ΚΙΡΙΛ ΣΕΡΕΜΠΡΕΝΙΚΟΦ ΣΤΟ NEWS 24/7: “ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΔΕΝ ΠΑΝΕ ΜΑΖΙ”
Για χρόνια σε κατ’οίκον περιορισμό από το καθεστώς Πούτιν, ο πολυβραβευμένος καλλιτέχνης είναι πια ελεύθερος και μιλά από τις Κάννες στο Magazine για την ελευθερία, την πολιτική και την Γυναίκα του Τσαϊκόφσκι, τη νέα του ταινία.
Καλλιτεχνικός διευθυντής του Gogol Center της Μόσχας, πολυβραβευμένος σκηνοθέτης θεατρικών, μπαλέτων, και φυσικά σινεμά, ο Σερεμπρένικοφ βρισκόταν για χρόνια σε κατ’οίκον περιορισμό από το καθεστώς Πούτιν παρότι για καιρό δεν είχαν απαγγελθεί κατηγορίες. Μέσω του Gogol φερόταν να είχε υπεξαιρέσει χρήματα, όμως πολλές φωνές μιλούσαν για εμφανή προσπάθεια του Πούτιν να στείλει μήνυμα προς ένα δημόσιο πρόσωπο που στέκεται κριτικά απέναντί του.
Ο σκηνοθέτης είχε έρθει ανοιχτά σε κόντρα με τις πολιτικές Πούτιν, στηρίζοντας δημόσια τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα και κατακρίνοντας την εισβολή στην Κριμαία. Στις 7 και 8 Ιουνίου, μάλιστα, θα βρίσκεται στην Αθήνα, καθώς η παράστασή του με τίτλο “Der Wij / Βίι” ανοίγει το πρόγραμμα της Πειραιώς 260 στο Φεστιβάλ Αθηνών.
Τα εικαστικά επιβλητικά έργα του πάντοτε διαπερνά μια κριτική στάση απέναντι στο καθεστώς και τις διάφορες μορφές που αυτό παίρνει. Ένα από αυτά, το απελευθερωτικά πανκ βιογραφικό μιούζικαλ Καλοκαίρι (Leto) είχε κάνει πρεμιέρα στις Κάννες πριν 4 χρόνια, απουσία του ίδιου, με τους ηθοποιούς της ταινίας να κρατούν χαρτόνια με το όνομά του στο κόκκινο χαλί.
Στο φεστιβάλ του 2022, ο Σερεμπρένικοφ ήταν επιτέλους ελεύθερος. Να ταξιδέψει, να δημιουργήσει. Να δει και την πρεμιέρα μιας ταινίας του από κοντά, κι όχι μέσω Zoom ή μέσω αναμετάδοσης. Κι αν κι η Γυναίκα του Τσαϊκόφσκι (η νέα του ταινία, που κυκλοφορεί στις αίθουσες) φαίνεται ίσως μια κλασική βιογραφία εποχής, στην πραγματικότητα το φιλμ φέρει πάνω του όλα τα σημάδια των βιωμάτων του σκηνοθέτη. Είναι άκρως κλειστοφοβικό, εστιάζοντας στον αποτυχημένο του γάμο του συνθέτη με την Αντονίνα Μιλιούκοβα, αποτυπωμένο μέσα από την οπτική της ίδιας καθώς ο κόσμος γύρω της στενεύει, σφίγγει, γίνεται όλο και πιο απειλητικός– οδηγώντας την στην τρέλα.
Λίγο πριν η ταινία κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της, τον Μάιο του ‘22 στις Κάννες, το News24/7 συνομίλησε με τον Ρώσο καλλιτέχνη, για το α λα Marvel(!) κινηματογραφικό σύμπαν του Τσαϊκόφσκι που θα μπορούσε να αναπτύξει, για το πώς νιώθει βλέποντας τον Πούτιν να «πατά το κουμπί» του πολέμου, και για το ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης σε όλα αυτά.
Είναι παράξενο να βρίσκεσαι εδώ;
Παράξενο είναι μάλλον η κατάλληλη λέξη. Είναι καλό και είναι συγκινητική στιγμή όταν όλοι σε χειροκροτούν και δεν χρειάζεται να κλαις μόνος με τον εαυτό σου.
Είχες έγνοια για το ότι θα ερχόσουν; Ξέρουμε ότι είσαι εναντίον του Πούτιν, αλλά μπορεί να έλεγε κανείς ότι α, είναι Ρώσος. Φοβόσουν για αντιδράσεις;
Είμαι άνθρωπος που κάνει τέχνη και μισεί τους πολιτικούς και μάλλον το παρατήρησαν και αποφάσισαν να μου επιστρέψουν το συναίσθημα, να μου πουν σε μισούμε και γαμώ την τέχνη σου. Για μένα το θέατρο, η μουσική, το σινεμά, η τέχνη είναι πιο σημαντική από την γαμημένη πολιτική τους. Οπότε η θέση μου ήταν πάντα ίδια.
Η φρικτή στιγμή βέβαια σήμερα είναι ο πόλεμος. Δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι πόλεμος. Είναι πόλεμος, με επιχειρήσεις, και άνθρωποι σκοτώνονται από άλλους, άνθρωποι υποφέρουν, σε υπόγεια για εβδομάδες χωρίς φαγητό. Είναι καταστροφή.
Μα δεν βρίσκεις πως το σινεμά σου έχει πολιτικές διαστάσεις;
Δεν έχει να κάνει με πολιτική καθόλου. ΟΚ… [λέει κουνώντας το χέρι σα να κάνει νεύμα “μπλα μπλα μπλα”] «όλη η τέχνη είναι πολιτική». Ναι. Αλλά δεν αφορά κάποιο πολιτικό ζήτημα. Η Γυναίκα του Τσαϊκόφσκι είναι για μια σχέση ανάμεσα σε ανθρώπους, για μια μάχη δύο εγώ, για ανθρώπους που δεν ακούνε ο ένας τον άλλον. Για ένα άτομο που έχτισε ένα είδωλο, και αυτό το είδωλο την καταπλάκωσε. Είναι για το άτομο, για την υποκρισία, για άλλα μοτίβα ή θέματα.
Και να σου πω γιατί μισώ την πολιτική; Γιατί γράφουμε κείμενα, χτίζουμε θέατρα, δημιουργούμε τέχνη, γυρίζουμε φιλμ, συνθέτουμε μουσική, προσπαθούμε να είμαστε μέρος ενός συνόλου, να αναδείξουμε τα κοινά μας, να δείξουμε πως η Ρωσία είναι μέρος της Ευρώπης, κλπ κλπ. Και ξαφνικά ένας γαμημένος ηλίθιος πατάει ένα κουμπί και τα πάντα πρέπει να ξεκινήσουν ξανά από το τίποτα.
Πρέπει να ξαναχτίσουμε τα πάντα. Επειδή τα πάντα καταστράφηκαν σε ένα δευτερόλεπτο.
Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο της ταινίας είναι ότι δεν αποτελεί αφήγηση μέσα από την οπτική του ίδιου του Τσαϊκόφσκι.
Ναι, μου φάνηκε ενδιαφέρον να κάνω το φιλμ μέσα από το βλέμμα της Αντονίνα. Κοίτα, εγώ όλο αυτό το αποκαλώ Σύμπαν του Τσαϊκόφσκι. Πώς είναι εκείνο της Marvel; Κάτι τέτοιο. Έχει κι αυτό εδώ πολλούς χαρακτήρες που μπορούν να στηρίξουν διαφορετικά φιλμ μεταξύ τους, οπότε ξεκινάμε με την Αντονίνα. Και μετά μπορούμε να πιάσουμε τον αδερφό του ή τον υπηρέτη του. Είναι πολλές ιστορίες που θα μπορούσα να βρω να πω με αυτό τον τρόπο.
Έχεις χρόνια στο μυαλό σου τον Τσαϊκόφσκι ως θέμα ταινίας. Αλλά πόσο άλλαξε η προσέγγισή σου μέσα από τις εμπειρίες σου αυτά τα τελευταία χρόνια;
Ο Τσαϊκόφσκι γενικά είναι σαν ιστορία πολύ μακριά από αυτή την ιστορία δωματίου που έκανα τώρα. Όντως, έφτιαξα κάτι πολύ πιο κλειστοφοβικό τελικά. Αλλά είναι απλώς η ιστορία για έναν από τους χαρακτήρες του κόσμου του Τσαϊκόφσκι. Η βιογραφία που θεωρητικά θα έκανα για τη ζωή του, θα ήταν παντελώς διαφορετική. Αλλά χρειάζεται χρόνο και χρήμα και μεγαλύτερο χώρο. Θα πρέπει να το κάνω κάπου αλλού.
Η ταινία αγγίζει το θέμα των σεξουαλικών προτιμήσεων του Τσαϊκόφσκι, κάτι που παραμένει ταμπού στη χώρα.
Ήταν ένα περίπλοκο άτομο κι ίσως είναι θέμα για ένα άλλο φιλμ, η δική του προσωπική ζωή δηλαδή. Οι προτιμήσεις του ήταν πλήρως μη-αποδεκτές στη Ρωσία του 19ου αιώνα και παραμένουν έτσι για τη σημερινή ρώσική υποκρισία. Μια σημερινή κοινωνία με νόμους εναντίον «ομοφυλοφιλικής προπαγάνδας» που κανείς δεν ξέρει τι σημαίνει, που έβαλε την ομοφυλοφιλία μαζί με την παιδοφιλία βγάζοντας έτσι πολλούς ανθρώπους εκτός νόμου. Τους έβγαλε στο περιθώριο, τους έκρινε «όχι νορμάλ».
Είναι ένας γελοίος νόμος, όλοι καταλαβαίνουν ότι είναι σκατά. Αλλά έτσι προσπαθεί το καθεστώς να μπλοκάρει ανθρώπους από τη δημόσια σφαίρα, ή να κάνει ανθρώπους να νιώσουν φόβο και απειλή. Ότι αυτό που είναι οι ίδιοι, δεν είναι νορμάλ. Είναι δηλαδή μέρος μια επιχείρησης να εδραιωθεί η δική τους κανονικότητα, που είναι πολύ στενότερη από την αληθινή κανονικότητα.
Επικοινωνεί το φιλμ σου με αυτό το γεγονός;
Κάπως. Αλλά το επίπονο για μένα είναι ότι δε μπορεί να παιχτεί το φιλμ στη Ρωσία. Για τώρα. Αλλά κοίτα, ζούμε στον 21ο αιώνα, τα πάντα είναι προσβάσιμα, οπότε δε θα μπορεί κανείς να κρύψει αυτό το φιλμ από τους ανθρώπους. Αλλά είναι κρίμα που εδώ το δείχνουμε σε μεγάλες οθόνες κι οι ρώσοι θα πρέπει να το δουν στα τηλέφωνα, στους υπολογιστές τους. Κάτι που δεν είναι αποδεκτό για μένα, θέλω καλύτερες συνθήκες.
Σκοπεύεις να πας ξανά στη Ρωσία;
Κοίτα, έχω πατέρα 90 χρονών, επικοινωνώ μαζί του δύο φορές τη μέρα, πρέπει να του δείξω ότι δεν είμαι μακριά του. Θέλω να τον σώσω κάπως. Αλλά δεν έχω ιδέα.
Φοβάσαι τις αρχές;
Ναι, φυσικά. Αλλά κοίτα, ο φόβος τρώει τα σωθικά όπως ξέρουμε από τον Φασμπίντερ. Είναι καλύτερο να μην νιώθεις καθόλου φόβο. Εδώ νιώθω καλλιτεχνική ελευθερία, μου αρέσουν τα θέατρα που συνεργάζομαι, και πολλοί ρώσοι καλλιτέχνες έρχονται στην Ευρώπη γιατί δεν έχουν μέλλον στην μητέρα πατρίδα και πρέπει να βρουν δικούς τους νέους τόπους. Δύσκολη διαδικασία, αλλά πρέπει να την περάσουμε.
Στην τελετή έναρξης εμφανίστηκε ο Ζελένσκι και μίλησε για τον Τσάπλιν και για την δύναμη του σινεμά. Τι ρόλο παίζει το σινεμά σήμερα για σένα;
Όλα τα φρικτά πράγματα στον κόσμο τα αρχίζουν οι πολιτικοί. Εκείνοι αρχίζουν πολέμους και δημιουργούν φρικτούς νόμους. Εκείνοι μπορούν να τα σταματήσουν κιόλας. Τι μπορούμε τότε εμείς να κάνουμε; Να εξηγούμε στους ανθρώπους ξανά και ξανά. Ότι ο πόλεμος δεν είναι ΠΟΤΕ αποδεκτός. Το φιλμ, το θέατρο, η κουλτούρα γενικότερα πρέπει να ανεβάσουν την ανθρωπότητα, να μιλήσουν για το πόσο εύθραυστος είναι ο άνθρωπος, να εξηγήσουν ότι η ζωή είναι μοναδική, ότι κάθε μία ζωή έχει την υψηλότερη αξία.
Σε επανάληψη ξανά και ξανά, χωρίς σταματημό. Το ότι δεν είναι δυνατόν να σκοτώνουμε άλλους ανθρώπους. Ίσως κάποια στιγμή στο μέλλον, ο νέος ισχυρός άνθρωπος να μην πατήσει το όποιο κουμπί, επειδή διάβασε ένα βιβλίο, είδε μια ταινία, άκουσε μια μουσική. Πιστεύω πως κάθε κομμάτι τέχνης μας επηρεάζει σε ένα υλικό επίπεδο. Μας ξαναχτίζει και μας σταματά από το να πατάμε αυτά τα γαμημένα κουμπιά.
Όλη η ρωσική τέχνη, η λογοτεχνία, το θέατρο, το σινεμά, αφορά τον άνθρωπο. Έχει να κάνει με το πόσο εύθραυστος είναι ο άνθρωπος, πόσο τρωτός είναι, και πώς είναι σημαντικός και πόση αξία έχει το κάθε ένα ξεχωριστό άτομο. Οι άνθρωποι που ξεκίνησαν τον πόλεμο θέλουν αντιθέτως να καταστρέψουν τους ανθρώπους. Κουλτούρα και πόλεμος, κουλτούρα και καθεστώς δεν πάνε μαζί.
Το καθεστώς πληρώνει για προπαγάνδα, δίνει εκατομμύρια στα media για προπαγανδιστική κάλυψη, ώστε να τους βοηθήσει να ηγηθούν. Δεν θέλουν να πληρώνουν για ανεξάρτητη τέχνη, επειδή η τέχνη εκπροσωπεί κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που πραγματικά θέλουν.
