ΚΟΜΜΕΝΕΣ ΜΥΤΕΣ, ΑΠΟΚΕΦΑΛΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΥΝΟΥΧΙΣΜΟΣ: ΟΙ ΣΚΛΗΡΕΣ ΤΙΜΩΡΙΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Στη χιλιόχρονη ιστορία του Βυζαντίου δεν υπήρχαν φυλακές, μόνο μπουντρούμια για προσωρινή κράτηση, όπου έμενε ο ένοχος μέχρι να δικαστεί. Την τιμωρία -γιατί για σωφρονισμό ούτε λόγος- την αναλάμβαναν συνήθως οι δήμιοι, που αν ήσουν τυχερός και δεν σου έκοβαν όλο το κεφάλι, τότε σου αφαιρούσαν κάποιο άλλο μέλος.

Πέρα όμως από τον ακρωτηριασμό, οι πιο συνηθισμένες τιμωρίες ήταν τα χρηματικά πρόστιμα -φυσικά-, η δήμευση της περιουσίας και ο αναγκαστικός εγκλεισμός σε μοναστήρι.

Η εκκλησία λειτουργούσε ως άσυλο, θυμίζοντας τους ιερούς ναούς της αρχαιότητας. Αν για παράδειγμα κάποιος δολοφονούσε και στη συνέχεια κατέφευγε σε κάποιο μοναστήρι, η κρατική εξουσία δεν μπορούσε να τον πειράξει. Αναγκαζόταν όμως να συνεχίσει τη ζωή του εντός του μοναστηριού, χάνοντας την περιουσία του. Αν μάλιστα ο φόνος που είχε διαπράξει ήταν εκ προμελέτης, τότε αναγκαζόταν να ασπαστεί τον μοναχικό βίο δια παντός.

Αξίζει να δούμε ξεχωριστά πάντως, πώς η διαπόμπευση, οι σωματικές τιμωρίες και οι εκτελέσεις, εφαρμόστηκαν στην αυτοκρατορία αλλά και εξελίχθηκαν με το πέρασμα του χρόνου.

Διαπόμπευση

Στο Βυζάντιο υπήρχαν και οι “ηθικές μειώσεις”. Για παράδειγμα, όσοι συλλαμβάνονταν για εμπρησμό, κλοπή, μοιχεία ή άλλα αδικήματα, πριν τους επιβληθεί η ποινή που οριζόταν από τον νόμο, διαπομπεύονταν δημόσια.

Με ποιον τρόπο; Αρχικά έπαιρναν τον ένοχο και τον κούρευαν, στη συνέχεια του μαύριζαν το πρόσωπο με στάχτες και, αφού τον έντυναν με κουρέλια, τον ανέβαζαν ανάποδα πάνω σε ένα σε ένα γαϊδούρι, ώστε να βλέπει και να κρατάει την ουρά του. Ύστερα, τον περιέφεραν στους δρόμους της πόλης, με τον κόσμο να μαζεύεται για να τον φτύσει στο πρόσωπο και να του πετάξει ακαθαρσίες, ή ακόμη και να τον λιθοβολήσει. Σκοπός πάνω από όλα ήταν να γελοιοποιηθεί ο ένοχος.

Μάλιστα, μέσω αυτής της διαδικασίας βγήκε και η φράση “τον έκαναν βούκινο”. Βλέπεις, όταν διαπομπεύονταν παιδεραστές, κλέφτες, “διακορεύσαντες παρθένα”, λιποτάκτες κλπ. υπήρχε ένας ειδικός τελάλης, ο “πλατσάριος”, ο οποίος διαλαλούσε στους δρόμους το έγκλημα, προς παραδειγματισμό. Προκειμένου να ακούγεται, λοιπόν, όσο γίνεται δυνατότερα, ο τελάλης χρησιμοποιούσε ένα βούκινο, δηλαδή μια σάλπιγγα από κέρατο.

Σκληρές σωματικές ποινές

Αντίστοιχα σκληρές ήταν και οι ποινές για τους κλέφτες. Όταν κάποιος πιανόταν να κλέβει, το πρώτο πράγμα που του έκαναν ήταν να του σημαδέψουν για πάντα το μέτωπο με ένα πυρακτωμένο σίδερο. Στην περίπτωση που έκλεβε ξανά στο μέλλον, τότε ερχόταν αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο να του κόψουν το χέρι ή το πόδι.

Στους μοιχούς και στις μοιχαλίδες επιβαλλόταν η ποινή της ρινότμησης, δηλαδή τους έκοβαν τις μύτες, και στη συνέχεια τους διαπόμπευαν -όχι το αντίστροφο όπως συνηθιζόταν για τους υπόλοιπους. Για άλλα παραπτώματα πάντως, όπως η λιποταξία απ’ τον στρατό, επιβάλλονταν ακόμα σκληρότερες ποινές, όπως η τύφλωση.

Κι επειδή ο νόμος δεχόταν το “οφθαλμόν αντί οφθαλμού”, οι μοιχοί κινδύνευαν να χάσουν το ανδρικό μόριό τους.

Πολύ συχνά ακρωτηριαζόταν το μέλος του σώματος με το οποίο τελούνταν, για παράδειγμα για το αδίκημα της ψευδορκίας, έκοβαν τη γλώσσα κόψιμο γλώσσας, για σεξ με ζώα, έκοβαν το ανδρικό μόριο.

Επίσης πολύ συνηθισμένη ήταν η τύφλωση ως τιμωρία για εγκλήματα κατά της αυτοκρατορικής εξουσίας όπως θα ήταν μία συνωμοσία.

Πολύ συνηθισμένος ήταν επίσης ο ραβδισμός και η μαστίγωση, ο οποίος συνήθως ήταν πιο σκληρός για τους δούλους από ό, τι για τους ελεύθερους ανθρώπους. Πολύ συχνά ήταν μία συνδυαστική τιμωρία και πήγαινε παρέα με τον ακρωτηριασμό.

Θανατική ποινή

Το ρωμαϊκό δίκαιο προέβλεπε ακρότητες όπως τις πολύ συχνά αποδιδόμενες ποινές θανάτου, τις οποίες τελικά περιόρισε “εις το φιλανθρωπότερον” το βυζαντινό δίκαιο και ο Λέων ο Γ’ με την Εκλογή. Μέχρι τότε, η ποινή του θανάτου ήταν σε ημερήσια διάταξη και γινόταν με αποκεφαλισμό του κρατούμενου είτε με πέλεκυ είτε με ξίφος. Επειδή για κάποια αδικήματα μπορεί να μην οριζόταν ακριβώς το μέγεθος της τιμωρίας, αυτό έμενε στην κρίση του εκάστοτε δικαστή με αποτέλεσμα να οδηγούνται στη θανάτωση για οποιοδήποτε αδίκημα, αναλόγως τις ορέξεις του τελευταίου.

Να σημειώσουμε ότι η γνωστή “κεφαλική ποινή” δεν σήμαινε πάντα “θάνατος” αλλά νοούνταν και άλλες ποινές, όπως ήταν ο “μεταλλισμός”, δηλαδή η καταδίκη σε καταναγκαστικά έργα σε ορυχεία και μεταλλεία ή ακόμα και η βαριά μορφή εξορίας.

Όπως είπαμε, το δίκαιο της Εκλογής περιόρισε τις ακρότητες και τις αυθαιρεσίες του εκάστοτε δικαστή, καθορίζοντας το είδος και το ύψος της ποινής για κάθε πράξη.

Έτσι, αντικατέστησε τη θανατική ποινή σε πολλές αξιόποινες πράξεις, εκτός απ’ τον εμπρησμό και τη ληστεία μετά φόνου όπου εκεί ως τιμωρία έμεινε αταλάντευτη. Αν δηλαδή κάποιος έβαζε φωτιά μέσα στην πόλη τότε καιγόταν ζωντανός πάνω στην πυρά και αν σκότωνε προκειμένου να ληστέψει το θύμα του, τότε τον περίμενε η κρεμάλα.