MATRIX: ΚΙ ΑΝ ΠΛΗΣΙΑΖΕΙ Η ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΘΑ ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΤΟ ΜΠΛΕ Η ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΑΠΙ;

Αν δεν έχεις δει το Matrix -έστω το πρώτο- θα ήθελα να σε ρωτήσω πώς τα κατάφερες -από επιστημονικό ενδιαφέρον. Πώς γίνεται να προσπέρασες, όταν από το 1999 έως σήμερα ακούγεται η φράση “μήπως ζούμε στο Matrix;”, κάθε φορά που υπάρχει αδυναμία κατανόησης του όποιου φαινομένου. Ως είδος, αναφερόταν το “επιστημονικής φαντασίας“.

Eϊκοσι δύο χρόνια μετά, επιστήμονες εξηγούν πως δεν έχει αποδειχθεί ότι το σενάριο δεν είναι βγαλμένο από τη ζωή. Με αφορμή την επιστροφή του πολιτιστικού φαινομένου στις μεγάλες οθόνες, με το “The Matrix Resurrections” θα δούμε τι εννοούν.

Το πρώτο το Matrix, το αυθεντικό -το παραδοσιακό, το ορθόδοξο- είχε δείξει από το 1999 θεωρίες που υπήρχαν όσο υπάρχει ο άνθρωπος και αργότερα μελετήθηκαν από επιστήμονες -ως πραγματικά ενδεχόμενα. Επί ποίου θέματος; Του ενδεχομένου να ζούμε σε προσομοίωση υπολογιστή -όπως είχε διαβεβαιώσει ο “Μορφέας” τον Neo, στη σχετική του ερώτηση, ενώ αμφότεροι ήταν στο πρόγραμμα που είχε δημιουργήσει ένας supercomputer τεχνητής νοημοσύνης -και λεγόταν Matrix.

Ειρήσθω εν παρόδω, τη σήμερον ημέρα υπάρχουν supercomputers. Όπως δημιουργούνται και ρομπότ που έχουν ξεπεράσει κάθε φαντασία. Δημιουργούνται μηχανές που μαθαίνουν να λειτουργούν μόνες τους και παίρνουν πρωτοβουλίες. Κάτι που θα έλεγες πως είναι ανησυχητικό. Οι επιστήμονες λένε ότι η μετάβαση θα αφορά και υπαρξιακούς κινδύνους και πως αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι να σχεδιαστούν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που θεμελιακά θα είναι με το μέρος μας -θα μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες και θα είναι εναρμονισμένα με τις ανθρώπινες προθέσεις. Αγχώνεσαι -γιατί ξέρεις πως ήδη δημιουργούνται μηχανές με έναν αποκλειστικό στόχο που είναι το κέρδος; Καλά κάνεις. Αλλά ας γυρίσουμε στο θέμα μας.

Μέχρι σήμερα δεν έχει αποκλειστεί η πιθανότητα να είμαστε εικονικές οντότητες. Και όχι, δεν πρόκειται για -άλλη μια- θεωρία συνωμοσίας. Θα σκέφτεσαι “αν ζούμε σε προσομοίωση ποιος την έφτιαξε;”. Θα στο απαντήσουν (και αυτό) οι αρμόδιοι.

Τι εννοούμε όταν λέμε προσομοίωση

Ο ορισμός της προσομοίωσης έχει ως εξής: είναι η μίμηση της λειτουργίας μιας πραγματικής διαδικασίας ή συστήματος μέσα στο χρόνο. Απαιτεί τη χρήση μοντέλου που αντιπροσωπεύει τα βασικά χαρακτηριστικά ή τις συμπεριφορές του επιλεγμένου συστήματος (ή διαδικασίας). Η προσομοίωση αντιπροσωπεύει την εξέλιξη του μοντέλου, με την πάροδο του χρόνου.

Για την εκτέλεση συνήθως χρησιμοποιούνται υπολογιστές. Προσομοίωση χρησιμοποιείται και στην επιστημονική μοντελοποίηση φυσικών ή ανθρώπινων/κοινωνικών συστημάτων -για την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας τους και για να φανούν τα δυνητικά αποτελέσματα εναλλακτικών συνθηκών και τρόπων δράσης.

Είναι εργαλείο σε τεχνολογικές εφαρμογές, που έχουν ως αντικείμενο τη βελτίωση επιδόσεων, εκπαίδευσης και video games. Η προσομοίωση γίνεται επιλογή και για τις συνθήκες που το πραγματικό σύστημα δεν μπορεί να εμπλακεί -γιατί δεν υπάρχει πρόσβαση ή υπάρχει κίνδυνος ή είναι ηθικά απαράδεκτο. Με όλα αυτά καταλαβαίνεις πού χρησιμοποιείται ήδη.

Το πιο απλό παράδειγμα είναι τα video games

Αν είσαι τουλάχιστον 30 χρόνων μπορείς να θυμηθείς πώς ήταν τα video games όταν ήσουν και παιδί και να καταλάβεις ότι αν τα συγκρίνεις με ό,τι κυκλοφορεί σήμερα, τότε απαιτούσαν ελάχιστη υπολογιστική δύναμη -και ελάχιστες υπολογιστικές δυνατότητες. Στα σημερινά, ‘μπαίνεις’ σε κόσμους, με την υπολογιστική δύναμη -και τις δυνατότητες- να είναι τεράστια, ώστε να επιτευχθεί το ρεαλιστικό του πράγματος.

Σου έχω δωράκι: την εξέλιξη αυτών που ξέρουμε σήμερα ως video games από το μηδέν έως σήμερα.

Με την AI (Αrtificial Intelligence), το VR (Virtual Reality) και το AR (Augmented Reality) να είναι σε άνθηση, σύντομα θα δούμε προσομοιώσεις που θα αναπαριστούν πιστά το δικό μας σύμπαν. Ναι, λέγεται Metaverse και δεν εννοώ την εταιρία του Mark Zuckerberg, αλλά το concept που σύμφωνα με το Linkedin έχει ως εξής: “Πριν το Internet όταν ήθελες να βρεις πληροφορίες για ένα ταξίδι που θα έκανες ή την πόλη που θα επισκεπτόσουν, έπρεπε ή να πας σε βιβλιοθήκη και να βρεις σχετικό βιβλίο ή να απασχολήσεις ταξιδιωτικό πράκτορα. Επίσης, μπορούσες αφότου φτάσεις να πάρεις τα σχετικά φυλλάδια που υπήρχαν. Από όταν εμφανίστηκε το διαδίκτυο, εμφανίστηκαν και ταξιδιωτικά sites, με σχόλια κοινού και πληροφορίες για τα πάντα.

Με το metaverse, θα φοράμε ειδική μάσκα (με γυαλιά και ακουστικά) της Magic Leap ή της Oculus και θα ‘μεταφερόμαστε’ στην πόλη που έχουμε προγραμματίσει να πάμε -οι ίδιοι- για εικονικό τουρ. Όπως θα ‘βλέπουμε’ πράγματα που μας ενδιαφέρουν, θα τα ‘σώζουμε’ στη σχετική -προφανώς ψηφιακή- λίστα. Άρα πρόκειται για το αποτέλεσμα όσων μπορούμε να πάρουμε από ταξιδιωτικό πράκτορα, το Internet και την προσωπική μας κρίση”.

Όλα αυτά υπήρχαν μόνο ως σκέψεις το 2003, όταν ο καθηγητής στο Future of Humanity Institute, του Oxford University Nick Bostrom δημοσίευσε εργασία, στην οποία είχε προβλέψει ότι “θα υπάρχουν υπολογιστές που θα είναι αρκετά ισχυροί, ώστε να μπορούμε να παράγουμε εκατομμύρια εκατομμυρίων υπολογισμούς όλης της ανθρώπινης ιστορίας -για να την καταλάβουμε καλύτερα”. Σκέψου το σε επίσκεψη σε μουσείο όπου μέσω τεχνολογιών νιώθεις πως είσαι στην Αρχαία Ελλάδα.

Αν είμαστε εμείς ικανοί μιας τέτοιας προσομοίωσης, ποιος μας λέει ότι δεν είμαστε παράγωγα άλλης που έχει γίνει από πιο προηγμένο πολιτισμό;

Είναι η ανθρωπότητα ο πρώτος και μοναδικός πολιτισμός σε 28 δισεκατομμύρια έτη φωτός του σύμπαντος ή προϋπήρχαν άλλοι πιο προηγμένοι και το σύμπαν μας είναι προσομοίωση που ‘έτρεξαν’;

Ο Elon Musk πιστεύει πως ζούμε σε Matrix, κατά 99%. Έχει πει ότι οι άνθρωποι είμαστε εξελιγμένη έκδοση των Sims. Λαός τον χλεύασε. Εκείνος μειδίασε και είπε το όνομα “Γαλιλαίος”.

Ο futurist Nick Bostrom, ο οποίος εξέδωσε τη ρηξικέλευθη εργασία “ζούμε σε προσομοίωση υπολογιστή;” το 2003, δίνει ως ποσοστό το 20%. Ο αστροφυσικός Neil deGrasse Tyson που είναι παρουσιαστής σε εκπομπή του National Geographic Channel, με τίτλο StarTalk είναι στο 50-50.

Προφανώς και δεν ήταν οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με αυτό το θέμα.

Οι βουδιστές έχουν αναπτύξει εδώ και χιλιετίες τη θεωρία του dharma (σημαίνει κοσμικός νόμος και τάξη και θεωρείται από πολλούς ως η απόλυτη αλήθεια και η πηγή όλων των πραγμάτων που βρίσκονται πέρα από τα “τρία βασίλεια”), οι Αζτέκοι πίστευαν ότι ο κόσμος μας ‘ζωγραφίστηκε’ από τους Θεούς, ενώ ο Πλάτωνας είχε εμπνευστεί την αλληγορία του σπηλαίου. Δηλαδή, όσο υπάρχουν άνθρωποι, υπάρχει και η ιδέα ότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως πραγματικότητα μπορεί να είναι και ψευδαίσθηση -μια σκιά αυτού που είναι πραγματικά η πραγματικότητα. Από τους αρχαίους χρόνους αμφισβητείται η βεβαιότητα ότι όντως ζούμε όσα ζούμε και δεν τα ονειρευόμαστε ή ότι δεν υπάρχει κάποιος δαίμονας που μας παραπλανά στο να πιστέψουμε ότι υπάρχει ένας άλλος -εξωτερικός- κόσμος.

Το 1999 τέθηκε ωστόσο, για πρώτη φορά η πιθανότητα να ‘τρέχουν’ αυτά που ζούμε υπολογιστές, από τους σεναριογράφους του Matrix, Lana και Lilly Wachowski.

Στο τέλος της ημέρας, τι είναι πραγματικότητα

Το Wired παρακολούθησε το Matrix (το πρώτο) με τον Bostrom, ταινία που κυκλοφόρησε τέσσερα χρόνια πριν την εργασία του επιστήμονα, ο οποίος είπε πως “ειδικά το πρώτο Matrix ήταν πολύ cool”. Σε διπλανό παράθυρο είχε τον “Μορφέα” να ρωτάει (τον Neo) “τι είναι πραγματικό; Πώς ορίζεις το πραγματικό;”, με τον γεννημένο στη Σουηδία φιλόσοφο, καθηγητή στο University of Oxford (έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη του υπαρξιακού κινδύνου, των ανθρώπινων αρχών, της ηθικής και ανθρώπινης βελτίωσης και τους κινδύνους της υπερευφυΐας), να λέει “αν είναι αξιόπιστο το επιχείρημα της υπολογιστικής προσομοίωσης, φαίνεται πως είναι αποκάλυψη για το πού ταιριάζουμε, μέσα στη μεγαλύτερη δομή της πραγματικότητας.

Αν η υπόθεση για την προσομοίωση είναι αληθινή, δεν πιστεύω ότι ο καλύτερος τρόπος για να χαρακτηρίσουμε τα πράγματα θα ήταν να πούμε ότι ο κόσμος που αντιλαμβανόμαστε δεν είναι ο πραγματικός. Θα έλεγα καλύτερα πως είναι πραγματικός, αλλά η πραγματικότητα του ενδεχομένως να συνίσταται στην προσομοίωση σε έναν υπολογιστή”.

Το βέβαιο είναι ότι δεν θα γίνουμε μπαταρίες

Στο Matrix οι υπολογιστές που είναι κυρίαρχοι, χρησιμοποιούν τους ανθρώπους για να τροφοδοτούν το σύστημα. Ο “Μορφέας” λέει πως το Matrix είναι ένας φανταστικός κόσμος που ‘δίνει’ (τροφοδοτεί) υπολογιστής “και έχει δημιουργηθεί, για να μας κρατά υπό έλεγχο, ώστε να αλλάξει το ανθρώπινο είδος και να το κάνει μπαταρία”.

Ο Bostrom λέει πως “καταναλώνουμε περισσότερη ενέργεια από όση παράγουμε. Υπάρχουν ήδη διαθέσιμες πολύ πιο αποτελεσματικές μηχανές, σε ό,τι αφορά τη μετατροπή της ενέργειας. Δεν θα θέλαμε να κρατήσουμε έναν ολόκληρο ανθρώπινο οργανισμό, για να ‘βγάζει’ σπαταλημένη θερμότητα”.

Aν δεν είμαστε μπαταρίες τι είμαστε -στην προσομοίωση;

“Δεν αφορά την εικόνα με τα οργανικά μυαλά ανθρώπων του Matrix που επιπλέουν σε δεξαμενές και είναι συνδεδεμένα με μεγάλες δέσμες ινών, τα οποία τρέφονται με κάποιου είδους ‘τρόφιμο’ από τεχνητό κόσμο προσομοίωσης. Τα μυαλά θα είναι μέρος της προσομοίωσης. Θα έχετε τις αισθήσεις σας και το μυαλό σας θα είναι προσομοιωμένο, σε ένα εξαιρετικά λεπτομερές επίπεδο. Θα έχει την ίδια δομή επεξεργασίας πληροφοριών που μπορεί να εφαρμοστεί σε hardware από σιλικόνη. Αυτό είναι είδος υπόθεσης του επιχειρήματος της προσομοίωσης”. Ο ίδιος το αποκαλεί “substrate independence” (υποστρωματική ανεξαρτησία). “Είναι η ιδέα πως το συνειδητό μπορεί να εφαρμοστεί, όχι μόνο σε βιολογικό υπόστρωμα, αλλά και σε αυτό υπολογιστή”.

Η απάντηση στο ερώτημα αν ένα πρόγραμμα μπορεί να έχει συνείδηση

Τον Οκτώβριο του 2020 ο Neil deGrasse Tyson είχε πει ότι “οι πιθανότητες είναι 50-50”. Είχε προσθέσει ότι αν ζούμε ήδη σε προσομοίωση, αυτή πιθανότητα μας δημιουργεί αντιλήψεις για την πραγματικότητα κατ’ απαίτηση, αντί να προσομοιώνει όλη την πραγματικότητα, όλη την ώρα. Όπως δηλαδή, ένα βελτιωμένο video game απεικονίζει μόνο μέρη ενός σκηνικού στον παίκτη. Κατέληξε στο “ίσως για αυτό να μην μπορούμε να ταξιδέψουμε πιο γρήγορα από την ταχύτητα του φωτός. Αν μπορούσαμε, θα μπορούσαμε και να φτάσουμε σε άλλο γαλαξία”.

Είχε προηγηθεί ανάλυση -αστροφυσικών- βάσει της οποίας οι πιθανότητες να ζούμε στη βασική πραγματικότητα -υπάρξεων που δεν προσομοιώνονται- είναι 50%. Τονίστηκε ότι αν ποτέ οι άνθρωποι ανέπτυσσαν τη δυνατότητα να προσομοιώνουν συνειδητά όντα, οι πιθανότητες θα άλλαζαν άρδην “καθώς είμαστε ήδη εικονικοί κάτοικοι, μέσα στον υπολογιστή κάποιου άλλου”. Δηλαδή, ζούμε σε ένα Matrix.

Το ερώτημα που προέκυπτε ήταν πώς προσδιορίζεται η συνείδηση και αν υπάρχει πώς κάποιος να την προσομοιώσει. Σήμερα η απάντηση είναι “μέσω προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης”.

Θα διάλεγες το μπλε ή το κόκκινο χάπι;

Το κομβικό σημείο στο Matrix του ’99 ήταν το “θα πάρεις το κόκκινο χάπι ή το μπλε;” του “Μορφέα” στον Neo -όταν όλα έφτασαν στην στιγμή της αλήθειας. Της κρίσης. Αν έπαιρνε το μπλε χάπι, όλα τα τελείωναν εκεί. Με το κόκκινο, του προσφερόταν η ευκαιρία να μάθει την αλήθεια. Αν είμαστε όλοι λογισμικά που ‘τρέχουμε’ σε προσομοιωμένο κόσμο, γιατί έχει σημασία να μάθουμε την αλήθεια που προσφέρει ο “Μορφέας”; “

Το αν ο κόσμος που αντιλαμβανόμαστε είναι πραγματικός, έστω και σχετικά, έχει σημασία για την προσομοίωση. Θα είναι μεγάλη ανησυχία μας. Οι εμπειρίες που θα έχουμε σε αυτήν την προσομοιωμένη πραγματικότητα”. Ποιο χρώμα θα διάλεγε ο καθηγητής; “Ως φιλόσοφος έχω μασήσει ήδη λίγο από το κόκκινο χάπι”. Στο μυαλό του το θέμα δεν είναι “ανώτερη απόλυτη αλήθεια vs μένω στην άγνοια μου”. “Είμαι από τη φύση μου επιφυλακτικός. Αν υπήρχε τρίτη επιλογή, θα έκλινα προς αυτήν”.

Τι είχε πει όμως, ο Bostrom που έκανε εντύπωση

Το 2003 ήταν που ο Bostrom είπε πως “ακόμα και αν χρησιμοποιείται για αυτόν τον σκοπό ένα πολύ μικρό κομμάτι των πόρων αυτού του τεχνολογικά ώριμου πολιτισμού, η συντριπτική πλειοψηφία των μυαλών σαν το δικό μας, θα ζει σε κόσμους προσομοίωσης, από ό,τι στις πρωτότυπες ιστορίες”. Είχε φανταστεί έναν τεχνολογικά πεπειραμένο πολιτισμό, που διαθέτει τεράστια υπολογιστική ισχύ και χρειάζεται ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της δύναμης ώστε να προσομοιώσει νέες πραγματικότητες, που περιλαμβάνουν συνειδητά όντα.

Το επιχείρημα του (η θεμελιώδης εργασία είχε για τίτλο “Αre you living in a computer simulation?” έδειξε ότι σχεδόν πάντα οι άνθρωποι εξαφανίζονται, πριν φτάσουν στο στάδιο της εξοικείωσης με την προσομοίωση. Δεν έδωσε απάντηση στο ερώτημα που έθεσε η εργασία του, αλλά έθεσε το ενδεχόμενο πως όσο αυξάνεται η ισχύ των υπολογιστών και εξελίσσεται η τεχνητή νοημοσύνη, μια από τις τρεις ακόλουθες δηλώσεις πρέπει να είναι αλήθεια. Ποιες;

(*) Το ανθρώπινο είδος είναι πολύ πιθανό να εξαφανιστεί, πριν φτάσει στο ‘μεταθανάτιο’ στάδιο (πεθαίνουμε πριν γίνουμε τεχνικά ικανοί να δημιουργήσουμε προσομοιώσεις σε υπολογιστές που θα έχουν συνείδηση).

(*) Οποιοσδήποτε μετά-ανθρώπινος πολιτισμός είναι εξαιρετικά απίθανο να εκτελέσει σημαντικό αριθμό προσομοιώσεων της εξελικτικής του ιστορία ή παραλλαγές (δεν θα εξαφανιστούμε, αλλά θα εξελιχθούμε τόσο που δεν θα μας ενδιαφέρει να ‘τρέξουμε’ τέτοιου τύπου προσομοιώσεις).

(*) Σχεδόν μετά πάσας βεβαιότητας ζούμε σε προσομοίωση υπολογιστή.

Από αυτό προκύπτει ότι η πεποίθηση πως υπάρχει σημαντική πιθανότητα να γίνουμε μια μέρα μετα-άνθρωποι (οι οποίοι ‘τρέχουν’ τις προσομοιώσεις των προγόνων τους -για την καλύτερη κατανόηση) είναι λανθασμένη. Εκτός και αν ζούμε αυτήν την στιγμή σε μια προσομοίωση.

Αν ζούμε σε προσομοίωση, ποιος την έφτιαξε;

“Μάλλον κάποια μορφή σούπερ ευφυίας και όχι κάποιος πολύ έξυπνος άνθρωπος. Η τεχνολογία που επιτρέπει τη δημιουργία προσομοίωσης που να είναι ρεαλιστική και να έχει συνειδητά όντα (όπως είναι οι άνθρωποι) είναι πολύ προηγμένο είδος τεχνολογίας. Ο πολιτισμός που έχει αναπτύξει τέτοιου είδους τεχνολογία θα έχει διαθέσιμη την τεχνολογία που μπορεί να βελτιώσει τη δική τους νοημοσύνη, ώστε να δημιουργήσει εκλεπτυσμένες μορφές τεχνητής νοημοσύνης.

Έως ότου ένας πολιτισμός αποκτήσει τις ικανότητες να δημιουργήσει αυτές τις προσομοιώσεις, θα έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει σπουδαιότερες μορφές νοημοσύνης. Οι προσομοιωτές θα είναι σούπερ ευφυείς”.