ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΜΕ ΟΔΗΓΟ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟ

Το Ταξίδι στο Κράτος αποτυπώνει όλα τα καίρια ζητήματα που αφορούν το κράτος, τη συγκρότηση και τη λειτουργία του: έθνος, λαός, επικράτεια, δίκαιο, Σύνταγμα, δικαιώματα. Το ενδιαφέρον και ταυτόχρονα το δύσκολο είναι ότι αυτή τη χαρτογράφηση γίνεται με έναν τρόπο ώστε να είναι εύκολο για οποιοδήποτε αναγνώστη. Αυτός δεν χρειάζεται να είναι ούτε δικηγόρος, ούτε νομικός, ούτε να προέρχεται απαραίτητα από τις πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι το Ταξίδι στο κράτος καταπιάνεται με βαριές έννοιες που αντικειμενικά δεν προσφέρονται για αμέριμνη ανάλυση.

Το βιβλίο αυτό ξεχωρίζει για τον αφηγηματικό τρόπο με τον οποίο είναι γραμμένο. Είναι γεμάτο εικόνες και ιστορίες, όχι μόνο από το μακρινό παρελθόν αλλά και από την πρόσφατη ιστορία ως και από τη ζωή του συγγραφέα. Αυτό κερδίζει τον αναγνώστη. Και πείθει.

Είναι σημαντικό ότι συνδέει κρίσιμα πολιτικά ζητήματα του καιρού μας, θέματα που μας έχουν απασχολήσει και μας απασχολούν στα δημόσια πράγματα, για να εξηγήσει το πώς αυτές οι έννοιες επηρεάζουν τη ζωή μας και διαμορφώνουν την πραγματικότητά μας-κοινώς τον αντίκτυπο που έχουν στη ζωή μας: Ελληνοτουρκικές σχέσεις, Συμφωνία των Πρεσπών, ανελεύθερες δημοκρατίες, ακροδεξιά και ρατσισμός, μειονότητες, προσφυγικός και μεταναστευτικός πληθυσμός, ένταξη και αποκλεισμός.

Το βιβλίο, λέει ο συγγραφέας, ότι είναι γραμμένο για πολίτες. Και νομίζω ότι η ιδιότητα του πολίτη είναι στο φόντο όλων των σελίδων του ταξιδιού, ρητά η άρρητα. Η ευθύνη ως η άλλη όψη της ελευθερίας. Οι έννοιες στο «Ταξίδι στο κράτος» είναι διφυείς. Το Σύνταγμα είναι σύμβολο δικαιωμάτων, αλλά ταυτόχρονα ο κατεξοχήν τόπος της εξουσίας. Το δίκαιο: καταναγκασμός και εγγύηση ασφάλειας συνάμα. Έτσι και η ιδιότητα πολίτη. Αλλά δεν είμαστε όλοι πολίτες. Για την ακρίβεια, κάποιοι είμαστε επειδή κάποιοι άλλοι δεν είναι. Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, το κράτος διαλέγει το λαό του και η ιδιότητα του πολίτη βρίσκεται στην καρδιά της κυριαρχίας. Το πόσο σημαντική είναι η ιδιότητα του πολίτη αποκρυσταλλώνεται στη φράση της Χάνα Άρεντ “η ιθαγένεια είναι το δικαίωμα του να έχουμε δικαιώματα”, η οποία έγραφε ότι οι πρόσφυγες με τον ξεριζωμό τους δεν έχαναν μόνο την ιδιότητα του πολίτη αλλά και την ιδιότητα του ανθρώπου.

Το πώς αντιλαμβανόμαστε το κράτος και το δίκαιο σε κάθε ιστορική στιγμή, γράφει ο συγγραφέας, σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τις μετακινήσεις πληθυσμών. Μέσα από αυτές όχι μόνο αλλάζουν οι νομοθεσίες των κρατών για να διαχειριστούν τη μετανάστευση, αλλά μετασχηματίζονται διαρκώς οι ίδιες πολιτικές κοινότητες με τρόπο αναπάντεχο. Οι μεταναστεύσεις αλλάζουν τους λαούς. Η ανθρώπινη κινητικότητα είναι βασική παράμετρος της ζωής των κρατών στον κόσμο. Όλοι από κάπου ήρθαν. Αυτόχθονες δεν υπάρχουν στη νεωτερικότητα. Πριν τριάντα χρόνια δεν θα φανταζόμασταν ποτέ ότι θα λέγαμε Ελληνοαλβανός. Σήμερα το λέμε. Σε είκοσι χρόνια από τώρα ίσως λέμε και κάτι άλλο. Και ο Χριστόπουλος όχι μόνο ακαδημαϊκά το ξεδιπλώνει, αλλά και πολιτικά το παλεύει.

Αυτό που βρίσκω πολύ ενδιαφέρον στο βιβλίο είναι η σχέση με το χρόνο. Το βιβλίο ξεκινάει μιλώντας με και για το παρελθόν, αφού και το πρώτο του κεφάλαιο μας εισάγει στον κόσμο των εννοιών της πολιτειολογίας. Ιστορία των εννοιών, λοιπόν. Στην πορεία του, όμως το Ταξίδι καταφέρνει και συνενώνει την ιστορία των εννοιών αυτών με το παρόν κάνοντας παράλληλα μικρές προβολές στο μέλλον για αυτά που ενδεχομένως να έρθουν στη συνέχεια.

Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι δεν υπάρχει κάτι οριστικό στην ιστορία του κράτους, άρα ούτε και στο δίκαιο. Ούτε βέβαια, καλό τέλος. There is no happy end because there is no end at all, τιτλοφορεί το τελευταίο του κεφάλαιο. Τα δικαιώματά μας δεν είναι αναπαλλοτρίωτα, είναι γεννήματα των καιρών μας, θέλοντας να καταδείξει ότι είναι ρευστά και υπό διαρκή διαπραγμάτευση. Τίποτε δεν είναι αυτονόητο στο Ταξίδι στο κράτος. Όσα εμείς σήμερα θεωρούμε δεδομένα, δεν είναι παρά υλικά αποτυπώματα μιας μακράς διάρκειας ιστορικής στιγμής. Το ταξίδι είναι θέμα συσχετισμού. Ο συσχετισμός στοιχειώνει το ταξίδι στο κράτος.

Η ιστορία δεν έχει άλλον οδηγό, ούτε πιλότο, παρά τον συσχετισμό δυνάμεων στις ανθρώπινες κοινότητες. Κι επειδή ο συσχετισμός δεν είναι πάγιος, η κανονικότητα στην ιστορία είναι το αναπάντεχο, γράφει ο Χριστόπουλος. Αναπόδραστα σκέφτομαι την πολιτική και κοινωνική μας πραγματικότητα από το 2020 και μετά, την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, την περιστολή δικαιωμάτων, τη διαρκή αστυνόμευση και την επίκληση της ασφάλειας.

Η σημαντική συνεισφορά του βιβλίου είναι ακριβώς αυτό: ότι μας βοηθά να κατανοήσουμε ότι ο πολιτικός κόσμος της νεωτερικότητας διαμορφώθηκε έτσι μέσα από ιστορικές συγκυρίες και αναπάντεχα γεγονότα. Η πρόοδος του κράτους και του δικαίου δεν είναι δεδομένη. Γι αυτό και έχουμε ανάγκη τους θεσμούς, τη λειτουργία τους και τις δικλείδες ασφαλείας που μόνο αυτοί έχουν. Στις κανονικές στιγμές, οι θεσμοί βοηθάνε τους αδυνάμους. Γι’αυτό και ο συγγραφέας αναδεικνύει το ιστορικό κεκτημένο του κράτους δικαίου.

Αν τέλος, κάποιος μου ζητούσε να απομονώσω ένα χαρακτηριστικό του συγγραφέα μία ποιότητά του, δεν είναι μόνο ότι ξέρει να μιλάει και να γράφει. Θα έλεγα κυρίως ότι ξέρει να ακούει, ξέρει να ακούει τον συνομιλητή του. Και αυτό νομίζω ότι του δίνει τη δυνατότητα να μπορεί να συνομιλήσει με τους πάντες. Το ίδιο κάνει και με τα κείμενά του, τα οποία είναι γραμμένα με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορούν να τα διαβάσουν όλοι. Αυτή την αφηγηματική ευστοχία και αμεσότητα δεν την έχουν πολλοί συγγραφείς ειδικά όταν γράφουν ι για σύνθετα πολιτικά και ιδεολογικά φορτισμένα ζητήματα.

Όμως, ο Χριστόπουλος γράφει με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο διδάσκει. Διαβάζοντάς τον ένιωθα ότι τον άκουγα. Με φροντίδα ώστε να υπάρξει κατανόηση, με ζωντάνια και με ανοιχτότητα. Και έτσι συνομιλεί ως δάσκαλος με τους φοιτητές του και ως συγγραφέας με τους αναγνώστες των κειμένων και των βιβλίων του.

Σε τελευταία ανάλυση, αυτό που ζητάει από τον αναγνώστη – συνταξιδιώτη του είναι μονίμως επαγρύπνηση. Το ταξίδι, κάθε ταξίδι, θέλει επαγρύπνηση. Άξιος οδηγός λοιπόν στο δύσκολο Ταξίδι στο κράτος.΄

Το “Ταξίδι στο Κράτος” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις. Η Γεωργία Σπυροπούλου είναι νομικός.