ΜΙΑ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΣΕ ΕΝΑ ΚΑΤΑΠΡΑΣΙΝΟ ΚΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ
Το Magazine βρέθηκε στο νησί της Άνδρου, μέσα σε ένα καταπράσινο κτήμα και παρακολούθησε την παράσταση της ομάδας ΑΣΠΙΚΑ "Συνάντησέ με στην έξοδο".
Όταν διάβασα πως μία θεατρική παράσταση θα παρουσιαστεί ανεξάρτητα στο νησί της Άνδρου εξεπλάγην. Η αλήθεια είναι πως δεν έχουμε συνηθίσει εξωφεστιβαλικό θέατρο εκτός των τειχών, εντός της νησιωτικής Ελλάδας και μάλιστα μέσα σε ένα “κρυμμένο” καταπράσινο κυκλαδίτικο κτήμα.
Η ηθοποιός Ειρήνη Δράκου τολμά, ωστόσο, και να ονειρευτεί και να… αποκεντρωθεί. Είναι θα λέγαμε από τους εκείνους τους ανθρώπους τους αθεράπευτα ρομαντικούς… Το καλλιτεχνικό residency της ΆΥΛΑ, του Κέντρου Παραστατικών Τεχνών & Δικτύου Συνεργασιών, που ίδρυσαν η ίδια και ο Ηλεκτρολόγος-Μηχανικός Ευάγγελος Παπαδάκης έχει τη στέγη του στο Κτήμα Ηλίανθος στην Άνδρο και εκεί έγινε η παρουσίαση της site specific παράστασης “Συνάντησέ με στην έξοδο” στην οποία πρωταγωνιστεί μαζί με τον Ευάγγελο Παπαδάκη.
Το Magazine με αφορμή την παράσταση αυτή πέρασε ένα Σαββατοκύριακο στην Άνδρο και στο μαγευτικό κτήμα Ηλίανθος, το οποίο βρίσκεται στη Χώρα. Οι οδηγίες της ομάδας ήταν σαφείς. “Θα περπατήσετε στην παραλία και μετά τα ενοικιαζόμενα δωμάτια του τάδε θα στρίψετε δεξιά στο μονοπάτι και θα ακολουθήσετε το ποτάμι”.
Η Έξοδος για μένα είναι να βγούμε έξω από αυτή την ‘μηχανή’, να αποκεντρωθούμε, να στραφούμε εκεί που υπάρχει χρόνος και χώρος.. Ίσως θα τολμούσα να πω μετά την τελευταία συλλογική εμπειρία και ιστορία, που μοιραία μοιραστήκαμε όλοι με τον κορονοϊό, να επιστρέψουμε στην ύπαιθρο και στα έρημα χωριά μας κι εκεί να επιχειρήσουμε μακριά απ’ το ψάρι που τρώει την ουρά του, κάτι αληθινά μεγάλο ή κάτι απλά αληθινό ή να πάμε μια βόλτα στο πάρκο, απλώς να περπατήσουμε, να επιστρέψουμε στα πόδια μας, να χαζέψουμε τον ουρανό.
Αυτό και κάναμε. Ακολουθήσαμε ένα καταπράσινο μονοπάτι στο οποίο τσαλαβουτούσαν μικρά και μεγάλα βατραχάκια και φτάσαμε στην είσοδο ενός καταπράσινου κτήματος, που ήταν γεμάτο από πορτοκαλιές, λεμονιές, ελιές, συκιές και αρωματικά φυτά. Το μονοπάτι κατέληγε μπροστα σε μία μεγάλη έκπληξη, μεγάλο ξύλινο θεατρικό σπίτι. Εντυπωσιακό στην όψη, με ανοίγματα στον χώρο των παραθύρων ώστε να βλέπουμε εντός του. Απέναντι και κάτω από θηριώδεις ελιές και συκιές είχαν στηθεί καρέκλες και κουρελούδες για να κάτσει το κοινό.
Αυτό ήταν το θερινό “σπίτι” της ΆΥΛΑ, ένας χώρος ικανός να φιλοξενήσει ποικίλες δράσεις, residencies, ακόμη και κάποια θερινή ακαδημία. Αυτό άλλωστε είναι το ρομαντικό όραμα της ομάδας, φιλόδοξο, αλλά σε καμία περίπτωση ουτοπικό.
“Αυτό που ονειρευόμουν πάντα και το βλέπω πολύ στο εξωτερικό είναι η πραγματική σύνδεση με την κοινότητα, αλλά και η εξωστρέφεια, η σύνδεση με άλλους καλλιτέχνες και πολιτισμούς. Θα θελα πολύ και τολμώ να ονειρευτώ να μπορούμε να φιλοξενούμε είτε να θέσουμε τις βάσεις για καλλιτεχνικά σχολεία, θερινές ακαδημίες, φεστιβάλ που μπορούμε να διαχειριστούμε και residencies καθώς και παραστάσεις που μας ενδιαφέρουν τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό και ταυτόχρονα να μπορεί ο χώρος αυτός να ταξιδεύει με τις δουλειές του τόσο στην Ελλάδα και έξω. Με ενδιαφέρει η έρευνα στη φύση και σ’ αυτή την ιδανικά αποκεντρωμένη συνθήκη που ο ερμηνευτής μπορεί να εξαντλεί τόσο τη δουλειά με το σώμα του και με τον εαυτό του, όσο και να ανακαλύψουμε ένα νέο νόημα για την ένταξη της κοινότητας μέσα σ αυτή τη συνθήκη” μου λέει η Ειρήνη Δράκου.
Μετά τις 21.00, λίγο πριν πέσει το σκοτάδι, η παράσταση ξεκινά και είναι πραγματικά μαγικά και… δροσερά. Για μιάμισι περίπου ώρα ταξίδεψαμε νοερά μέσα στην ψυχή και τις σκέψεις του Άμλετ και της Ηλέκτρας, ηρώων του μακρινού παρελθόντος, αλλά και απόλυτα διαχρονικούς. Και με έναν όμορφο συνειρμικό τρόπο όλο αυτό έδεσε με το σήμερα. Με τον πόλεμο, τη βία, την πανδημία, την κλιματική αλλαγή, τον φασισμό. Η Ειρήνη Δράκου στο νέο αυτό έργο έχοντας στο πλευρό της τον Ευάγγελο Παπαδάκη, κατάφερε να τα χωρέσει όλα. Ό,τι ζήσαμε και ό,τι εξακολουθούμε να ζούμε. Έδωσε ερμηνευτικά τον καλύτερό της εαυτό, ενώ παράλληλα χρησιμοποίησε πάμπολλα τεχνικά μέσα. Εντυπωσιακή η διαδραστική ηχητική εγκατάσταση του Λάμπρου Πηγούνη και λειτουργική η μαγνητοσκοπημένη προβολή εξωτερικών σκηνών.
Τι ήταν όμως αυτό που την ώθησε να κάνει την παράσταση αυτή;
Η ίδια η Ειρήνη Δράκου μου εξηγεί πως “της παράστασης προηγήθηκε η ανάγκη για τη δημιουργία ενός νέου έργου με αφορμή το τέλος της “Μηχανής Άμλετ” του Μύλλερ και συγκεκριμένα την πιο ωραία στιγμή του έργου, στην τελευταία του παράγραφο: ‘Εδώ Ηλέκτρα. Στην καρδιά του σκότους. Κάτω από τον ήλιο των βασανιστηρίων. Προς τις μητροπόλεις του κόσμου. Στο όνομα των θυμάτων. Αδειάζω όλο το σπέρμα που δέχτηκα. Μετατρέπω το γάλα των μαστών μου σε θανάσιμο δηλητήριο. Ανακαλώ τον κόσμο που γέννησα, μέσα στα σκέλια μου. Τον θάβω μες στην ντροπή μου. Κάτω η ευτυχία της υποταγής. Ζήτω το μίσος, η περιφρόνηση, η εξέγερση, ο θάνατος. Όταν με χασαπομάχαιρα στο χέρι θα διασχίζει τις καμάρες σας, θα γνωρίσετε την αλήθεια.’ ¨
Πάντα θεωρούσα ως επικίνδυνη την μονοδιάστατη ερμηνεία της βίας ως λύση για τα πράγματα. Δεν μπορούσα να διαβάσω το τέλος αυτού του κειμένου, σαν πρόσκληση της Ουλρίχε Μάινχοφ της εποχής του συγγραφέα ή ακόμη και σήμερα του σύγχρονου τζιχάντ ή του αχειραφέτητου εύκολου χουλιγκανισμού μας.
Ιστορικά ναι, μπορεί να είναι η στιγμή που και ο ίδιος ο Μύλλερ ανακοινώνει επίσημα το τέλος της ιστορίας και τη χρεοκοπία των ιδεών. Σκεφτόμουν, όμως, καιρό αυτό το κείμενο με ένα περίεργο συναίσθημα, μια αίσθηση εσωτερικής ανταρσίας τόσο ως προς τον Μύλλερ που τόσο με γοητεύει και με στοιχειώνει, όσο και ως προς άλλους πιο κοντινούς και εν ζωή δημιουργούς και άνδρες κυρίως διανοητές που ερμηνεύουν αυτό το τέλος της ιστορίας με μια μουχλιασμένη αίσθηση επαναστατικότητας και γλώσσας καθώς και έναν ναρκισσισμό περί τέλους και ήττας που αισθάνομαι περισσότερο ως ταφόπλακα οτιδήποτε νέου τολμάει να ξεμυτίσει ή να αμφισβητήσει ότι υπήρξε κάποτε νέο ή επαναστατικό…
Αισθανόμουν πολύ μόνη κουβαλώντας αυτή την αίσθηση και πολύ παράταιρη μέχρι που άκουσα την Ναόμι Κλάιν σε μια συνέντευξή να αποδίδει πολύ εύστοχα σε πολύ μεγάλο βαθμό την ευθύνη για τη σημερινή μας κατάντια και στην αριστερά για την έλλειψη φαντασία της. Η μοναξιά μου εξαφανίστηκε όταν ανακάλυψα ότι μια άλλη γυναίκα η ποιήτρια Barbara Kohler, μέσα από τα ποιήματα της ‘Κατοπτρισμοί Ηλέκτρα’ απαντάει μ έναν τρόπο σ’ αυτή την ερμηνεία του τέλους της Μηχανής Άμλετ, ως μια ανάγκη ‘’να διαφύγει της μηχανής του φόνου’’ και ένα συσχετισμό περισσότερο με τη λειτουργία του πένθους παρά με τη βεντέτα.
Η αρχική πρόθεση και πρόσκληση ήταν ως Ελληνίδα ηθοποιός να συνδιαλλαγώ με ένα άντρα Ευρωπαίο ηθοποιό, συγκεκριμένα τον Πολωνό ηθοποιό/σκηνοθέτη Przemysław Błaszczak, δημιουργώντας ένα χορικό κείμενο και έναν ΧΟΡΟ από δύο χώρες Ελλάδα και Πολωνία. Ολοκληρώσαμε την έρευνα, το υλικό όλο συγκεντρώθηκε, αλλά μας πρόλαβε ο κορονοϊός και όλη αυτή η έρευνα μπήκε προσωρινά στο συρτάρι. Εκεί για να είμαι ειλικρινής μετά από τόση δουλειά σκέφτηκα να εγκαταλείψω αυτή την προσπάθεια και τότε συνάντησα ή με συνάντησε το ποίημα του Αγγελόπουλου.
Το ποίημα έμοιαζε ως επικήδειος κάποιου για τον ίδιο του τον εαυτό και μ’ άρεσε πολύ. Γιατί ήταν πολύ φρέσκο αυτό το ποίημα και λυτρωτικό για την ανθρώπινη ταυτότητα απαγορεύοντας σε οποιονδήποτε να μιλήσει μετά το θάνατο του να μεταγράψει την ύπαρξη του ή την παρουσία του. Και γιατί ξεπερνούσε τα όρια του φύλου ή της ταυτότητας.
Είμαι επισκέπτης..
Το κάθε τι που αγγίζω με πονάει πραγματικά
κι έπειτα δεν μου ανήκει..
Όλο και κάποιος βρίσκεται να πει «δικό μου είναι»..
Εγώ δεν έχω τίποτε δικό μου είχα πει κάποτε με υπεροψία..
Τώρα καταλαβαίνω πως το τίποτε είναι τίποτε..
Ότι δεν έχω καν όνομα..
Και πρέπει να γυρεύω ένα κάθε τόσο..
Δώστε μου ένα μέρος να κοιτάω..
Ξεχάστε με στη θάλασσα..
Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία..»
Εκεί απενοχοποιήθηκα ως προς το έργο που μεγάλωνε ήδη μέσα στο συρτάρι μου και αποφάσισα να προχωρήσω στην παράσταση αυτή, αγκαλιάζοντας αυτό που μου δίνεται στην παρούσα στιγμή.
Εκεί ένιωσα και την ερμηνεία του ‘Δεν παίζω άλλο’ που ανακοινώνει ο Άμλετ του Μύλλερ και την ερμηνεία του ‘To be or not to be’ να μεταφράζεται σήμερα με το ερώτημα ‘ΠΩΣ ΖΕΙΣ’ το διαχρονικό ερώτημα που θέτει από τη γέννηση της και η τραγωδία και μια πιο λυτρωτική ερμηνεία για την τελευταία παράγραφο του Μύλλερ ως πρόσκληση στον πεθαμένο θεό να επιστρέψει ως μαινάδα από την Ανατολή μαζί με την χαμένη τελετή, το μοίρασμα της ιστορίας και το χορό γύρω και πάνω στη φωτιά. Την ανάγκη της επιστροφής της τραγωδίας και της αμήχανης ίσως επιστροφής σε μια νέα τελετή διερευνώντας μια νέα γλώσσα.
Ποια όμως είναι αυτή η έξοδος συνάντησης;
Στη δική μου ιστορία ψάχνω την Έξοδο σ’ ένα στοιχειωμένο ξενοδοχείο, συγκεκριμένα στο ξενοδοχείο Ευρώπη. Ή στο ξενοδοχείο ‘Ζωή’ αν θέλετε στο οποίο είμαστε όλοι επισκέπτες και περαστικοί.
Στη σύγχρονη αυτή μεταφορά η ζωή μοιάζει με μια κατασκευή σαν κι αυτό το ‘ψηφιακό’ πολύ δικό μας, παγκόσμιο χωριό όπου ο χρόνος τρέχει και τα σώματα δονούνται υστερικά, καταναλώνουν, νοσούν, δεν έχουν χρόνο να θρηνήσουν ή να χωνέψουν οτιδήποτε τα πλήττει ακόμη και αυτή καθαυτή την αληθινή ζωή που ευδοκιμεί μόνο στον αργό χρόνο της κοινότητας μαζί με το συναίσθημα και τις αισθήσεις. Δεν υπάρχει πέρασμα, διαβατήριος χρόνος για όλες τις μικρές και μεγάλες απώλειες που βιώνουμε καθημερινά.
Είναι όλα πληροφορίες προς κατανάλωση ακόμη και οι ζωές μας σαν τα κείμενα που ‘τρέχουμε’ διαβάζοντας τα λοξά.. η ταυτότητα και οι φίλοι μας φοβάμαι ότι δυστυχώς σε πολύ μεγάλο βαθμό είναι και αυτά πλασματικά.. ένα προφίλ και μια ανάρτηση.. καταναλώνουμε ανθρώπους λειτουργούμε ανθρωποφαγικά.. δε μπορούμε πλέον να συμβιβαστούμε καν με την απώλεια όλης αυτής της κατασκευής στην οποία εθιζόμαστε, όλους αυτούς τους ‘φίλους’ και το γνωστούς, αυτή την πανίσχυρη μάζα, ουρλιάζοντας την μοναξιά μας και την ανάγκη μας να υπάρξουμε μέσα σε όλο αυτό το στοιχειωμένο και νεκρό ‘χωριό’ που όλα τρέχουν ιλιγγιωδώς.
Η Έξοδος για μένα είναι να βγούμε έξω από αυτή την ‘μηχανή’, να αποκεντρωθούμε, να στραφούμε εκεί που υπάρχει χρόνος και χώρος.. Ίσως θα τολμούσα να πω μετά την τελευταία συλλογική εμπειρία και ιστορία, που μοιραία μοιραστήκαμε όλοι με τον κορονοϊό, να επιστρέψουμε στην ύπαιθρο και στα έρημα χωριά μας κι εκεί να επιχειρήσουμε μακριά απ’ το ψάρι που τρώει την ουρά του, κάτι αληθινά μεγάλο ή κάτι απλά αληθινό ή να πάμε μια βόλτα στο πάρκο, απλώς να περπατήσουμε, να επιστρέψουμε στα πόδια μας, να χαζέψουμε τον ουρανό.
Τι συμβολίζουν τα πρόσωπα της Ηλέκτρας και του Άμλετ;
Η αλήθεια είναι πως σκεφτόμουν καιρό αυτά τα δύο πρόσωπα την Ηλέκτρα και τον Άμλετ σαν δύο πνευματικά αδέρφια, δυό μαύρα πρόβατα ή δύο διαφορετικές εποχές ενός κοινού μύθου. Στην πορεία ένιωσα πως πρόκειται για διαφορετικές στιγμές του ανθρώπινου πολιτισμού.
Δεν ξέρω πια αν αυτές οι μεγάλες κοινότητες, όπως η Ευρωπαϊκή μπορούν να σταθούν σήμερα με τόσο γιγάντιο κενό παιδείας και πολιτισμού και να υπάρξουν πέρα από τις φατρίες των μεγάλων ολιγαρχών και των μεγάλων τραπεζών.
Στην ιστορία που αφηγούμαι ο Άμλετ είναι ο δυτικός άνθρωπος, συγκεκριμένα άντρας και Ευρωπαίος που προσκαλεί την Ηλέκτρα μια εξόριστη Ελληνίδα ηθοποιό που έρχεται σαν τον Διόνυσο πάντα από την Ανατολή να τον σώσει. Είναι λίγο χαμένοι στη μετάφραση αυτοί οι δύο. Μπορεί να είναι και οι δυο πλευρές του σύγχρονου ανθρώπου που συνδιαλέγεται με τον εαυτό του. Ο έλογος με τον μυστικό. Ο πατριαρχικός με τον μητριαρχικό ή ό,τι συμβολίζει ο σύγχρονος πολιτισμός σε αντίστιξη με τον αρχαιοελληνικό ανθρωποκεντρικό πολιτισμό ή ακόμη την καταγωγή της ιδέας της Ευρώπης ή της δημοκρατίας πριν ακόμη τους κλασσικούς χρόνους, στον κοινοτισμό συγκριτικά μ’ αυτό που βιώνουμε σήμερα χρησιμοποιώντας τις ίδιες λέξεις.
Πώς αυτή η “Τραγωδία- Αυτοβιογραφία” επικοινωνεί με το σήμερα; Ποιοι προβληματισμοί τη διατρέχουν; Μπορεί αλήθεια να διασωθεί ένας κοινός μύθος για την Ευρώπη και τον κόσμο σήμερα;
Δεν το έχω πει εγώ, το έχουν πει με διαφορετικό τρόπο πολλοί άλλοι πριν από μένα, ότι μ’ έναν τρόπο όλοι αφηγούμαστε μια ιστορία απ’ αρχής κόσμου, την ιστορία ενός ανθρώπου. Την λέμε ξανά και ξανά και όλοι είμαστε μια διαφορετική αφήγηση ή ανάγνωση της ίδιας ιστορίας.
Σίγουρα αυτοί που μίλησαν πρώτοι ιστορικά θα μας στοιχειώνουν, όπως και τα πρώτα σπαράγματα του μύθου. Αλλά πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να συναντιόμαστε γύρω από την φωτιά, μια κοινή καταγωγή. Τι πιο οικουμενική ιδέα από αυτή του ανθρώπου. Προηγείται του κατά πολύ αμφιλεγόμενου Ευρωπαίου με την κατά πολύ αμφιλεγόμενη καταγωγή του. Δεν ξέρω πια αν αυτές οι μεγάλες κοινότητες, όπως η Ευρωπαϊκή μπορούν να σταθούν σήμερα με τόσο γιγάντιο κενό παιδείας και πολιτισμού και να υπάρξουν πέρα από τις φατρίες των μεγάλων ολιγαρχών και των μεγάλων τραπεζών.
Η Ευρωπαϊκή, όπως και η παγκόσμια ιστορία, άλλωστε από την αρχή είναι μουλιασμένη στο αίμα. Αν δε διασωθούν και δεν υπάρξει σεβασμός στις μικρές κοινότητες, στις διαφορετικές γλώσσες και στους διαφορετικούς πολιτισμούς η Ευρωπαϊκή ιδέα θα παραμείνει μια παρέα από υποκριτές που διαλέγουμε τους φίλους μας ανάμεσα στους πιο ανώδυνους εχθρούς μας. Όπως μου είπαν και οι φίλοι Πολωνοί ή ανοίγουμε τα σύνορα μας και την αγκαλιά μας μόνο σε όσους έχουν το ίδιο χρώμα ή θρησκεία με εμάς ή δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντα μας.
Είσαι αισιόδοξη για το αύριο; Αφήνεις στο έργο σου κάποια ίχνη ελπίδας για το σήμερα;
Ναι είμαι πολύ. Γιατί δεν μπορώ να υπάρξω αλλιώς. Δεν μ’ ενδιαφέρει η ζωή αλλιώς. Νομίζω ότι στην ιστορία που αφηγούμαι αφήνω μια ανοιχτή πρόσκληση προς τον άνθρωπο μέσα μας να ξεμυτίσει να ‘ξεφοβηθεί’, να κάνει το βήμα στο κενό .. νομίζω ότι αυτό είναι ότι ανάστημα μου απομένει να αρθρώσω.
Γιατί επέλεξες να το παρουσιάσεις στην Άνδρο και στο Κτήμα Ηλίανθος;
Για όλους τους παραπάνω λόγους που αναφέρω. Γιατί αποφάσισα να βγω έξω από το δικό μου κουτί.
Πόσο λείπει το θέατρο από τα νησιά; Και πώς σας υποδέχτηκε ο κόσμος;
Λείπει νομίζω και το θέατρο και οποιαδήποτε μορφή τέχνης πάρα πολύ και διπλά από τα νησιά πάντα.. Πήρα πάρα πολλή αγάπη και ένιωσα αυτή τη δίψα του κόσμου τόσο που μου ανανέωσε τη διάθεση γνωρίζοντας με από την αρχή μ’ αυτή την τέχνη.
