ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΟΣ ΚΟΡΟΝΟΪΟΣ: Η ΘΕΩΡΙΑ

Το Intelligencer του New York Magazine αφιέρωσε χιλιάδες λέξεων στη θεωρία πως η πανδημία ξεκίνησε από μια απόδραση. Το κείμενο ξεκινά με τον εξής περιπαικτικό τρόπο: “Αυτό που συνέβη ήταν αρκετά απλό: ήταν ένα ατύχημα. Ένας ιός πέρασε κάποιο καιρό σε ένα εργαστήριο και τελικά, δραπέτευσε από αυτό. Ο SARS-CoV-2, ο ιός που προκάλεσε τον Covid-19, άρχισε να υπάρχει μέσα σε μια νυχτερίδα, μετά έμαθε πώς να μολύνει τους ανθρώπους σε ένα κλειστοφοβικό ανθρακωρυχείο και έπειτα έγινε πιο μολυσματικός σε ένα ή περισσότερα εργαστήρια, ίσως στο πλαίσιο προσπάθειας επιστήμονα που είχε όλη την καλή -αλλά και επικίνδυνη- θέληση, να δημιουργήσει ένα εμβόλιο ευρέος φάσματος”.

Ο αρθρογράφος (Nicholson Baker) έσπευσε να διαλύσει νωρίς τη θεωρία πως ο ιός σχεδιάστηκε για να γίνει βιολογικό όπλο. Μετά ενημέρωσε ότι βάσει της έρευνας του “είναι όντως, ένας ιός που κατασκευάστηκε”.

Εσείς ποια θεωρία προτιμάτε;

Η πρώτη θεωρία που είχε προκύψει, σχετική με το πώς έφυγε από το Wuhan της Κίνας ο ιός που μόλυνε όλον τον πλανήτη, αφορούσε τον παγκολίνο που ήταν ήδη μολυσμένος με κορονοϊούς, η σύζευξη των οποίων εξελίχθηκε σε βάσανο της ζωής όλου του πλανήτη. Ο original μολυσμένος παγκολίνος μόλυνε άλλες νυχτερίδες και έπειτα αυτές μόλυναν ανθρώπους (είτε με το κρέας τους, είτε δια της επαφής) με τον άκρως μεταδοτικό και μολυσματικό ιό που κυρίευσε τον κόσμο. Το εναλλακτικό σενάριο θέλει επιστήμονα να μολύνθηκε, κατά την επίσκεψη της σε σπηλιά νυχτερίδας και εν αγνοία της, επέτρεψε στον ιό να κάνει τη μεγάλη απόδραση από το εργαστήριο.

Ενάμιση χρόνο αργότερα, εξακολουθούν να μην υπάρχουν άμεσες αποδείξεις για κάποια από όλες αυτές τις θεωρίες. Κυρίως γιατί δεν βοηθά η Κίνα, ως προς αυτό. Οι λόγοι είναι πολύ. Ένας είναι πως το εργαστήριο δεν οφείλει να λογοδοτεί οπουδήποτε αλλού, πέραν του Κομμουνιστικού Κόμματος “αφού οι επιστήμονες υπηρετούν εθνικούς στόχους. Η επιστήμη δεν έχει σύνορα, αλλά οι επιστήμονες έχουν πατρίδα”.

Σε κάθε περίπτωση, όταν μάθαμε για τον Covid-19, μάθαμε και πως υπάρχει στον παγκόσμιο χάρτη η πόλη Wuhan (που προφέρεται ως Ουχάν), στο κέντρο της Κίνας. Αυτό σε ό,τι αφορά το γενικό πληθυσμό, γιατί η επιστημονική κοινότητα γνώριζε πως εκεί λειτουργεί το Wuhan Institute of Virology -υψίστης ασφαλείας βιοεργαστήριο κάνει χρόνια έρευνες για τους κορονοϊούς. Δηλαδή η οικογένεια ιών RNA (aka ‘γενετικό σενάριο που ‘κουβαλάει’ τις οδηγίες του DNA στο μηχανισμό παραγωγής πρωτεϊνών κάθε κυττάρου), οι οποίοι προκαλούν ασθένειες σε θηλαστικά και πτηνά -στην οποία ανήκει ο SARS-CoV-2.

Μάλιστα, στους καταψύκτες του συγκεκριμένου εργαστηρίου -που έχει λάβει 600.000 δολάρια από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, μέσω μη κερδοσκοπικού οργανισμού- εκτιμάται πως υπάρχει η πιο ολοκληρωμένη απογραφή δειγμάτων ιών από νυχτερίδες, στον πλανήτη -όχι η μόνη, έτσι; Kάτι που το βρετανικό Sky παρουσίασε ως παγκόσμιο αποκλειστικό, στις 13 του μήνα.

Αυτό μπορεί να σημαίνει πολλά. Ή και τίποτα. Εξαρτάται η οπτική που έχετε επιλέξει για να δείτε τα πράγματα. Θα ζητήσω λίγο χρόνο από τη ζωή σου, για να παρουσιάσω όλα τα δεδομένα και τα λέμε μετά.

Οι άνθρωποι κάνουν λάθη και τα μηχανήματα ‘κολλάνε’

Το δεδομένο είναι πως εδώ και δεκαετίες, σε εκατοντάδες εργαστήρια σε όλον τον πλανήτη επιστήμονες επεξεργάζονται ιούς, με την ελπίδα να ανακαλύψουν πώς εξελίσσονται και το στόχο να βρουν θεραπείες. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν για να βοηθήσουν την ανθρωπότητα, περιλαμβάνουν και τη διαδικασία που κάνει τους ιούς πιο θανατηφόρους (πιο μολυσματικούς, με ακόμα μεγαλύτερη μεταδοτικότητα). Γιατί; Ώστε να είναι σε θέση να τους ‘νικήσουν’ εάν και εφόσον τους εμφανίσει η φύση. Αυτή η διαδικασία λέγεται ‘gain of function’ (κέρδος λειτουργίας) και δεδομένα έχει δώσει πολλές και σημαντικές γνώσεις στους επιστήμονες, επί της γενετικής μετάλλαξης. Όπως όμως, γίνονται οι μελέτες και τα πειράματα, γίνονται και ατυχήματα. Που συνήθως οφείλονται σε ανθρώπινα λάθη.

Στην κατηγορία ‘ατυχήματα’ ανήκει η πτώση φιάλης στο πάτωμα, το τσίμπημα επιστήμονα με βελόνα, το δάγκωμα του από εξοργισμένα ζώα που δεν θέλουν να υποστούν στη διαδικασία ρινικού εμβολιασμού και η λάθος επισήμανση σε φιαλίδιο.

Σε άλλο ‘κεφάλαιο’ είναι οι δυσλειτουργίες των μηχανημάτων, συνθήκη που μπορεί να δημιουργήσει αόρατα αερολύματα, όπως, να μολύνει κυτταρικά διαλύματα και να διαταράξει τη λειτουργία των συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων. Ναι, είναι πολλά αυτά που μπορούν να πάνε λάθος. Και κάπως έτσι γίνονται οι μεγάλες αποδράσεις των ιών.

Οι βασικές κινήσεις για την ασφάλεια των εργαζομένων

Είναι ξεκάθαρο πως το ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό των εργαστηρίων δεν μπαίνει και βγαίνει κατά το δοκούν στα εργαστήρια. Κάθε είσοδος και κάθε έξοδος περιλαμβάνει τέσσερις διαφορετικούς ελέγχους απολύμανσης. Οι στολές απολυμαίνονται κάθε φορά, σε ειδικό ντους, του οποίου τα απόνερα βράζονται και απολυμαίνονται με χημικά. Στα εργαστήρια με την πιο υψηλή επικινδυνότητα, οι εργαζόμενοι βγάζουν ό,τι φορούν και πλένονται (με τρίψιμο σε όλο το σώμα και ειδικά σαπούνια -σαν των χειρουργών) πριν κάθε τους είσοδο.

Όταν κάποιος χειρίζεται επικίνδυνο εργαλείο (που μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό) τον παρακολουθεί συνάδελφος του, ώστε να διασφαλιστεί πως θα γίνει αντιληπτή τυχόν ‘απόδραση’. Όλα τα εργαλεία απολυμαίνονται μετά κάθε χρήση και δεν μεταφέρονται εκτός εργαστηρίων. Εν τω μεταξύ, σε όλους τους χώρους υπάρχουν κάμερες που καταγράφουν τα πάντα.

Στους χώρους υπάρχει φυσικός αέρας, ενώ υπάρχει ανεξάρτητη τροφοδοσία νερού και κλιματισμού -καθώς κάθε εργαστήριο παράγει το δικό του ρεύμα. Πριν την πρόσληψη του οποιουδήποτε σε ένα τέτοιο εργαστήριο, ο υποψήφιος υποβάλλεται σε περίοδο επιτήρησης από έμπειρο συνάδελφο.

Ένα λάθος ή η ελάχιστη παράλειψη μπορεί να γίνει ‘όχημα’ για την έξοδο ιού από εργαστήριο.

Προφανώς και υπάρχουν πρωτόκολλα για όσα πρέπει να γίνουν, έπειτα από ένα λάθος ή ατύχημα ή μια δυσλειτουργία. Δεν σημαίνει πως τηρείται πάντα. Ή ότι αναφέρονται όλα τα κακώς κείμενα. Και κάπως έτσι είναι εκατοντάδες, κάθε χρόνο τα περιστατικά ακούσιας έκθεσης σε ελεγχόμενους βιολογικούς παράγοντες. Προφανώς δεν αφορούν όλες πανδημικά παθογόνα. Εν τούτοις, το σύνηθες του φαινομένου είχε ανησυχήσει ερευνητές από την προηγούμενη δεκαετία.

Τα ατυχήματα ήταν τόσα που από το 2012 είχε προειδοποιήσει βιοτεχνολόγος πως ‘στην προσεχή 12ετια υπάρχουν 80% πιθανότητες διαρροής πανδημικού παθογόνου’.

Ο αριθμός ήταν τέτοιος που ο βιοτεχνολόγος Lynn Klotz είχε προβλέψει το 2012 πως “την επόμενη 12ετια υπάρχουν 80% πιθανότητες να προκύψει διαρροή πιθανού πανδημικού παθογόνου”. Το πρώην μέλος του Harvard University και επί μακρόν στέλεχος της Επιστημονικής Ομάδας Εργασίας για τα χημικά και τα βιολογικά όπλα, είχε τονίσει την ανάγκη για πιο αυστηρά μέτρα, καθώς υπήρχαν ήδη πάρα πολλά εργαστήρια στον πλανήτη, που ‘δούλευαν’ με μολυσματικές ποικιλίες ιών. Ειρήσθω εν παρόδω, στο Wuhan υπήρχαν τρία εργαστήρια ιολογίας, υψηλής ασφαλείας.

Το 2014 οι ιιολόγοι Marc Lipsitch και Thomas Inglesby είχαν τονίσει, στην έκθεση που δημοσίευσαν, την ανάγκη αυστηρής και διαφανούς διαδικασίας αξιολόγησης κινδύνων, καθώς όπως είχαν διαπιστώσει “ελάχιστα από τα πολλά ατυχήματα έχουν γίνει γνωστά, μολονότι αποτελούσαν εξαιρετικούς κινδύνους για το κοινό”. Σημειώστε πως η διαδικασία που ζητούσαν δεν υπάρχει έως σήμερα.

Οι αρμόδιες αρχές κάθε χώρας εκδίδουν οδηγίες για ασφαλείας εργαστηριακές πρακτικές μικροβιολογίας (σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας), αλλά δεν επιθεωρούν τα εργαστήρια που χειρίζονται τους παράγοντες υψηλού κινδύνου που προκαλούν ασθένειες όπως η Ebola και η πανούκλα.

Γίνεται ένα ατύχημα/λάθoς κάθε δυο με 3 εβδομάδες

Αυτό που υπάρχει είναι η αξιολόγηση σε επίπεδο βιοασφάλειας από το BSL-1 έως το BSL-4, που προσδιορίζει τη λειτουργία και τους ελέγχους που πρέπει να γίνονται -ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες διαφυγής ενός παθογόνου. Τα μεγαλύτερα νούμερα (το 3 και το 4) ακολουθούν τις πιο υψηλές προφυλάξεις ασφαλείας, καθώς ασχολούνται με παράγοντες, γνωστούς για την ικανότητα τους να μολύνουν εργαστήρια -και δη από αερομεταφερόμενη επαφή. Το πολυμνημονευμένο εργαστήριο στο Wuhan είναι επιπέδου 4.

Στα must ανήκουν μηχανικοί έλεγχοι πίεσης και φιλτραρίσματος αέρα (αποστείρωση με ατμό, αποτέφρωση) και εξειδικευμένος εξοπλισμός (πχ βιολογικά ερμάρια ασφαλείας). Η είσοδος επιτρέπεται μόνο στους εργαζομένους, οι οποίοι υποβάλλονται σε αυστηρούς ελέγχους ιστορικού, υγείας και ασφαλείας, ενώ η εκπαίδευση τους είναι επαναλαμβανόμενη.

Παρ’ όλα αυτά, έρευνα που έκανε ο Health and Safety Executive της Μεγάλης Βρετανίας -κυβερνητικός οργανισμός, υπεύθυνος για την ενθάρρυνση, τη ρύθμιση και την επιβολή της εργασιακής υγείας, ασφάλειας και ευημερίας- το 2018 αποκάλυψε περισσότερα από 40 ατυχήματα/λάθη, σε εξειδικευμένα εργαστήρια, μεταξύ Ιουνίου του 2015 και Ιουλίου του 2017. Κατά μέσο όρο γινόταν ένα κάθε δυο έως 3 εβδομάδες.

Τί εννοούμε όμως, όταν λέμε ‘λάθος’ ή ‘ατύχημα’

Αν έχουν καταστήσει σαφές κάτι οι έρευνες που έχουν γίνει, έπειτα από λάθη, αυτό είναι πως δεν έχει σημασία πού βρίσκεται το όποιο εργαστήριο ή η φήμη που το ακολουθεί. Το 2010 ελίτ εργαστήρια των ΗΠΑ ζούσαν παραβίαση περιορισμού (των ιών) δυο φορές την εβδομάδα. Σε ένα χρόνο (2014-15) απέδρασαν τέσσερα υψηλών επιπτώσεων παθογόνα από ισάριθμα εργαστήρια που άνηκαν μεταξύ των κορυφαίων. Οι μελετητές είχαν τονίσει πως “είναι ανησυχητικά υψηλά τα νούμερα των αποδράσεων, μέσω της μόλυνσης των εργαζομένων”.

Ας δούμε κάποιες περιπτώσεις

✎ Το 1979 σε πόλη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης πέθαναν 66 υπάλληλοι εργαστηρίου, μετά την εισπνοή άνθρακα -που απέδρασαν από το μέρος του εξαερισμού στο οποίο τεχνικός ξέχασε να αλλάξει το φίλτρο. Το εργαστήριο αυτό ασχολείτο με το βιολογικό όπλο Compound 19 και δούλευαν με ασυνήθιστα μεγάλες ποσότητες σπόρων που είναι ανθεκτικοί στο περιβάλλον -και άρα έχουν περισσότερες πιθανότητες να μολύνουν ανθρώπους. Οι Σοβιετικοί έκαναν τα πάντα για να μη μάθει κανείς τι είχε γίνει. Μεταξύ άλλων, έστειλαν επιστήμονες στις ΗΠΑ για να παρουσιάσουν δεδομένα που αποδείκνυαν ότι η ασθένεια που σκότωσε τους 66 ανθρώπους, προήλθε από μολυσμένο -με άνθρακα- κρέας. Η αλήθεια αποκαλύφθηκε μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και μέσω έρευνας που αφορούσε επισκέψεις στα νεκροταφεία, τα αρχεία των αυτοψιών και συνεντεύξεις συγγενών και παθολόγων. Στο τέλος, ο Boris Yeltsin παραδέχθηκε την πραγματικότητα.

✎ Η ανεπαρκής προστασία του προσωπικού εργαστηρίου που χειριζόταν δυνητικά θανατηφόρα βακτήρια και μύκητες, επέτρεψε την απόδραση του δάγκειου ιού. Ο γνωστός ως ‘πυρετός των σπασμένων οστών’ (τέτοια είναι η ένταση του πόνου στα κόκαλα), σκοτώνει 20.000 ανθρώπους κάθε χρόνο, παγκοσμίως.

✎ Μια ‘παρανόηση’ άφησε ελεύθερα μικρόβια που προκαλούν μηνιγγίτιδα. Οι φοιτητές του University of the West of England που τα μελετούσαν, πίστευαν λανθασμένα πως είχαν απενεργοποιηθεί κατά τη θερμική επεξεργασία.

✎ Το 2004 η Antonina Preskyakova, των πολλών χρόνων εμπειρίας σε εργαστηριακές μελέτες, στη Ρωσία πέθανε από Ebola που μπήκε στον οργανισμό της, όταν κατά λάθος ‘τρυπήθηκε’ με μια μολυσμένη βελόνα.

✎ Το 2009 -χρονιά που αποκαλύφθηκε πως πολλά εργαστήρια έκλεβαν δεσποζόμενα ζώα για να τα κάνουν πειραματόζωα– εργαστήριο βιολογικής έρευνας, υψηλής ασφαλείας που είχε την άδεια να ασχοληθεί με τoν Ebola, την ευλογιά και άλλα επικίνδυνα παθογόνα παρουσίασε πρόβλημα στα ντους απολύμανσης των στολών. Ο θάλαμος αρνητικής πίεσης που έχει ειδικό σύστημα εξαερισμού, ώστε να μην επιτρέπει στον αέρα που υπάρχει μέσα σε αυτόν να βγει προς άλλους χώρους του κτιρίου, ‘έχανε’ πίεση. Η πόρτα που τον συνέδεε με το εργαστήριο δεν έκλεινε, αν δεν στηρίζονταν -με το σώμα τους- πάνω της οι επιστήμονες. Κάποια στιγμή, κλήθηκαν ειδικοί για να χειριστούν χειροκίνητα τα χημικά ντους.

✎ Δυο χρόνια μετά, υπάλληλος εργαστηρίου που μελετούσε επικίνδυνα στελέχη ιού πτηνών, δεν μπορούσε να καθαριστεί, όταν ο εργολάβος οικοδομής έκλεισε κατά λάθος το νερό. Η γυναίκα έβγαλε τον προστατευτικό εξοπλισμό και συνοδεία άλλων πήγε σε άλλο κτίριο για να κάνει ντους απολύμανσης. Στη διαδρομή δεν αποκλείεται να απελευθέρωσε τον ιό.

✎ Το 2014 ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ έκανε εκκαθάριση στο πλαίσιο προγραμματισμένης μετακόμισης σε νέα γραφεία. Εκατοντάδες αζήτητα φιαλίδια με δείγματα ιών βρέθηκαν σε ένα χαρτόκουτο, στη γωνία ενός δωματίου ψύξης. Έξι φιαλίδια περιείχαν ευλογιά. Ουδείς τα αναζήτησε, ενώ εικάζεται πως βρίσκονταν στο εργαστήριο από τη δεκαετία του ’60. Όταν ενημερώθηκε ο FDA, πανικοβλημένοι επιστήμονες έσπευσαν να πάρουν το χαρτόκουτο, το οποίο έκλεισαν με ταινία (που δεν είναι ο τρόπος που αναφέρει το πρωτόκολλο χειρισμού επικίνδυνων βιολογικών υλικών) και μετά μετέφεραν το πακέτο στο γραφείο του προϊσταμένου.

Εξυπακούεται ότι διατάχθηκε έρευνα. Σε αυτή αναφέρθηκε πως είχε διακυβευθεί η ακεραιότητα ενός φιαλιδίου που ευτυχώς δεν περιείχε θανατηφόρο ιό. Επίσης, σημειώθηκε ότι “δεν διατηρήθηκε ο έλεγχος ασφαλείας και απογραφής των ‘ορφανών’ βιολογικών υλικών που δεν κατέστρεψε κατάλληλα ο πρώην ιδιοκτήτης ή δεν τα μετέφερε ασφαλώς στον νέο -ιδιοκτήτη” και πως “o FDA δεν διενήργησε πλήρη απογραφή όλων όσων υπήρχαν στα εργαστήρια, όταν θεσπίστηκε το πρόγραμμα Federal Select Agent, το 2003”. Aυτό επιβλέπει την κατοχή, τη χρήση και τη μεταφορά βιολογικών παραγόντων και τοξινών που μπορούν να αποτελέσουν σοβαρή απειλή για το κοινό, τα ζώα ή τον πλανήτη.

✎ Τον ίδιο χρόνο (2014) ερευνητής μόλυνε κατά λάθος φιαλίδιο σχετικά ακίνδυνου ιού των πτηνών, με ένα πολύ πιο θανατηφόρο στέλεχος. Μετά το έστειλε σε εργαστήριο, στην άλλη άκρη των ΗΠΑ που δεν είχε άδεια να διαχειριστεί τόσο επικίνδυνο ιό. Παρ’ όλα αυτά, χρησιμοποιήθηκε για έρευνα σε κοτόπουλα. Αυτό το λάθος ανακαλύφθηκε στο πλαίσιο έρευνας που έκανε το το CDC (Centers for Disease Control and Prevention -εθνική υπηρεσία δημόσιας υγείας των ΗΠΑ) για την πιθανή έκθεση 75 ομοσπονδιακών υπαλλήλων, σε ζωντανό άνθρακα. Πώς;

Το εργαστήριο έπρεπε να απενεργοποιήσει τα δείγματα άνθρακα. Κατά λάθος τα ενεργοποίησε.

Το Μάρτιο του 2014, ομοσπονδιακός επιστήμονας μόλυνε κατά λάθος ένα σχετικά καλοήθες στέλεχος του ιού της γρίπης των πτηνών (Η5Ν1), εξαιτίας υπερκόπωσης (δούλευε ατελείωτες ώρες) και σε συνδυασμό με τη βιασύνη του να ολοκληρώσει ένα πείραμα, ώστε να είναι συνεπής σε ένα μίτινγκ. Το μολυσμένο στέλεχος εστάλη στο εργαστήριο του Υπουργείου Γεωργίας και το λάθος διαπιστώθηκε, αφότου χορηγήθηκε σε κοτόπουλα -που πέθαναν. Ακολούθησε έρευνα και έκθεση 16 σελίδων, στην οποία αναφερόταν πως ο υπάλληλο δεν ακολούθησε τα πρωτόκολλα απολύμανσης.

✎ Το 2015, το Υπουργείο Αμύνης των ΗΠΑ ανακάλυψε πως οι εργαζόμενοι σε κέντρο δοκιμών μικροβίων στη Γιούτα, σε 12 χρόνια είχαν κάνει κοντά στις 200 αποστολές ζωντανού άνθρακα, σε εργαστήρια στις ΗΠΑ, την Αυστραλία, τη Γερμανία, την Ιαπωνία, τη Νότιο Κορέα και άλλων χωρών. Ο παράγοντας αυτός μπορεί να προκαλέσει λοιμώδη νόσο που διαδίδεται μέσω δέρματος, εισπνοής, γαστρεντερικής οδού και με ενοφθαλμισμό. Τα είχαν μπερδέψει με απενεργοποιημένα.

✎ Ένα από τα τελευταία περιστατικά λάθους κατεγράφη το 2019 όταν μπήκε λουκέτο σε εργαστήρια στο Fort Detrick, που ερευνούν τη δημιουργία πιθανών παθογόνων τα οποία ενδεχομένως να κληθούμε να αντιμετωπίσουμε. Ο λόγος είχε να κάνει με παραβιάσεις των κανόνων ασφαλείας.

περιπτώσεις που το λάθος έγινε έγκλημα

Ευλογιά

Το 1978 η -φωτογράφος ιατρικών- Janet Parker έγινε το τελευταίο θύμα του ξεσπάσματος ευλογιάς στη Μεγάλη Βρετανία. Η ασθένεια και ο θάνατος συνδέθηκαν με τους θανάτους άλλων δυο ανθρώπων και κάπως έτσι διατάχθηκε έρευνα. Αυτή έδειξε πως η Parker είχε εκτεθεί κατά λάθος, σε παράγοντα του ιού ευλογιάς, που αναπτυσσόταν σε εργαστήριο το οποίο βρισκόταν έναν όροφο κάτω από το γραφείο της, στο University of Birmingham Medical School. Κατεγράφη πως η απόδραση έγινε από τον κακοσυντηρημένο αεραγωγό, γεγονός που αμφισβητήθηκε στο δικαστήριο εξ ου και η αθώωση του Πανεπιστημίου. Διαπιστώθηκε ωστόσο, πως η πηγή ήταν το εργαστήριο, το οποίο είχε κακή στεγανοποίηση των αγωγών. Την είχαν προκαλέσει εργαζόμενοι που κάπνιζαν, μέσα στο εργαστήριο και έτσι κατέστρεφαν το φίλτρο του εξαερισμού. Έκτοτε ό,τι απόθεμα υπήρχε σε ιό της ευλογιάς, καταστράφηκε ή μεταφέρθηκε σε ένα από τα εργαστήρια υψίστης ασφαλείας του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας. Το άλλο είναι το Vector Institute που βρίσκεται στο Κόλτσοβο, του Ομπλάστ της Ρωσίας.

Γρίπη τύπου Α

Το 1977 ο πλανήτης είχε πληγεί από επιδημία γρίπης τύπου Α, που παραμένει ο πιο σημαντικός και συχνά παρατηρούμενος ιός της γρίπης που προκαλεί επιδημίες και ενίοτε πανδημίες. Είχε προκύψει στη Ρωσία και την Κίνα. Αποδείχθηκε πως όλα ξεκίνησαν από δείγμα αμερικανικού παράγοντα γρίπης, ο οποίος διατηρείτο στους καταψύκτες των εργαστηρίων από το 1950 και ‘απελευθερώθηκε’ από ακούσιο λάθος ερευνητή που μελετούσε τα της δημιουργίας ειδικού εμβολίου. Σε έρευνα που έγινε, επισημάνθηκε πως τότε δεν υπήρχαν ‘τα σύγχρονα μέτρα και οι κανονισμοί ασφαλείας και την προστασία του εξοπλισμού” και ως εκ τούτου, οι εργαζόμενοι ήταν αυτοί που έβγαλαν τον ιό από τα εργαστήρια. Σημειώστε και ότι έως το 1960 ήταν εκατοντάδες οι Αμερικανοί επιστήμονες και τεχνικοί που είχαν νοσηλευτεί, με ιούς τους οποίους προσπαθούσαν να εξελίξουν σε όπλα.

SARS

Η πρώτη πανδημία του 21ου αιώνα έφτασε σε 29 χώρες, μόλυνε 8.000 ανθρώπους και σκότωσε 774. Το 21% των κρουσμάτων αφορούσε εργαζομένους σε νοσοκομεία. Επειδή μεταδιδόταν όπως ο Covid-19 (αερογενώς), δεν μπορούσε να ελεγχθεί, ενώ το 5% των ασθενών χαρακτηρίστηκαν ως super-spreaders (ο καθένας μπορούσε να μεταδώσει τον ιό σε άλλους 33, ενώ ήταν στο νοσοκομείο -και εκείνοι σε άλλους). Αφότου τακτοποιήθηκε, διαπιστώθηκε πως ο ιός είχε αποδράσει από έξι εργαστήρια: ένα ήταν στη Σιγκαπούρη, ένα στο Ταϊβάν και τέσσερα στο Πεκίνο. Στην πρώτη περίπτωση -της Σιγκαπούρης- τελειόφοιτος της ιιολογίας βρισκόταν στο Εθνικό Πανεπιστήμιο, όπου δεν δούλευε απευθείας με τον SARS, αλλά απασχολείτο στο ίδιο εργαστήριο με τη μελέτη και την καταγραφή του ιού. Η απόδραση από το Ταϊβάν έγινε μέσω ερευνητή που αρρώστησε, στην πτήση της επιστροφής από ιατρικό συνέδριο στη Σιγκαπούρη. Η έρευνα κατέληξε στο ότι είχε διαχειριστεί βιολογικά απόβλητα, χωρίς να φοράει γάντια, μάσκα ή ιατρική ποδιά. Σε μια από τις περιπτώσεις της Κίνας, νοσοκόμα που φρόντιζε ερευνητή του Κινεζικού Εθνικού Ινστιτούτου Ιιολογίας. Αυτός, ενόσω ήταν άρρωστος, είχε κάνει δυο ταξίδια με τρένο, σε επαρχία της χώρας, για να φροντίσει την άρρωστη μητέρα του -η οποία πέθανε. Μετά μετέφερε τον ιό στη νοσοκόμα που τον μετέφερε σε άλλους.

Αφθώδης πυρετός

Το 2007 εμφανίστηκε ο αφθώδης πυρετός (foot-and-mouth) που πρόσβαλε τα οπληφόρα ζώα (τετράποδα θηλαστικά χορτοφάγα των οποίων τα δάχτυλα καλύπτει οπλή -κερατίνη), όπως χοίρους, πρόβατα και βόδια. Αφορούσε τη Βόρειο Αμερική και το μεγαλύτερο κομμάτι της Ευρώπης. Ήταν εξόχως μεταδοτικός. Αρκούσε η απευθείας επαφή με μπότες αγροτών, ενώ τα σωματίδια που απελευθερώνονταν στον αέρα κάλυπταν απόσταση έως 250 χιλιομέτρων.

Δέκα εκατομμύρια ζώα θανατώθηκαν μόνο στη Μεγάλη Βρετανία, ενώ διακόπηκαν οι γεωργικές παραγωγές και οι εξαγωγές. Έρευνα έδειξε πως ο ιός ξεκίνησε στα 4 χιλιόμετρα εργαστήριο βιοασφάλειας επιπέδου 4, στο Πιρμπράιτ. Η απόδραση έγινε με τα οχήματα που είχαν επιστρατευτεί, για να επιδιορθώσουν ζημιά που είχε προκληθεί σε σωλήνα αποχέτευσης του Ινστιτούτου Υγείας Ζώων -όπου είχε πάει ο ιός.

Πάντα υπάρχουν και κάποιοι που απελευθερώνουν σκοπίμως μικρόβια και βακτήρια. Το 2001 η Dianne Thompson, εργαζομένη σε μικροβιολογικό εργαστήριο του Τέξας, μόλυνε 12 εκ των συναδέλφων της, βάζοντας σε ντόνατς που τους πρόσφερε σιγκέλλα, μικρόβιο που προκαλεί πυρετό, έμετο, κοιλιακούς πόνους και διάρροια -ως συνέπεια φλεγμονής που προκαλεί στο παχύ έντερο και το εντερικό αυλό.

Τι μπορεί να γίνει για να σταματήσουν οι αποδράσεις

Ο ιολόγος Marc Lipsitch είπε το 2019 στο Vox ότι “η ελλιπής εκπαίδευση του προσωπικού και η χαλαρή επίβλεψη των εργαστηριακών διαδικασιών αναιρούν τις προσπάθειες που γίνονται για πολιτικές από εθνικά και διεθνή όργανα, ώστε να επιτύχουμε την βιοασφάλεια. Περισσότεροι κανονισμοί προς αυτούς που διαχειρίζονται τα παθογόνα, δεν θα βοηθήσει αν τα άτομα που μολύνονται δεν είναι αυτά που κάνουν τις έρευνες και τα πειράματα. Και καμία προσθήκη κανονισμών δεν θα βοηθήσει, αν δεν τηρούνται με συνέπεια. Επίσης, υπάρχουν μη αναγνωρισμένα τεχνικά ελαττώματα στα πρότυπα βιοσυγκράτησης, ως εκ τούτου δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε κάτι, πριν προκύψει.

Όταν γίνεται ατύχημα, θεωρούμε πως φταίει το σύστημα εξαερισμού ή κάποιος που έχει ξεχάσει να κάνει κάτι. Ή ότι πρόκειται για είδος μηχανικού ή ανθρώπινου σφάλματος που θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί. Παρ’ όλα αυτά, έχουν υπάρξει αποτυχίες που δεν ταιριάζουν σε αυτά τα ‘γιατί’. “Υπήρχαν άνθρωποι που έκαναν κάτι που πίστευαν ότι ήταν σωστό και αυτό ήταν να εξουδετερώσουν ένα επικίνδυνο παθογόνο, με το να το ‘σκοτώσουν’. Στην πραγματικότητα, εξακολουθούσαν να έχουν μέρος του επικίνδυνου παθογόνου ή μόλυνση από αυτό”.

Η ανησυχία μου δεν είναι ότι οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να κάνουν λάθη, εξαιτίας λανθασμένης εκτίμησης ή κακής εκπαίδευσης, αλλά ότι τα ανθρώπινα λάθη είναι αναπόφευκτα.

Ως εκ τούτου δεν θα μπορέσουν ποτέ να μηδενιστούν. “Το μόνο που μπορεί να γίνει είναι να υπάρχει καλή ισορροπία μεταξύ επιστημονικών και παγκοσμίων προβλημάτων υγείας (που χειρίζονται βιολόγοι παθογόνων) και ασφαλείας. Σκεπτικό που δεν έχει εφαρμογή όταν μιλάμε για τα πιο επικίνδυνα παθογόνα, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν παγκόσμια πανδημία”. Σε αυτήν την περίπτωση, το μόνο που μπορούν να κάνουν οι επιστήμονες “είναι να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις”.

Tι λέει για όλα αυτά η γυναίκα που φέρεται ως υπεύθυνη για όλα

Η Shi Zhengli έγινε γνωστή ως ‘bat woman’ με το ξέσπασμα της πανδημίας, όταν συστήθηκε σε όλον τον κόσμο ως η υπεύθυνη της πανδημίας. Συνάδελφοί της είχαν αποκαλύψει πως για χρόνια ηγείτο των επισκέψεων σε σπηλιές, για τη συγκέντρωση δειγμάτων από νυχτερίδες και γκουανό, προκειμένου να μάθει πώς οι ιοί περνούν από τα ζώα στους ανθρώπους. Το 2019 ήταν μεταξύ των 109 επιστημόνων που εκλέχθηκαν στην American Academy of Microbiology, για την προσφορά τους.

Πήρε το πτυχίο της στο Montpellier (Γαλλία) το 2000, ένα χρόνο αφότου έπιασε δουλειά στο εργαστήριο του Wuhan. Το 2004, μετά το ξέσπασμα του SARS, άρχισε να μελετάει τις νυχτερίδες. Ήταν εκείνη που ανακάλυψε κάποιες που ‘κουβαλούσαν’ τους κορονοϊούς που ήταν όμοιοι με αυτούς που προκάλεσαν τον SARS.

Το 2017 δημοσίευσε τα του πειράματος που με τους συνεργάτες της δημιούργησαν νέο υβριδικό κορονοϊό νυχτερίδας, αναμειγνύοντας μέρη κάποιων που ήδη υπήρχαν. Στη λίστα ήταν τουλάχιστον ένας που μπορούσε να μεταδοθεί σε ανθρώπους. Ο λόγος που μπήκε σε αυτήν τη διαδικασία ήταν για να μελετήσει την ικανότητα του δημιουργήματος της, ως προς το να μολύνει και να αναπαραχθεί στα ανθρώπινα κύτταρα -προκειμένου να προλάβει μελλοντικό ξέσπασμα.

Η εν λόγω ήταν εξαφανισμένη για μήνες, με τους New York Times να την πείθουν να τοποθετηθεί επί της δικής της ευθύνης και της θεωρίας πως ο Covid-19 απέδρασε από τον εργασιακό της χώρο, που επέστρεψε στο προσκήνιο. Κάτι που έκανε ο Τζο Μπάιντεν, έπειτα τη δημοσίευση έρευνας που αποκάλυψε πως στο Wuhan πωλούνταν στις αγορές, πολλά είδη ζώων τα οποία είναι ικανά να φιλοξενήσουν και να μεταδώσουν -σε ανθρώπους- επικίνδυνα παθογόνα. Ακολούθησαν οι νέες εκκλήσεις, για μεγαλύτερη ειλικρίνεια της Κίνας, από εξέχοντες επιστήμονες. Αυτοί διευκρίνισαν πως δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι για όλα φταίει το εργαστήριο αυτής της πόλης και επισήμαναν την ανάγκη να γίνει διεξοδική έρευνα για κάτι που αρχικά απορρίφθηκε πολύ πρόχειρα.

Πριν την πανδημία η Zhengli ήταν αυτή που διακρινόταν για τη δουλειά της και τον τρόπο που την έκανε. Μετά έγινε εκείνη που αψηφούσε κανονισμούς ασφαλείας και επικινδυνότητα. Αποκάλυψαν πως η Zhengli έκανε κάποια από τα πειράματα, σε χαμηλότερης ασφαλείας εργαστήριο (2), από όπου μπορεί να απέδρασε ο ιός.

Εξήγησε πως χρησιμοποίησε άλλα εργαστήρια, γιατί έως τότε δεν υπήρχε ούτε ένα στοιχείο που να αποδεικνύει πως μπορεί να γίνει απευθείας μόλυνση ανθρώπου -πολλοί επιστήμονες, από όλον τον κόσμο που έσπευσαν να τη στηρίξουν. Διέψευσε και ότι συνεργάτες της ήταν μεταξύ των πρώτων περιπτώσεων Covid-19 που νοσηλεύτηκαν, το Νοέμβριο του 2019 και ενημέρωσε πως το πλησιέστερο που βρήκε σε ιό από νυχτερίδα με το SARS-CoV-2 του Covid-19 ήταν κατά 96% πανομοιότυπο. Το 4% είναι τεράστια διαφορά σε γονιδιωματικά πρότυπα.

Η Κινέζα ιολόγος υπερασπίστηκε την τιμή της, αυτή του εργαστηρίου της -και της χώρας της-, λέγοντας με οργή στους δημοσιογράφους των NYT “είμαι αθώα! Δεν καταλαβαίνω πώς μπορώ να προσφέρω αποδεικτικά στοιχεία για κάτι ενώ δεν υπάρχουν; Δεν ξέρω πώς προέκυψε αυτή η θεωρία και γιατί πετούν συνεχώς λάσπη σε αθώους επιστήμονες. Είμαι βέβαιη πως δεν έκανα κάτι λάθος και δεν έχω να φοβηθώ τίποτα”.

Η Κίνα εξακολουθεί να μην επιτρέπει την ανεξάρτητη έρευνα, στο συγκεκριμένο εργαστήριο. Ή να δημοσιεύσει τα δεδομένα της δικής της έρευνας -που αθώωσε το εργαστήριο.