ΜΠΟΡΕΙ ΑΡΑΓΕ ΑΠΟ ΤΗ ΘΗΒΑ ΝΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕΙ ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ;

Ο Παντελής Φλατσούσης είναι ένας δημιουργός με εξαιρετικά ευαίσθητες κεραίες. Με όχημα το θέατρο ντοκουμέντο προσπαθεί να “μπολιάζει” τις δουλειές του με την πρόσφατη ιστορία και να φέρνει επί σκηνής ιστορίες και αφηγήσεις ανθρώπων του σήμερα. Το τελικό αποτέλεσμα έχει πάντα ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον: πρόσφατα είδαμε τη μεταφορά που έκανε στο βιβλίο της Ρέας Γαλανάκη “Η άκρα ταπείνωση” που εστιάζει στα γεγονότα της νύχτας της 12ης Φεβρουαρίου 2012, που μετέτρεψαν την Αθήνα σε πεδίο μάχης και άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους στην εικόνα της πόλης μέχρι σήμερα, ενώ παλαιότερα το εξαιρετικό “Λάθος Χώρα” στο Θέατρο Πόρτα, αλλά και στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου το “Εθνικό ντεφιλέ”.

Στις 21 και 22 Ιουλίου παρουσιάζει στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου την παράσταση “Θήβα: A Global Civil War”, που είναι εμπνευσμένη από τους Επτά επί Θήβας του Αισχύλου. Εστιάζοντας αυτή τη φορά στο φαινόμενο του εμφυλίου πολέμου, φέρνει στη σκηνή αφηγήσεις ανθρώπων που έζησαν τον εμφύλιο στις χώρες τους στο πρόσφατο παρελθόν.

Η παράσταση, που σχεδιάστηκε με ανάθεση ειδικά για τη Μικρή Επίδαυρο στο πλαίσιο του Κύκλου Contemporary Ancients, εξερευνά την πραγματικότητα του εμφυλίου πολέμου μέσα από το αποτύπωμά του στο πιο ευαίσθητο, ίσως, σημείο την ατομική μνήμη· εκεί που ατομικές και συλλογικές ταυτότητες αλληλεπιδρούν σε τέτοιον βαθμό ώστε να μπορούν να ιδωθούν ως «γεωπολιτικές ταυτότητες».

Ποιες διεργασίες της μνήμης τίθενται σε λειτουργία σε περιπτώσεις που ολόκληρες κοινωνίες έρχονται αντιμέτωπες με τα τεράστια συλλογικά, αλλά και τα ανεπούλωτα ατομικά τραύματα των εμφυλίων πολέμων; Μπορούμε να τις αφηγηθούμε σκηνικά με αφετηρία τον αρχαίο μύθο για να δημιουργήσουμε μια νέα οικουμενική αφήγηση;

Στο “Επτά επί Θήβας” του Αισχύλου ένας αδελφός εκστρατεύει κατά του αδερφού του και της πόλης του∙ στο τέλος και οι δύο πεθαίνουν, ο ένας από το χέρι του άλλου. Ο πόλεμος δεν είναι ακριβώς εμφύλιος, είναι όμως σίγουρα αδελφοκτόνος. Στη σημερινή ιστορική συγκυρία, όπου τοπικό και παγκόσμιο συναντιούνται, η δυσοίωνη προοπτική ενός Γ΄ παγκοσμίου πολέμου θα έμοιαζε άραγε με παγκόσμιο εμφύλιο;

Τέσσερις επαγγελματίες ηθοποιοί από διαφορετικές χώρες του κόσμου (Βοσνία, Ελλάδα, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Λίβανος) μετατρέπονται σε αφηγητές-διαμεσολαβητές μεταξύ τοπικού και παγκόσμιου, συγκαιρινού και αιώνιου, σε μια παράσταση μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, θεάτρου και κινηματογράφου, σε διάλογο με το Επτά επί Θήβας. Και μαζί με τους θεατές ανιχνεύουν το γιατί ο πόλεμος, παρότι μισητός απ’ όλους, εξακολουθεί να διαμορφώνει τα ανθρώπινα πεπρωμένα.

Ένας κόσμος ρευστός- Η Θήβα σήμερα

Ο Παντελής Φλατσούσης αναφέρει χαρακτηριστικά στο NEWS 24/7 για το τι αντιπροσωπεύει γι΄αυτόν η πόλη της Θήβας και τι τον ενέπνευσε στους “7 επί Θήβας” του Αισχύλου: “Ξεκινώντας πιο γενικά, θα έλεγα ότι πάντα ήθελα να ασχοληθώ με αυτά τα κείμενα, τα μεγάλα κείμενα, αλλά και πάντα ήθελα να το κάνω με αυτόν τον τρόπο: δηλαδή “με έναν τρόπο ανοίγοντάς τα στην ανθρώπινη εμπειρία”.

Κι εδώ υπάρχει η διαφοροποίηση με αυτό που συνήθως βλέπουμε ως θέατρο ντοκιμαντέρ, κάτι δηλαδή επίκαιρο γίνεται θέατρο (πράγμα που φυσικά και με αφορά πάρα πολύ, απλώς εδώ είναι άλλη η συνθήκη). Εδώ λοιπόν η αντιδιαστολή της τραγωδίας του Αισχύλου “Επτά επί Θήβας”, με τις μαρτυρίες από παλαιότερους ή λιγότερο παλιούς πολέμους, επιχειρεί να προσδώσει μία διάσταση διαχρονικότητας και να διατρέξει πολλαπλούς ιστορικούς χρόνους, μέσα όμως από το ανθρώπινο βίωμα, μέσα από την ανθρώπινη εμπειρία. Και κάπου εδώ έρχεται και η διερώτηση τι είναι το τραγικό. Τα ανθρώπινα πεπρωμένα; Η πάλη ανθρώπων να διαμορφώσουν τις ζωές τους, να τις κάνουν αξιοβίωτες μέσα σε συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής ρευστότητας και ανασφάλειας, ακραίας. Γιατί εδώ μιλάμε για την ακραία κατάσταση του πολέμου. Και ακόμα περισσότερο και καθόλου τυχαία, παίρνουμε τους Επτά επί Θήβας.

Κάθε παγκόσμια διαμάχη έχει και εμφύλια χαρακτηριστικά, κάτι που βέβαια ίσχυε ούτως ή άλλως με τρανό παράδειγμα τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο. Άρα πώς θα αποδώσουμε έναν κόσμο τόσο μεγάλων σεισμικών δονήσεων, γιατί πραγματικά είναι σαν να ζούμε τις ζωές μας στην Ελλάδα και διεθνώς πάνω σε ρευστές τεκτονικές πλάκες.

Γιατί εδώ υπάρχει ένας πόλεμος, όχι εμφύλιος ακριβώς, σίγουρα όμως αδελφοκτόνος. Και για εμένα το έναυσμα για να κάνω αυτήν την παράσταση και να πάρω σαν πρώτη ύλη αυτό το κείμενο ήταν το ερώτημα πού πάμε σήμερα: πού πάει ο κόσμος σήμερα; Πλέον μπορούμε να πούμε ότι όσοι γεννηθήκαμε την δεκαετία του 1980, γνωρίζουμε τον κόσμο μέσα από μία σειρά συλλογής ερειπίων που ξεκινάει από το 1989 και συνεχίζει μέχρι σήμερα, ή ακόμα καλύτερα έχει ενταθεί πολύ σήμερα με σαφείς ενδείξεις ακόμη μεγαλύτερων εντάσεων τα επόμενα χρόνια. Και δεν εννοώ μόνο τους πολέμους, οι πόλεμοι ίσως είναι οι κορυφές των εκάστοτε παγόβουνων. Αν δούμε πολέμους με χαρακτηριστικά εμφύλιων συγκρούσεων, όπως είναι αυτά των “Επτά Επί Θήβας”, και αν τα κοιτάξουμε από πιο κοντά, καταλαβαίνουμε ότι οι εμφύλιες διαμάχες είναι πραγματικά παγκόσμιες. Και βέβαια μέσα στην παγκοσμιοποιημένη συνθήκη, αυτό θα μπορούσε και να αντιστραφεί: κάθε παγκόσμια διαμάχη έχει και εμφύλια χαρακτηριστικά, κάτι που βέβαια ίσχυε ούτως ή άλλως με τρανό παράδειγμα τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο. Άρα πώς θα αποδώσουμε έναν κόσμο τόσο μεγάλων σεισμικών δονήσεων, γιατί πραγματικά είναι σαν να ζούμε τις ζωές μας στην Ελλάδα και διεθνώς πάνω σε ρευστές τεκτονικές πλάκες.

Αυτή είναι η Θήβα μας: ο κόσμος. Ένας ρευστός κόσμος. Και εμπνεόμαστε από το έργο του Αισχύλου, φερνοντας αυτό που και στους “Επτά Επί Θήβας” είναι το συγκλονιστικό: η εμπειρία των αμάχων και μάλιστα των αμάχων γυναικών, ο χορός του “Επτά Επί Θήβας”. Η παράσταση “Θήβα: a global civil war” αποτελείται κατά 90% από κείμενο είτε των ίδιων των ηθοποιών της παράστασης, είτε από συνεντεύξεις που πήραμε όλον αυτόν τον μακρύ καιρό προετοιμασίας της παράστασης από άτομα που οι χώρες τους στο πρόσφατο ή λιγότερο πρόσφατο παρελθόν έζησαν την εμπειρία πολέμων με τα χαρακτηριστικά εμφύλιων συγκρούσεων. Κρατάμε στο 10% έναν σκελετό από τον Αισχύλο, με στόχο να δημιουργήσουμε έναν διάλογο επάλληλων ιστοριών χρονικοτήτων. Και δε θα μπορούσα ούτε να σκεφτώ όλο αυτό το εγχείρημα χωρίς τη στήριξη των συνεργάτιδων και συνεργατών μου, χωρίς τις υπέροχες ηθοποιούς Racha Baroud από τον Λίβανο, Vedrana Bozinovic από την Βοσνια Ερζεγοβίνη, Albertine Itela από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, χωρίς τον πολύτιμο συνεργάτη με πολλές πλέον παραστάσεις, Γιώργο Κριθαρά, τον Έλληνα ηθοποιό της παράστασης, αλλά και τη στήριξη της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου”.

Ποια είναι όμως η έννοια του εμφυλίου πολέμου για τους τέσσερις ηθοποιούς της παράστασης;

Vedrana Bozinovic: “Ο άνθρωπος γίνεται ένας αριθμός. Ο πόλεμος σβήνει κάθε ατομικότητα”

Η Vedrana Bozinovic από την Βοσνία- Ερζεγοβίνη αναφέρει τη δική της εμπειρία από τον πόλεμο και τα συναισθήματά της λέγοντας “στο ξεκίνημα του πολέμου στην Ουκρανία παρακολούθησα ένα ρεπορτάζ από μία από τις πολιορκημένες πόλεις. Άνθρωποι είχαν δημιουργήσει μία τεράστια ουρά γύρω από μία βρύση. Ήταν σκεπασμένοι με παλτά. Η περιοχή ήταν χιονισμένη. Μια γυναίκα με ένα παιδί έκλαιγε μπροστά στην κάμερα και έλεγε ότι δεν έχουν ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, φαγητό… Ένιωσα σαν να με άρπαξαν από την άνετη πολυθρόνα μου, από ένα ζεστό και καλά φωτισμένο δωμάτιο, από ένα διαμέρισμα με ψυγείο που είναι γεμάτο φαγητό και με μετέφεραν στο 1993, όπου είδα τη μητέρα μου να πλένει τα ρούχα σε μία αντίστοιχη βρύση που ήταν τρεις χιλιόμετρα μακριά, χρησιμοποιώντας παγωμένο νερό, και μετά να τα κουβαλάει πίσω, περνώντας κάτω από σκοπευτές και χειροβομβίδες.

Δεν πιστεύω ότι τίποτα είναι πιο σημαντικό από την ανθρώπινη ζωή. Η εμπειρία που έχω, η εμπειρία του πολέμου και η εμπειρία της ειρήνης μετά τον πόλεμο, με έχει διδάξει αυτό…

Έκτοτε δεν παρακολούθησα άλλο ρεπορτάζ από την Ουκρανία. Αισθανόμουν ανίσχυρη τελείως. Και οργισμένος. Λόγω του γεγονότος ότι δεν έχουμε μάθει τίποτα. Ο πόλεμος σβήνει τον ατομικό χαρακτήρα. Ο άνθρωπος γίνεται ένας αριθμός. Ο πόλεμος σβήνει κάθε ατομικότητα. Υπάρχουμε εμείς και υπάρχουν αυτοί. Και είμαστε όλοι το ίδιο. Και αυτοί είναι όλοι το ίδιο. Όλα όσα ήταν ποτέ σημαντικά, όλα τα όνειρα, οι επιθυμίες, οι αγάπες και οι μίσους, όλα γίνονται ασήμαντα στη στιγμή που ένας άνθρωπος μειώνεται στην επιβίωση. Η εμπειρία μου μου λέει ότι αυτός ο πόλεμος θα τελειώσει με μια υπογραφή σε ένα κομμάτι χαρτί, σε μια πόλη πολλά μίλια μακριά από τα μέρη όπου δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα, νερό και φαγητό, και όπου οι άνθρωποι μειώθηκαν στην επιβίωση. Δε θα υπάρξει κάθαρση. Δε θα υπάρξουν νικητές. Θα υπάρχουν δύο αλήθειες. Ή δέκα αλήθειες. Ορισμένοι από εμάς θα μείνουν. Και ορισμένοι από αυτούς θα παραμείνουν. Και θα υπάρχουν πολλές, πάρα πολλές κενές θέσεις στα τραπέζια της τραπεζαρίας. Που τίποτα και κανείς δε θα μπορέσει να γεμίσει. Ούτε μια μόνο αλήθεια. Ούτε μια μόνο ιδέα. Ούτε μια μόνο νίκη. Ούτε μια μόνο δικαιοσύνη. Τίποτα. Και κάθε κενό μέρος δεν είναι ένας αριθμός. Είναι ένας άνθρωπος. Δεν πιστεύω ότι τίποτα είναι πιο σημαντικό από την ανθρώπινη ζωή. Η εμπειρία που έχω, η εμπειρία του πολέμου και η εμπειρία της ειρήνης μετά τον πόλεμο, με έχει διδάξει αυτό”.

Racha Baroud: “Ζούμε πάντα με τον φόβο του επόμενου πολέμου που μπορεί να ξεσπάσει”

Η Racha Baroud από το Λίβανο αναφέρει χαρακτηριστικά “γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Λίβανο, συνεπώς ο πόλεμος ήταν πάντα μέρος της ζωής μου. Προέρχομαι από μια χώρα που εξακολουθεί να είναι σε πόλεμο με τον γείτονά της σε περιφερειακό επίπεδο και που ζει σε μια συνεχή κατάσταση “προσωρινής ειρήνης”.

Στο Λίβανο, ο πόλεμος έχει σημαδέψει την ιστορία και την κοινωνία με έναν πολύπλοκο τρόπο, καθώς εμπλέκει και τη θρησκευτική σας συγγένεια. Επίσης, ζούμε πάντα με τον φόβο του επόμενου πολέμου που μπορεί να ξεσπάσει. Είναι ένα γεγονός. Έχω βιώσει συγκρούσεις είτε είμαι στο Λίβανο είτε είμαι μακριά από τη χώρα μου. Το 2006, χάσαμε ένα οικογενειακό σπίτι που βομβαρδίστηκε κατά τη διάρκεια του 33ήμερου πολέμου μεταξύ της Χεζμπολάχ και του Ισραήλ. Αυτή ήταν μια τεράστια απώλεια, μία απώλεια που σε διδάσκει ότι μπορείς να χάσεις οτιδήποτε ανά πάσα στιγμή.

Σε κοινωνικό επίπεδο, ο πόλεμος είναι μια ακραία κατάσταση που αποκαλύπτει το αληθινό πρόσωπο των ανθρώπων, αυτούς που θα αποδειχθούν οπορτουνιστές και θα προσπαθήσουν να επωφεληθούν από την κατάσταση και αυτούς που θα επιδείξουν έντονη αλληλεγγύη και ανθρωπισμό. Το ξέρω πως δε λέω κάτι καινούργιο, αλλά όπως πάντα, τα θύματα κατά τη διάρκεια ενός πολέμου είναι οι άμαχοι, αυτοί πληρώνουν το τίμημα της σύγκρουσης.

Το πιο θλιβερό είναι να παρακολουθείς τη χώρα σου να γίνεται πεδίο μάχης διεθνών συγκρούσεων. Πιστεύω ότι ήταν στρατηγικό να αποδυναμωθεί μια τεράστια χώρα όπως η Συρία, και δεν είμαι βέβαιος αν οι μεγάλες δυνάμεις έχουν κάποιο ενδιαφέρον να επιδιώξουν την ειρήνη στον Λίβανο”.

Γιώργος Κριθάρας: “Κάθε πόλεμος είναι ένα γεγονός που επηρεάζει με κάποιο τρόπο και τον υπόλοιπο κόσμο”

Ο Έλληνας ηθοποιός της παράστασης, Γιώργος Κριθάρας, αναφέρει με τη σειρά του πως “η αυθόρμητη απάντηση ενός ανθρώπου που ζει στην Αθήνα του 2023, θα έπρεπε να είναι “δεν έχω καμία σχέση με την πραγματικότητα του πολέμου”. Τι περιλαμβάνει, όμως, η πραγματικότητα ενός πολέμου; Ένοπλες συγκρούσεις, φτώχεια, συσσίτια, ένστολες περιπολίες, βία, ακραία ρητορική, μετανάστευση, επιστράτευση, έλλειψη ειδών πρώτης ανάγκης, θάνατο. Πολλά από αυτά τα ζούμε. Ακόμα και σε μια περίοδο, ας την ονομάσουμε, ειρηνική. Και νομίζω ότι θα ήταν προτιμότερο να αναρωτηθούμε τι σχέση έχουμε με την πραγματικότητα αυτής της επονομαζόμενης ειρήνης. Δεν ξέρω τι να πω. Κάθε πόλεμος είναι ένα γεγονός που επηρεάζει με κάποιο τρόπο και τον υπόλοιπο κόσμο. Δεν ξέρω αν θέλω να μιλήσω για κοινωνικό- οικονομικές αλλαγές μέσα από το πρίσμα του πολέμου στην Ουκρανία. Ειδικά αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Θέλω μόνο να πω ότι συχνα θυμαμαι το “Sarajevo” των Magic de spell, σκεπτόμενος ότι αυτό που έχει αλλάξει ριζικά είναι ο τρόπος που παρακολουθούμε ένα τέτοιο γεγονός και το πως (και αν) μας ευαισθητοποιεί’.

Αlbertine Itela: Το κληροδότημα των πολέμων είναι διακοπές, κενά και βίαιες, αναστρέψιμες απουσίες

Η Αlbertine Itela από το Congo μιλά για τη δική της σχέση με τον πόλεμο: “η σχέση μου με τον πόλεμο είναι σαν τη σχέση που θα μπορούσε να έχει κάποιος με έναν οικογενειακό πρόγονο: απομακρυσμένη, άγνωστη, παρούσα, αλλά αιωνία. Για πέντε γενιές στην οικογένειά μου, οι άνθρωποι αφήνουν την αγαπημένη τους γη, τους αγαπημένους τους ανθρώπους, το αγαπημένο τους σπίτι, για να ξεκινήσουν από την αρχή. Φεύγουν για να θέσουν σε ασφάλεια τις ζωές τους και αυτές των αγαπημένων τους. Η εξορία που προκαλεί ο πόλεμος βρίσκεται στην καρδιά της ταυτότητάς μου και στην καρδιά εκατομμυρίων Κονγκολέζων στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Το εμπόριο σκλάβων στα τέλη του 19ου αιώνα, η αποικιοκρατία, ο αγώνας για ανεξαρτησία, η εξέγερση του 1964 και οι πόλεμοι στο Κίβου (από το 1996) είναι όλες συγκρούσεις που έχουν καθορίσει με αγριότητα την μοίρα του λαού των Κονγκολέζων. Αυτές οι συγκρούσεις για την πρόσβαση στους φυσικούς πόρους του υπεδάφους μας έχουν ρίζες στα παιχνίδια εξουσίας που παίζονται από τις μεγάλες δυνάμεις και τις πολυεθνικές, αλλά καθορίζουν επίσης την καθημερινότητα των οικογενειών της χώρας. Το κληροδότημα αυτών των πολέμων είναι διακοπές, κενά και βίαιες, αναστρέψιμες απουσίες.

Συντελεστές:

• Σύνθεση κειμένου Παντελής Φλατσούσης & η ομάδα
• Σκηνοθεσία Παντελής Φλατσούσης
• Δραματουργία Παναγιώτα Κωνσταντινάκου
• Σκηνικά – Κοστούμια Κωνσταντίνος Ζαμάνης
• Πρωτότυπη μουσική σύνθεση Ανρί Κεργκομάρ
• Σχεδιασμός – Επεξεργασία βίντεο Κωνσταντίνος Νησίδης
• Σχεδιασμός φωτισμών Χριστίνα Θανάσουλα
• Σχεδιασμός ήχου – Ηχοληψία Κώστας Μιχόπουλος
• Συνεργασία στη δραματουργία Ιωάννα Λιούτσια
• Βοηθοί σκηνοθέτη Άννα Καραμανίδου, Αθηνά Μπακογιάννη
• Παίζουν Vedrana Bozinovic, Racha Baroud, Albertine Itela, Γιώργος Κριθάρας
• Συμμετέχουν οι μουσικοί Αλέξανδρος Σιούπουλης τσέλο, Ευαγγελία Νικολούζου κλαρινέτο
• Με την ομάδα συνεργάζεται, ως επιστημονικός σύμβουλος, ο Μάνος Αυγερίδης

Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
21/07 έως 22/07/2023 στις 21:30