρό να προσπαθήσει να εξηγήσει στον ασθενή του που οφείλονται αυτά τα συμπτώματα. Αρκετοί άνθρωποι στην εμπειρία κάθε συμπτώματος, προσπαθούν να ερμηνεύσουν την αιτία του με απαντήσεις του τύπου «δεν είναι τίποτα», «απλά πονάει το κεφάλι σου, θα περάσει», και έτσι δε βοηθούν και φυσικά δε καθησυχάζουν τον ασθενή που για να μειώσει το στρες που του προκαλεί η εμπειρία του συμπτώματος, είναι φυσικό να προσπαθεί να εξηγήσει τι το προκαλεί. Έτσι ανάλογα με την κουλτούρα του, τις παραδοσιακές του αντιλήψεις, σε συνδυασμό με τις θρησκευτικές/πνευματικές πεποιθήσεις, αρκετά πρόσωπα μπορεί να αποδώσουν και να ερμηνεύσουν τα συμπτώματα τους στην αρνητική ενέργεια που ήταν αποτέλεσμα εκπομπής από ένα πρόσωπο προς αυτόν ή την οικογένειά του».

Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ

Καθ. Χρήστος Λιονής: «Θέλω να κάνω την αναφορά στον μαγικό ρόλο του γιατρού, για τον οποίο μιλούσε πάντα ένας πολύ σημαντικός καθηγητής, ο Michael Balint ως «Apostolic function of the doctor», δηλαδή την αποστολική διακονία του γιατρού. Γιατί είναι προφανές ότι η επίδραση του γιατρού από μόνη της, ο λόγος του και όλη η αλληλεπίδραση του, φαίνεται να βοηθούν στη μείωση των συμπτωμάτων που βιώνει ο ασθενής, ακόμη και στη ρύθμιση χρόνιων προβλημάτων υγείας που έχουν βιολογικό υπόβαθρο. Καταλαβαίνετε λοιπόν την σε εισαγωγικά η «μαγική δύναμη» που έχει ο ίδιος ο γιατρός. Άρα λοιπόν η ιατρική επιστήμη πρέπει να εξετάσει σοβαρά, σε συνεργασία με ανθρωπολόγους, με φιλοσόφους, με κοινωνιολόγους και με θεολόγους το θέμα της βασκανίας για πολλούς λόγους και γι αυτούς που έχω αναφέρει.

Πρέπει ο γιατρός να χρησιμοποιεί αυτές τις πεποιθήσεις του ασθενή, με εξαιρετικό τρόπο, χωρίς να απορρίπτει το πρόσωπο που τις δηλώνει.

Είναι αναγνωρισμένο ότι μια βιωμένη ανάγνωση και ερμηνεία των συμπτωμάτων που προτρέπουν σε πρακτικές λύσεις, θα πρέπει να της γνωρίζει ο γιατρός. Και πρέπει όπου μπορεί να μην τις αρνείται – γιατί η άρνηση μιας πεποίθησης από εκπαιδευμένους επαγγελματίες, μπορεί να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα – αλλά να την αξιοποιήσει και να την χρησιμοποιήσει στην επιστημονική του γνώση για να προτρέψει τον ασθενή του σε μια αποτελεσματική αγωγή. Είναι σαν να λες σ’ έναν χριστιανό που έχει καρκίνο να μην προσεύχεται. Πρέπει ο γιατρός να χρησιμοποιεί αυτές τις πεποιθήσεις του ασθενή, με εξαιρετικό τρόπο, χωρίς να απορρίπτει το πρόσωπο που τις δηλώνει, χωρίς να το μειώνει και ουσιαστικά να τις αξιοποιεί ως συμπλήρωμα στην επίσημη, τεκμηριωμένη και καθιερωμένη επιστημονική του γνώση, ως μια προσέγγιση που θα οδηγήσει στη μείωση των συμπτωμάτων και στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής».

ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΜΑΤΙΑΣΜΑ ΝΑ ΣΕ ΑΡΡΩΣΤΗΣΕΙ;

Καθ. Χρήστος Λιονής: «Ένα πρόσωπο που θεωρεί ότι έχει βασκανία, καταφεύγει στο «ξεμάτιασμα», προχωράει σε παραδοσιακές πρακτικές ιεροτελεστίες, ενδεχομένως με κάποια προσωρινή ανακούφιση. Όπως για παράδειγμα η μυϊκή αδυναμία, μπορεί να είναι εκδήλωση ενός χρόνιου νοσήματος σε εξέλιξη. Αυτό συμβαίνει και στις περιπτώσεις που ο ασθενής χρησιμοποιεί θεραπευτικά φυτά ή και φάρμακα που παίρνει από μόνος του, κάτω από τις συμβουλές φίλων ή συγγενών. Έχει λοιπόν μεγάλη σημασία ο γιατρός να ρωτά, να ακούει και να μαθαίνει από τις πεποιθήσεις του ασθενή του. «Σε ακούω, σε καταλαβαίνω, σ’ ευχαριστώ που μου το λες, θα εξετάσουμε πως μπορούμε να το ερμηνεύσουμε και από πλευράς ιατρικής, θα ήθελα να μάθω για το τι πιστεύεις ότι βοηθά την υγεία σου για να μπορώ να επέμβω με την επιστήμη μου όπου χρειάζεται», θα μπορούσαν να είναι τα σχόλια του γιατρού. Μια τέτοια συνεργασία και σχέση αμοιβαίου σεβασμού ιατρού και ασθενή, ταιριάζει με τον ορισμό που σας προανέφερα, και με την έννοια αυτή θεωρώ ότι η ιατρική επιστήμη έχει πάρα πολλά να μάθει και από τη συζήτηση του θέματος αυτού».

ΤΟ ΞΕΜΑΤΙΑΣΜΑ

Η κα. Παρασκευή Λ. ξεματιάζει δεκαετίες τώρα, με το λάδι, λέγοντας μια ευχή, πάνω από ένα φλιτζάνι που έχει μέσα λίγο νερό. «Την ευχή, πρέπει να την πει γυναίκα σε άντρα και ο άντρας σε γυναίκα και δεν έχει καμία σημασία, η ώρα, η μέρα και η στιγμή. Το μάτι είναι ένα σατανικό πράγμα και υπάρχουν πολλές γητειές. Μάλιστα κάποιες αναφέρουν μέσα «κακά» ονόματα και λέξεις και δεν πρέπει να λέγονται.

Το ξεμάτιασμα με το λάδι γίνεται με ευχές της εκκλησίας και με το τροπάριο των Αγίων Αναργύρων. Ξενικά με «Το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου πνεύματος, Άγιοι Ανάργυροι και θαυματουργοί, δωρεάν λάβετε δωρεάν δώσετε», αλλά και άλλες ευχές και λόγια ανάμεσα. Επαναλαμβάνεις την ευχή τρεις φορές και μετά με το δάκτυλο σου, στάζεις λάδι μέσα στο νερό. Αν το πρόσωπο που αναφέρεσαι είναι ματιασμένο, το λάδι διαλύεται μέσα στο νερό. Δεν φαίνεται καν, δεν μπορείς να το διακρίνεις.

Εγώ ξέρω, καταλαβαίνω, όταν ξεκινώ να ξεματιάζω κάποιον, αν το μάτι είναι από ζήλεια από κακία ή από θαυμασμό. Γιατί και κάποιος που αγαπά μπορεί να ματιάσει. Νιώθω πάντα ειδικά όταν ξεματιάζω κάποιον που είναι πολύ ευαίσθητος στο μάτιασμα, έναν θόρυβο την ώρα που ρίχνω το λάδι. Εκείνη τη στιγμή που ακουμπά το νερό και χάνεται, ακούγεται ένας ήχος, σαν αέρας. Όλος ο κόσμος μπορεί να ξεματιάσει, μόνο όμως με ευχές της εκκλησίας»

ΓΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΔΙΑΛΥΕΤΑΙ ΤΟ ΛΑΔΙ ΣΤΟ ΝΕΡΟ;

Ο Νίκος Κουτσούκος, Χημικός Msc ασχολείται όλη του τη ζωή με το λάδι και είναι συνιδρυτής και Πρόεδρος του Σχολείου Ελιάς και Ελαιολάδου Καλαμάτας. Όταν τον ρωτήσαμε να μας πει αν μπορεί το λάδι να διαλυθεί μέσα στο νερό μας έγραψε: «Η συνύπαρξη νερού και λαδιού σε όλες τις περιπτώσεις και αναλογίες δίνουν διαφορετικές φάσεις για τα δυο υγρά. Η διαφορετική τιμή στο ειδικό βάρος και τα διαφορετικά ειδή διαμοριακών δυνάμεων που αναπτύσσονται μεταξύ τους, αποτελούν μια επαρκή εξήγηση για το φαινόμενο αυτό».

Σε απλά λόγια μας εξήγησε: «Δύο πράγματα για να μην αναμειγνύονται πρέπει να έχουν διαφορετικά ειδικά βάρη. Άρα το νερό και το λάδι δεν ανακατεύονται μεταξύ τους. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα που μπορώ να αναφέρω, είναι το καντήλι, που το νερό μένει πάντα κάτω και το λάδι πάνω. Αυτός είναι και ο λόγος που στις νοθείες λαδιού, το νερό είναι κάτι που δεν ερευνούμε. Ουσιαστικά αυτό που με ρωτάτε, δεν εξηγείται επιστημονικά και δεν υπάρχει στους νόμους της φυσικής. Θα δεχόμουνα μια ανάμιξη ίσως η οποία γίνεται σε ένα πολύ μεγάλο όγκο νερού με μια πολύ μικρή ποσότητα λαδιού, όχι όμως σε αυτές τις ποσότητες».

ΑΝΤΙΒΑΣΚΑΝΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ – ΠΩΣ ΝΑ ΑΠΟΤΡΕΨΕΙΣ ΤΟ ΜΑΤΙΑΣΜΑ

Μας τα περιγράφει η Μαρία Καναβά:

«Από τα φυτά, αντιβασκανικά θεωρούνται οι άκανθοι, ο απήγανος, το βάκανο, το σκόρδο, η δάφνη κ.α. φυτά δηλαδή αποκρουστικά στην όψη ,στην αφή, στην οσμή ή στην γεύση. Εικόνες φαλλών, ως προστασία κατά του φθόνου, βρίσκονταν μέσα σε φυλακτά παιδιών, ή κάτω από το άρμα στρατηγών κατά τον θρίαμβό τους. Από τον Πολυδεύκη μαθαίνουμε, ότι οι χαλκουργοί συνήθιζαν να κρεμάνε ή να κολλάνε μπροστά από τα καμίνια τους βασκάνια, όπως και κέρατα ή κεφάλια ζώων. Ο τύραννος Πεισίστρατος είχε κρεμασμένη μπροστά από την ακρόπολη, ως προφυλακτήριο από την βασκανία, ομοίωμα ακρίδας, σύμφωνα με τον Ησύχιο»

To σφακέλωμα και παρόμοιες χειρονομίες συγκαταλέγεται στις μαγγανείες για την αποτροπή του ματιάσματος, σύμφωνα με τον Schmidt, ο οποίος θεωρεί ότι με αυτόν τον τρόπο αποτρέπει κανείς το βάσκανο μάτι και το περιφρονεί στον ύψιστο βαθμό.

Οι βοσκοί στην Κρήτη ακόμα και σήμερα, αν ματιαστούν τα ζώα τους παίρνουν “καλορίζικα’ δηλαδή τα λουλούδια που κοσμούν την Μ. Παρασκευή το σώμα του Χριστού στον Επιτάφιο και με αυτά θυμιάζουν τα ζωντανά τους για να ξορκιστεί το κακό το μάτι ενώ στα χωράφια τους κρεμούν κεφάλια από τράγους ή κριάρια με κέρατα.»