ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΠΟΙΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

Να ευχηθώ χρόνια καλά, κατ’ αρχάς με υγεία και μετά με κουράγια για να μπορούμε να αντεπεξέλθουμε των ουσιαστικών προκλήσεων -είτε πρόκειται για την πανδημία, είτε για την κλιματική αλλαγή ή το τζαρτζάρισμα υπερδυνάμεων ή τα πειράματα που γίνονται στο διάστημα. Κουράστηκες; Δεν θα το ήθελα. Πόσο μάλλον από την στιγμή που σύμφωνα με την παγκόσμια πρόεδρο της Pfizer Vaccines, Νanette Cocero το Covid “θα μπει σε ενδημική φάση το 2024”.

Αν βρεις εναλλακτική -για την εξάντληση σου- είμαι διατεθειμένη να σε ακούσω και ενδεχομένως να σε ακολουθήσω. Έως τότε υποθέτω θα συμφωνείς πως το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συνεχίσουμε τον αγώνα για την επιβίωση και το δικαίωμα στη φροντίδα της ψυχικής και σωματικής υγείας.

Με την ευκαιρία θα ήθελα να πούμε και τη διαφορά μεταξύ της ενδημίας (νόσος που εμφανίζεται σε μια περιοχή και μένει εκεί για όλο το χρόνο, σε σχετικά σταθερό και προβλέψιμο ποσοστό), της επιδημίας (έξαρση ασθένειας που εμφανίζεται σε ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, δεδομένη χρονική στιγμή, σε βαθμό μεγαλύτερο του αναμενόμενου) και της πανδημίας (όταν η επιδημία εξαπλώνεται με γρήγορους ρυθμούς σε μεγάλη περιοχή, όπως μια ήπειρο ή παγκοσμίως και απειλεί τον πληθυσμό του πλανήτη).

Η ιλαρά στην Αφρική είναι περίπτωση ενδημίας. Ο ιός HIV ξεκίνησε στη Δυτική Αφρική ως επιδημία και διατήρησε αυτό το στάτους για δεκαετίες, πριν γίνει πανδημία στα τέλη του 20ου αιώνα. Σε άλλες χώρες ο συγκεκριμένος ιός θεωρείται ενδημικός.

Ας δούμε τώρα, ποιες πανδημίες δοκίμασαν όλον τον πλανήτη και πόσα χρόνια χρειάστηκε να περάσουν έως ότου γίνουν οι ιοί ενδημικοί.

ΜΑΥΡΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ

Το εντεροβακτήριο yersinia pestis είναι γνωστό ως η αιτία της Πανούκλας του Ιουστινιανού (6ος αιώνας), της Μαύρης Πανούκλας (1347-1353) και της Μεγάλης Πανούκλας του Λονδίνου (1665).

Αφορά ζώα και εξαπλώνεται από ψύλλους που το περνούν στους ανθρώπους. Στα συμπτώματα της βουβωνικής πανώλης ανήκουν οι διογκωμένου λεμφαδένες (στη βουβωνική χώρα, το λαιμό και τις μασχάλες), ο πυρετός, η ρίγη, ο πονοκέφαλος, η δύσπνοια, η αιμορραγία, τα αιματηρά πτύελα, ο έμετος και το παραλήρημα. Χωρίς αντιμετώπιση, το ποσοστό επιβίωσης είναι 50%. Ο κίνδυνος πανώλης είναι πιο υψηλός σε περιοχές με κακές συνθήκες υγιεινής, υπερπληθυσμό και μεγάλο πληθυσμό τρωκτικών.

Αναφορές θέλουν τη “Μαύρη Πανώλη” (ή Μαύρο Θάνατο) να ξεκίνησε από την αυτοκρατορία της Κίνας και ταξίδεψε μέσω των σταυροφόρων. Οι πρώτες επίσημες καταγραφές της πανδημίας είναι από τον Οκτώβριο του 1347. Τότε ήταν που γενοβέζικα εμπορικά πλοία, τα οποία είχαν αποπλεύσει από το λιμάνι της Θεοδοσίας, στη Μαύρη Θάλασσα ήταν γεμάτα ετοιμοθάνατους και νεκρούς, όπως προσέγγιζαν τη Σικελία.

Η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος έγινε το 2018, με τη μελέτη δυο σκελετών που βρέθηκαν θαμμένοι στη Σαμάρα της Ρωσίας και ήταν ανθρώπων που πέθαναν από πανούκλα, πριν 3.800 χρόνια. Ήταν η πρώτη φορά που προέκυψαν βάσιμες ενδείξεις πως σκότωνε από την Εποχή του Χαλκού. Δηλαδή 1000 χρόνια νωρίτερα από ό,τι πίστευαν έως τότε οι επιστήμονες.

Εκδηλώθηκε σε τρεις τύπους (βουβωνική, σηψαιμική, πνευμονική -από άνθρωπο σε άνθρωπο) στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του “Μαύρου θανάτου”. Υπολογίζεται πως κόστισε από 100 έως 200 εκατομμύρια ζωές σε Ευρώπη, Ασία και Βόρειο Αφρική. Μόνο στην Ευρώπη έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 20.000.000 άνθρωποι.

Ποια ήταν η λύση στο πρόβλημα;

Το yersinia pestis το ανακάλυψε, το περιέγραψε και το καλλιέργησε ο Γάλλος γιατρός και βακτηριολόγος, Alexandre Yersin του Ινστιτούτου Παστέρ, στο Χονγκ Κονγκ -ενώ υπήρχε έξαρση το 1894. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2014, δυο χρόνια μετά ήταν διαθέσιμη η αποτελεσματική θεραπεία με αντιορό και το 1897 ξεκίνησε η ανάπτυξη εμβολίου.

Το 1930 η θεραπεία αντικαταστάθηκε από σουλφοναμίδες και το 1947 από στρεπτομυκίνη -που περιέχεται στα αντιβιοτικά που κυκλοφορούν. Η Ινδία είχε μετρήσει 6 εκατομμύρια νεκρούς, από το 1900 έως το 1909 και το Βιετνάμ αντιπροσώπευε το 80% των κρουσμάτων, παγκοσμίως κατά τη διάρκεια του πολέμου του (1965-1975). Έκτοτε κυριαρχούν οι αφρικανικές χώρες. Τη δεκαετία του ’50 ανακαλύφθηκε η διαδικασία ανίχνευσης αντισωμάτων κατά της πανώλης.

ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΓΡΙΠΗ

Aκόμα δεν είναι ξεκάθαρο από πού ξεκίνησε. Το πιθανότερο είναι ότι η αρχή δεν έγινε στην Ισπανία. Αρχικά εντοπίστηκε την άνοιξη του 1918 στη Βόρειο Αμερική και την Ευρώπη -σε μεγάλο βαθμό, στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Eπανεμφανίστηκε, σε πιο θανατηφόρα μορφή το φθινόπωρο του ίδιου έτους. Το τελευταίο κύμα ‘σάρωσε’ την Αυστραλία, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, στα τέλη του χειμώνα και την άνοιξη του 1919.

Η Ισπανική Γρίπη είχε περισσότερα θύματα από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πολύ επικίνδυνο στέλεχος του ιού της γρίπης H1N1 μόλυνε ποσοστό μεγαλύτερο του 1/3 του πληθυσμού της γης σε ένα χρόνο. Εκτιμάται πως στοίχισε 50.000.000 ζωές. Οι μισοί ήταν 20χρονοι και 30χρονοι, οι οποίοι έχαιραν άκρας υγείας. Πέθαναν μέσα σε λίγες ημέρες από τη μόλυνση τους.

Ποια ήταν η λύση στο πρόβλημα;

Δεν υπήρξε κάποια. Όπως αναφέρει το History, αφότου διέλυσε τον κόσμο, μεταλλάχθηκε και εξακολουθεί να υπάρχει ανάμεσα μας. Από τη στιγμή που εκτέθηκε στον ιό όλος ο κόσμος, αναπτύχθηκε φυσική ανοσία εναντίον του στελέχους που άρχισε να μεταλλάσσεται και να εξελίσσεται σε διαδικασία που λέγεται ‘αντιγονική μετατόπιση’.

Όταν, στα χρόνια που ακολούθησαν, συνδυάστηκε με τη γρίπη των πτηνών ή τη γρίπη των χοίρων δημιουργήθηκαν νέα ισχυρά πανδημικά στελέχη -το 1957, το 1968 και το 2009. Τα εμβόλια δεν αναπτύχθηκαν πριν το 1930 και δεν διατέθηκαν έως το 1940. Ως εκ τούτου, δεν υπήρξε νίκη, αλλά επιβίωση. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 απομονώθηκε και αναλύθηκε η αλληλουχία του γονιδιώματος του ιού αυτού και έκτοτε πιστεύεται ότι ξεκίνησε ως γρίπη των πτηνών, της οποίας ένα νέο ιικό στέλεχος πέρασε στους ανθρώπους. Οι νέες κωδικοποιημένες πρωτεΐνες του ιού τον έκαναν 100 φορές πιο θανατηφόρο στα ποντίκια από τη σημερινή εποχική γρίπη. Για την ιστορία, είχε περάσει και στα γουρούνια -από τους ανθρώπους.

ΕΥΛΟΓΙΑ

Η μόνη ανθρώπινη ασθένεια που υπήρξε εξαιρετικά μεταδοτική και θανατηφόρα, και έχει εξαλειφθεί πλήρως, λέγεται η ευλογιά. Είναι και ο αρχαιότερος ανθρώπινος ιός που αποκωδικοποιήθηκε.

Η ασθένεια που προσβάλει αποκλειστικά τον άνθρωπο είναι γνωστή ως variola ή variola vera -εκ του λατινικού various, που σημαίνει ‘με στίγματα’ (δηλαδή εξανθήματα). Στα αγγλικά λεγόταν pox, ώσπου προέκυψε η ανάγκη διαχωρισμού από τη σύφιλη και ονομάστηκε smallpox.

Έρευνες έχουν καταλήξει στο ότι προσβάλει τον άνθρωπο από το 10.000 π.Χ. και κατά τον 18ο αιώνα σκότωνε περί τους 400.000 Ευρωπαίους, κάθε χρόνο. Ήταν και υπεύθυνη για το 1/3 των τυφλώσεων. Πιστεύεται πως είναι ο λόγος της κατάρρευσης του πολιτισμού των Ίνκας και της αποδυνάμωσης των Αζτέκων, όπως και η αιτία θανάτου μεγάλου ποσοστού ιθαγενών της βορείου Αμερικής -όπου μεταφέρθηκε από Ισπανούς.

Κανείς δεν έχει καταφέρει να βρει μέχρι σήμερα, από πού προήλθε. Χρονικά ‘έπεσε’ πάνω στην ανακάλυψη νέων εδαφών και τη μετανάστευση. Μεταδίδεται μέσω σταγονιδίων που ‘φεύγουν’ στον αέρα (πχ από φτάρνισμα, βήμα ή ομιλία) και με άγγιγμα. Η περίοδος επώασης είναι 12 έως 14 μέρες. Μετά ο ασθενής έχει πυρετό, κεφαλαλγία, οσφυαλγία, κοιλιακό άλγος και γενικά, δεν αισθάνεται καλά. Επίσης, εμφανίζονται διακριτά εξανθήματα σε όλο το σώμα, που γίνονται φουσκάλες και ξεφλουδίζουν έπειτα από 8 με εννέα ημέρες. Η μετάδοση γίνεται όσο υπάρχει εξάνθημα.

Πριν το 1980, σκότωνε τους 3 στους δέκα ασθενείς. Τον 20ο αιώνα στέρησε από 300 έως 500 εκατομμύρια ζωές. Από τις 26/10 του 1977 (και την τελευταία διάγνωση μόλυνσης με φυσικό τρόπο, στη Σομαλία) δεν αποτελεί απειλή για την ανθρώπινη ζωή, κάτι που χρωστάμε στο εμβόλιο.

Ποια ήταν η λύση στο πρόβλημα;

Η πρώτη ανθρώπινη ασθένεια που ‘εξουδετερώθηκε’ ήταν και ο λόγος που προέκυψαν στη ζωή μας τα εμβόλια. Κινέζοι έφτιαξαν την πρωτόγονη μορφή εμβολίου, που είχε αρχικά προληπτικό λόγο. Είχαν ανακαλύψει πως οι άνθρωποι που εκτίθενταν σε ιστό κακαδιού ευλογιάς, είχαν λιγότερες πιθανότητες να μολυνθούν με την ασθένεια. Και αν νοσούσαν θα περνούσαν ήπια την ασθένεια.

Η πρώτη καταγεγραμμένη μέθοδος περιλάμβανε μια αιχμηρή βελόνα από σίδερο που τσιμπούσε επανειλημμένως και κυκλικά, φλύκταινα του δέρματος -ανθρώπου που είχε ευλογιά-, συνήθως στο πάνω μέρος του χεριού.

Σύμφωνα με έρευνα που έκανε ο Dr. Arthur Boylston (απόφοιτος του Yale University και του Harvard Medical School), η αρχικά το εμβόλιο αναφέρθηκε ως “inoculation”, καθώς η διαδικασία αφορούσε την ανοσοποίηση. Ακολούθησε το “variolation” (εκ του variola). Από την Ασία, το εμβόλιο πέρασε στην Αφρική, την Ευρώπη και μετά την Αμερική.

Στο δυτικό κόσμο το γνώρισε η Λαίδη Mary Wortley Montagu, αριστοκράτης, ποιήτρια, συγγραφέας και σύζυγος του Πρέσβη της Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη -όπου είχε φτάσει η πρακτική. Το 1717, ενώ είχε ‘χάσει’ τον αδελφό της από την ευλογιά και είχε ασθενήσει και η ίδια (είχε παραμορφωθεί στο πρόσωπο) έμαθε για τη μέθοδο που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε την τακτοποίηση της ευλογιάς το 1980, με τα εμβόλια να είναι το ‘όπλο’, για τους ασθενείς, αλλά και όσους ενδέχεται να έχουν μολύνει.

HIV/AIDS

Η εκ των πιο φονικών πανδημιών που έχουν προκύψει στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν έχει γίνει ενδημία σαράντα χρόνια μετά την εμφάνιση της. Για την ύπαρξη του ιού ΗΙV ευθύνεται ο άνθρωπος, δηλαδή κάτοικοι της Κεντρικής Αφρικής που σκότωσαν και έφαγαν χιμπατζή που είχε μολυνθεί. Μετά έγινε γνωστό πως ο συγκεκριμένος ιός υπήρχε στη γη από το 1800. Παρουσιάστηκε στις ΗΠΑ το 1981.

Σαράντα χρόνια αργότερα είναι ακόμα “επιδημία λοιμώδους ασθένειας που εξαπλώνεται σε χώρα, αλλά ακόμα και σε ήπειρο ή ηπείρους” (δηλαδή, πανδημία). Στο μεσοδιάστημα στοίχισε 36.3 εκατομμύρια ζωές, με τους αριθμούς να αυξάνονται κάθε χρόνο. Μόνο πέρυσι έγινε ο λόγος θανάτου 680.000 ανθρώπων. Στην Αφρική εξακολουθεί να υπάρχει πανδημία, με εγκύους να περνούν τον ιό στα παιδιά τους -αφού δεν υπάρχουν έγκαιρες διαγνώσεις ή πρόχειρες θεραπείες. Στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη ο ιός είναι ενδημικός.

Ποια ήταν η λύση στο πρόβλημα;

Δεν υπάρχει θεραπεία για το AIDS. Υπάρχει για τον ιό HIV. Επίσης, το αμερικανικό FDA ενέκρινε πριν λίγες ημέρες φάρμακο -μακράς δράσης- για την πρόληψη -την προφύλαξη πριν την έκθεση ανθρώπων που είναι στις ομάδες με υψηλό ρίσκο μόλυνσης. Είναι η πρώτη φορά που διατίθεται ενέσιμο αντιρετροϊκό φάρμακο, ως προληπτικό μέτρο.

Το Magazine δημοσίευσε ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του AIDS όλα όσα αφορούν τον ιό HIV και το AIDS και τα θλιβερά αποτελέσματα έρευνας που θέλουν

*το 78% χαρακτήρισε ως επικίνδυνη νόσο τη λοίμωξη HIV

*το 29% είπε πως τα άτομα με HIV αποτελούν κίνδυνο για την κοινωνία,

*το 28% δήλωσε πως τα άτομα με HIV δεν μπορούν να εργασθούν σε κανονικές δουλειές,

*το 25% ξεκαθάρισε πως επιθυμεί φιλικές σχέσεις με οροθετικούς, δεν θα τους ενοικίαζαν σπίτι και δεν θα κάθονταν δίπλα τους!

*το 41% δήλωσε πως ο ιός HIV μεταδίδεται από τη χρήση τουαλέτας

*το 36% ενημέρωσε ότι ο ιός μεταδίδεται με αγκαλιά και

*το 30% πως μεταδίδεται με κοινή χρήση ειδών -πχ μαχαιροπίρουνα, πιάτα κλπ.

Υπάρχει και ένα 24% που πιστεύει ότι ο ιός HIV μεταδίδεται από το τσίμπημα εντόμων.

SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome)

Το Μάιο του 2020 το Conversation είχε δημοσιεύσει άρθρο με τίτλο “η μυστηριώδης εξαφάνιση του πρώτου ιού SARS -και γιατί χρειαζόμαστε εμβόλιο για τον έναν, αλλά όχι για τον άλλον”.

Ο SARS-Cov-1 που είναι ξαδελφάκι του SARS-Cov-2 (δηλαδή, της οικογένειας των κορονοϊών) έκανε ντεμπούτο το Νοέμβριο του 2002, στο Guangdong της Κίνας. Δεν αναφέρθηκε όμως, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και έτσι χρειάστηκε το ξέσπασμα του Φλεβάρη του 2003 στο Hanoi του Vietnam για να αφυπνιστεί ο πλανήτης. Ήταν ήδη αργά, καθώς οι πρώτοι ασθενείς είχαν κάνει τα ταξίδια (σε όλον τον πλανήτη) και τις μεταδόσεις τους. Ο ιός σκότωνε 1 στους δέκα ασθενείς (ποσοστό μεγαλύτερο του 50% ήταν άνθρωποι ηλικίας από 65 χρόνων και πάνω), ώσπου μια μέρα δεν ήταν ανάμεσα μας.

Οι μελέτες δεν έχουν καταλήξει πως ο λόγος για την εξαφάνιση του ήταν οι καραντίνες που εφαρμόστηκαν παντού -μαζί με τις θερμομετρήσεις και τις μάσκες. Δεν έχουν καταλήξει και για το πώς ξεκίνησε. Υπάρχει η θεωρία των νυχτερίδων, αλλά δεν πρόκειται για δεδομένο.

Δεδομένα ωστόσο, κυρίως επηρεάστηκε η Ασία, ενώ ‘μπήκε’ σε άλλες 29 χώρες. Επίσης, οι ασθενείς με SARS ήξεραν τι είχαν. Εννοώ δεν υπήρχαν ασυμπτωματικοί. Έτσι ο ιός δεν ήταν πια πρόβλημα, πριν βρεθεί θεραπεία ή εμβόλιο. Eν τούτοις, είχε προκύψει ένας οδηγός για τα SOS αν εμφανιστεί ανάλογη συνθήκη -αχρείαστος να ήταν. Στο Νο1 της λίστας αναφερόταν “η διαφάνεια είναι η καλύτερη πολιτική”.

Αν δεις τι συνέβη το 2003 και τι ζούμε τώρα, θα διαπιστώσεις πολύ εύκολα την ειδοποιό διαφορά.

Όπως αναφέρουν οι Los Angeles Times “αν κάποιος προσπαθούσε να φτιάξει ένα ιό με τη μέγιστη αποτελεσματικότητα, αυτό που θα δημιουργούσε θα έμοιαζε πολύ στον SARS-CoV-2. Αυτό που τον κάνει υπερδύναμη είναι ότι μπορεί και κρύβεται. Ενώ έχεις μολυνθεί, νιώθεις μια χαρά, συναντάς φίλους, ενδεχομένως να μην τηρείς και όλα τα μέτρα και την άλλη μέρα είσαι άρρωστος.

Ο λόγος που μπορούσαμε να σταματήσουμε όσους είχαν SARS, ήταν ότι ήταν άρρωστοι, μόνο όταν μολύνονταν. Οι μολυσμένοι δεν μπορούσαν να περπατήσουν ανάμεσα μας, κάτι που γίνεται με τον κορονοϊό”.

Ποια μπορεί, λοιπόν να είναι η λύση;

α) Οι πολλοί εμβολιασμοί που θα δώσουν κάτι σαν ανοσία της αγέλης.

β) Οι μολύνσεις έως ότου δεν υπάρχει κάποιος που δεν έχει νοσήσει και η φυσική ανοσία -ή ο θάνατος. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάς ποτέ ότι ακόμα πεθαίνουν άνθρωποι στον κόσμο από γρίπη. Που είναι ενδημική. Κάτι που δεν θα το έλεγες και πολύ παρήγορο.