ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ “ΚΡΥΦΟ” ΑΜΑΖΟΝΙΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Περιηγηθήκαμε μέσα στην έκθεση του Δημήτρη Τσουμπλέκα που παρουσιάζει το ΕΜΣΤ στο παλιό εργαστήριο του Νίκου Κεσσανλή και της Χρύσας Ρωμανού στο Μαρούσι.
Η αλήθεια είναι πως το τελευταίο πράγμα που περιμένει κανείς να βρει σε ένα αδιέξοδο στενάκι στο ρέμα Πολυδρόσου είναι να βρεθεί μπροστά σ’ έναν Αμαζόνιο. Κυριολεκτικά, γιατί όντως βρίσκεται μέσα σε μία απόκοσμη ζούγκλα που συνθέτει το άγριο τοπίο της περιοχής λίγα χιλιόμετρα μόνο μακριά από τον αστικό ιστό, και μεταφορικά γιατί έτσι τιτλοφορείται το πολυδιάσταστο έργο του Δημήτρη Τσουμπλέκα, που εκτυλίσσεται στο παλιό εργαστήριο του Νίκου Κεσσανλή και της Χρύσας Ρωμανού, στο κτήμα τους στο Μαρούσι.
Με αυτόν τον “Αμαζόνιο” ξεκινά το καινούργιο εκθεσιακό πρόγραμμα του ΕΜΣΤ Extra Muros, το οποίο λαμβάνει χώρα εκτός των τειχών του Μουσείου και δίνει την ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει αθέατες πλευρές της πόλης και στους καλλιτέχνες τη δυνατότητα να συνομιλήσουν εντός πλαισίου με τα σημάδια της ιστορίας.
Εμείς βρεθήκαμε στον χώρο, περιηγηθήκαμε ανάμεσα στα έργα που συνθέτουν την προσωπική διαδρομή του Δημήτρη Τσουμπλέκα – που αναπτύσσονται σε πολλούς χώρους εντός και εκτός του εργαστηρίου του Κεσσανλή και της Χρύσας Ρωμανού- και μιλήσαμε μαζί του.
Μια εργασία πένθους
“Το τοπίο του Αμαζόνιου είναι η περιοχή του Αμαρουσίου και του ρέματος στο Πολύδροσο, μια περιοχή όπου μεγάλωσα ως τακτικός επισκέπτης στο κτήμα των θείων μου και όπου έζησα τα περισσότερα χρόνια της ενήλικης ζωής μου. Επιχειρώ μια εργασία πένθους και ταυτόχρονα τη συνέχιση ενός διαλόγου με τους νεκρούς προγόνους. Όπως συμβαίνει σε όλους μας, οι διάλογοι με τα αγαπημένα μας πρόσωπα παραμένουν ημιτελείς και τους συνεχίζουμε με μια εργασία μνήμης, είτε πρόκειται για την παιδική μας ηλικία, είτε για το αστικό τοπίο που αλλάζει γύρω μας ραγδαία. Ήθελα να θυμηθώ και να φτιάξω ένα αρχείο εικόνων, να συντάξω μια οπτική αυτοβιογραφία” αναφέρει ο Δημήτρης Τσουμπλέκας στο Magazine.
Στάση πρώτη της περιήγησής μας ένας παλιός σκοτεινός θάλαμος, “Το Αμπάρι”. Εκεί μέσω μιας βιντεοπροβολής περιηγηθήκαμε στη μεγάλη εγκατάσταση του καλλιτέχνη, στο καθαυτό του εργαστήριο, με τον ίδιο να μας ξεναγεί με ήρεμη και ατμοσφαιρική φωνή μέσω μιας ημερολογιακής καταγραφής στις σκέψεις και τους συνειρμούς του.
Όπως συμβαίνει σε όλους μας, οι διάλογοι με τα αγαπημένα μας πρόσωπα παραμένουν ημιτελείς και τους συνεχίζουμε με μια εργασία μνήμης, είτε πρόκειται για την παιδική μας ηλικία, είτε για το αστικό τοπίο που αλλάζει γύρω μας ραγδαία.
Στάση δεύτερη οι άδειες αποθήκες. Εδω βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τα ίδια τα έργα του, με φωτογραφίες μεγάλου μεγέθους που απεικονίζουν τον χώρο και το τοπίο που τον περιβάλλει, με νεκρές φύσεις τοποθετημένες στο εργαστήριο και διάφορες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, με γλυπτικές κατασκευές και αναπάντεχες συναρμογές αντικειμένων που κυρίως βρέθηκαν στο ίδιο εργαστήριο του Κεσσανλή, αλλά και παλιών υλικών ζωγραφικής και οργανικών υλικών από την περιοχή. Δε λείπουν στοιχεία του ίδιου του χώρου: οργανικά υλικά, κλαδιά, φύλλα, πέτρες από το ρέμα και τον κήπο, αλλά και υλικά ζωγραφικής, τελάρα, καβαλέτα, πηχάκια κ.ά.,επίσης συναρμολογημένα ιδιαίτερα.
Πώς επιστρέφουμε στους χώρους που παίζαμε σαν παιδιά;
“Οι συνθέσεις αυτές είναι συναρμολογημένες κάπως παιδικά, δεν έχω κάποια ιδιαίτερη γλυπτική ικανότητα”, αναφέρει ο Δημήτρης Τσουμπλέκας εξηγώντας μας τι είναι αυτά που αντικρίζουμε.
Χαρακτηριστικό έργο του η φωτογραφία μίας μάζας που παραπέμπει σε κάτι σαν κρανίο. Ο ίδιος μας εξηγεί πως είναι μία παλιά μπάλα μπάσκετ που βρήκε μετά από πάρα πολλά χρόνια στον κήπο του. “Η μορφή που έχει πάρει σήμερα μου θυμίζει όντως κρανίο” τονίζει. Το ίδιο εντυπωσιακή και μία έγχρωμη φωτογραφία με ένα παλιό γοβάκι, το γοβάκι της συζύγου του όπως μας πληροφόρησε, που από μέσα του βγαίνει καπνός. Λίγο πιο δίπλα ένα ζευγάρι παιδικά φθαρμένα παπουτσάκια, ένα χαρακτηριστικό κουκλάκι της δεκαετίας τους ’80, αλλά και μία γυάλα με διάφανα κέλυφη τζιτζικιών.
Στον χώρο που βρίσκεται πίσω από το εργαστήριο και είναι ορατός είτε μέσα από το τζάμι είτε από ένα μικρό εσωτερικό βεραντάκι δεσπόζει η κύρια εγκατάσταση της έκθεσης, «Το Δάσος», που είναι εντυπωσιακή: μια παλιά φωτογραφική μηχανή, αέρινες συνθέσεις με υφάσματα που μοιάζουν με φαντάσματα και σκιάχτρα, πράσινα τροπικά φύλλα, κορμοί, ξερές καλαμιές και μπαμπού, τελάρα, εργαλεία, μία περίεργη απόκοσμη ανθρωπόμορφη μορφή.
Βγαίνοντας από το εργαστήριο “πέφτουμε” πάνω σε πολλές φωτογραφίες του καλλιτεχνικού ζευγαριού Κεσσανλή – Χρύσας, αλλά και δύο παιδικά γράμματα που απευθύνονται σε αυτούς. Κυρίαρχη είναι μία αίσθηση πως μόλις γίναμε μάρτυρες μιας χαρτογράφησης ενός οικείου σε όλους μας τόπου που πια δεν υπάρχει: της παιδικής ηλικίας. Μία παιδική εξερεύνηση, αλλά και μία καταβύθιση στις αναμνήσεις και τη φθορά που επελαύνει αδιατάρακτα, με την οργανική σύνδεση της αποσύνθεσης και της ζωής, με τους πεθαμένους μας και τον διάλογο που δε σταματάει ποτέ.
Στάση τέταρτη η πισίνα. Μία πισίνα με λιμνάζοντα καφέ νερά γεμάτα φύλλα και χώμα στο κάτω μέρος της. Η καθότητα του νερού συνδεδεμένη εδώ ξεκάθαρα με τη σήψη. Στον ένα τοίχο της δεσπόζει ένα λευκό κινηματογραφικό πανί που όταν βραδιάζει προβάλλεται ένα τρίλεπτο βίντεο σε λούπα με πλάνα από το ρέμα σε διαφορετικές εποχές του χρόνου με υπόκρουση ένα τραγούδι της Ζαν Μορώ από τη δεκαετία του ‘60.
Τα δέντρα είναι μια αλυσίδα ζωής και θανάτου που δουλεύει ακούραστα και ταυτόχρονα μια μηχανή ζωής χάρη στην οποία ζούμε κι εμείς.
Στο τέλος της διαδρομής, ο θεατής συναντά μια φωτεινή επιγραφή που κρέμεται ανάμεσα σε δύο δέντρα, «Τον Αμαζόνιο». Το σημείο θέασης ανοίγεται σε αυτό το κοντινό και ανοίκειο τοπίο, είναι μια ρωγμή στον αστικό ιστό.
“Ο Νίκος Κεσσανλής είχε βαπτίσει Αμαζόνιο μια γωνιά του κτήματος που συνορεύει με το ρέμα στο οποίο είχε φυτέψει εξωτικά φυτά. Σε ένα φαντασιακό επίπεδο το όνομα απηχεί τη φαντασίωση του εξωτισμού που μπορεί να βρίσκεται και δίπλα μας, την ακατάλυτη δύναμη της φύσης και της οργιώδους βλάστησης που εκτός από μεγαλείο και ομορφιά, συνδέεται και με τη σήψη. Τα δέντρα είναι μια αλυσίδα ζωής και θανάτου που δουλεύει ακούραστα και ταυτόχρονα μια μηχανή ζωής χάρη στην οποία ζούμε κι εμείς. Ήθελα να παρακολουθήσω και να καταγράψω αυτή τη ζωή” μας εξηγεί ο Δημήτρης Τσουμπλέκας.
Ένα ταξίδι στη μνήμη και μια γνωριμία με μια κρυφή όψη της πόλης
Ο «Αμαζόνιος» είναι ένα ταξίδι στη μνήμη και μια γνωριμία με μια κρυφή όψη της πόλης, ο διάλογος ενός σύγχρονου σημαντικού καλλιτέχνη με τους σπουδαίους προγόνους του, και με έναν τρόπο προγόνους όλων μας, κι ένα θραύσμα από μια πτυχή της Αθήνας που έχει σχεδόν ολοκληρωτικά θυσιαστεί στο βωμό της αστικής ανάπτυξης.
Η φαντασίωση της παιδικής μου ηλικίας ήταν να έχει νερό το ρέμα και να κάνουμε βαρκάδες σε ποτάμια, αντί να μπαζώνουμε ρέματα.
Ζητάμε από τον καλλιτέχνη να μας πάει λίγο πίσω στις αναμνήσεις του σαν παιδί από τη φύση… “Όταν ήμουν παιδί, στα τέλη της δεκαετίας του 70 και τις αρχές του 80, αυτή η γειτονιά ήταν το χωριό μου. Μια περιοχή με ελάχιστα σπίτια και μια όαση ελευθερίας για τα παιδιά της πολης. Ζούσαμε στην Πλάκα και ανεβαίναμε στο Μαρούσι τα Σαββατοκύριακα. Η φύση για μένα και τους φίλους μου ήταν ευθέως συνδεδεμένη με το παιχνίδι. Κυλιόμασταν στο χώμα, παίζαμε πετροπόλεμο στο ποτάμι, φτιάχναμε καλύβες στα πλατάνια, σκαρφαλώναμε στα δέντρα”.
Πώς όμως ο ίδιος οραματίζεται την ιδεατή πόλη;
Έχω κάνει αρκετές απόπειρες να περιγράψω την “ιδανική” πόλη, ιδίως στη φωτογραφική ενότητα Future Athens του 2004. Σε εκείνες τις φωτογραφίες ενέθεσα πρόβατα μπροστά στην Αθηναϊκή Τριλογία, οι σέρφερς κατέβαιναν τα ορμητικά νερά της οδού Πανεπιστημίου, οι αγελάδες έβοσκαν στις στέγες της Πλάκας και οι αρκούδες τριγύριζαν στο Κολωνάκι. Πολλά παράδοξα συνέβαιναν, αλλά αυτό που συγκρατώ ως επιθυμία είναι η παρουσία του νερού στην πόλη. Η φαντασίωση της παιδικής μου ηλικίας ήταν να έχει νερό το ρέμα και να κάνουμε βαρκάδες σε ποτάμια, αντί να μπαζώνουμε ρέματα.
