ΜΠΟΡΕΙ Ο ΠΟΥΤΙΝ ΝΑ ΜΑΣ ΚΟΨΕΙ ΤΟ ΑΕΡΙΟ;

Η τιμή του φυσικού αερίου εκτοξεύθηκε μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Παράλληλα εκτινάχθηκε και η τιμή του πετρελαίου, γιατί πέσαμε στην ανάγκη του, σε περίοδο που υπάρχει και πρόβλημα στην ‘παραγωγή’ και τη μεταφορά -ελέω της πανδημίας.

Ποιος φταίει για όλα αυτά; Αυτός που έκανε τα πάντα, επί 20 και πλέον χρόνια για να ζήσει αυτήν την στιγμή. Όχι για να πληρώνουμε τον κούκο αηδόνι, προκειμένου να ζεσταθούμε, αλλά ώστε να μπορεί να χρησιμοποιεί τις προμήθειες του φυσικού αερίου, ως όπλο για να επιτύχει τους πολιτικούς του σκοπούς και για να ελέγξει τη Δύση: ο Βλάντιμιρ Πούτιν.

Επί δεκαετίες ο Πούτιν εκτελούσε ανενόχλητος το πλάνο του

Για να καταλάβει κάποιος πόσο εξαρτημένη είναι η Ευρώπη από το ρωσικό φυσικό αέριο (και πώς το φυσικό αέριο έγινε ικανό να ελέγξει τις αντιδράσεις του δικτύου των ευρωπαϊκών χωρών που εξαρτώνται από αυτό, στα όσα κάνει ο Πούτιν τις τελευταίες ώρες), θα χρειαστεί να πάει πίσω στον Ψυχρό Πόλεμο.

Τότε ξεκίνησε αυτό που εξέλιξε την ενεργειακή εξάρτηση σε όπλο στα χέρια του Πούτιν.

Όποιος θέλει να κατανοήσει πώς αυτά που γίνονται στην Ουκρανία κάνουν μεγαλύτερη την κρίση του φυσικού αερίου, αρκεί να δει τι είχε γίνει το 2004: η Gazprom είχε ζητήσει από τους Ουκρανούς να πληρώσουν επιτόκια για την αγορά του φυσικού αερίου, μετά την Πορτοκαλί Επανάσταση και την ανατροπή του ηγέτη που ήταν άνθρωπος του Πούτιν (αντικαταστάθηκε με έναν ‘φίλο’ της Δύσης).

Η άρνηση των Ουκρανών (που κερδίζουν από τα τέλη διέλευσης των σωλήνων τους ποσό που αντιστοιχεί στο 4% του ΑΕΠ) είχε ως συνέπεια τον περιορισμό της ροής φυσικού αερίου, μέσω των αγωγών. Ο “Τσάρος” είχε επιτρέψει να περνάει η ποσότητα που του επέτρεπε να είναι τυπικός στις συμβατικές υποχρεώσεις που προέκυπταν από τα συμβόλαια που είχαν υπογραφεί με τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

Fact: Η Gazprom είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός αερίου του πλανήτη. Είναι και η μεγαλύτερη εισηγμένη στο χρηματιστήριο, εταιρία φυσικού αερίου του κόσμου, όπως είναι και στο Νο32 των μεγαλύτερων εισηγμένων στο χρηματιστήριο εταιριών της γης -σε όλους τους τομείς.

Το 2019 οι πωλήσεις ξεπέρασαν τα 120 δισεκατομμύρια δολάρια. Ήταν ήδη -και παραμένει- η επιχείρηση που δίνει τα περισσότερα έσοδα στη Ρωσία.

Δημιουργήθηκε το 1989, όταν το Υπουργείο Βιομηχανίας Φυσικού Αερίου της Σοβιετικής Ένωσης μετατράπηκε σε εταιρία. Ειρήσθω εν παρόδω, οι Σοβιετικοί είχαν αποφασίσει εν μέσω Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1943) να αναπτύξουν εγχώρια βιομηχανία φυσικού αερίου. Η Gazprom έγινε η πρώτη εταιρική επιχείρηση, κρατικού δικαίου της ΕΣΣΔ. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η Gazprom ιδιωτικοποιήθηκε. Δεν πλήρωνε φόρους και δεν είχε σχέση με κρατικούς μηχανισμούς, επιδόθηκε σε λεηλασία περιουσιακών στοιχείων και έφτασε κοντά στην πτώχευση.

Τότε (2000) εμφανίστηκε η κυβέρνηση να τη ‘σώσει’. Έκτοτε είναι ο κύριος μέτοχος. Από το 2001, επικεφαλής της Gazprom είναι ο -ρωσογερμανικής καταγωγής- οικονομολόγος, Aλεξέι Μίλερ. Ανέλαβε ένα χρόνο αφότου ‘ανέβηκε’ στην εξουσία ο Πούτιν -ο οποίος καθαίρεσε τον έως τότε πρόεδρο Βίκτορ Τσερνομίρντιν (τον είχε τοποθετήσει στο πόστο ο Boris Yeltsin) και έδωσε την καρέκλα στον Μίλερ. Τον έκανε και αναπληρωτή Υπουργό Ενέργειας. Προφανώς ήταν δικός του άνθρωπος -από το 1991. Υπό την ηγεσία του Μίλερ, η Gazprom μετέχει στις διπλωματικές προσπάθειες της ρωσικής κυβέρνησης, στον καθορισμό τιμών του φυσικού αερίου και την πρόσβασή της στους αγωγούς.

Όσο αυξάνει τους πελάτες -και τις τιμές- η Gazprom εκτός συνόρων, ρίχνει τις τιμές εντός συνόρων. Και αυτό είναι δώρο για τους κατοίκους της χώρας με εκτεταμένους και ‘βαρείς’ χειμώνες.

Πώς έγινε όμηρος η Γερμανία

Ο Μίλερ ήταν μεταξύ αυτών που αποφάσισαν τη δημιουργία νέου αγωγού παροχής φυσικού αερίου, που δεν θα περνούσε από την ‘αναξιόπιστη’ Ουκρανία. Έτσι ‘γεννήθηκε’ ο Nord Stream, με τη Ρωσία να διοχετεύει μέσω αυτού, απευθείας αέριο στη Γερμανία. Μέχρι το 2020 οι Γερμανοί προμηθεύονταν το 50 με 75 τοις εκατό του φυσικού τους αερίου από τους Ρώσους. Το 2015 το ποσοστό ήταν στο 35%.

Μετά το ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα της Ιαπωνίας το 2011, η τότε Καγκελάριος της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ ανακοίνωσε την ‘Energiewende’ (ενεργειακή αλλαγή). Βάσει αυτής, επρόκειτο να κλείσουν όλοι οι αντιδραστήρες στη χώρα της έως το 2030. Κρατήστε πως αντίστοιχη απόφαση πήραν και άλλες χώρες που ήθελαν να μειώσουν τις εκπομπές αερίων, όπως η Μεγάλη Βρετανία. Τώρα δεν υπάρχουν επαρκή αποθέματα, για να ‘βγάλουν’ οι Γερμανοί το χειμώνα (να ζεσταθούν 26 εκατομμύρια σπίτια) και να λειτουργήσουν τη βιομηχανία τους.

Αν αναρωτιέστε σε τι ποσοστό εξαρτάται όλη η Ευρώπη από το φυσικό αέριο της Ρωσίας, είναι το 40%. Σύμφωνα με την Guardian, ιστορικά οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης εξαρτιόνταν σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρακα, για την ενέργεια και τη θέρμανση.

Η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές υπερδιπλασιάστηκε μεταξύ του 2004 και του 2020, όταν έφτασε στο 22% της τελικής παραγωγής. Στο ίδιο διάστημα, το ποσοστό παραγωγής πυρηνικής ενέργειας μειώθηκε στο 1/3 στην Ευρώπη, από το 1995.

Εύλογα, η ανάγκη απομάκρυνσης από τον άνθρακα (και την περαιτέρω καταστροφή του πλανήτη) έκανε μεγαλύτερη την εξάρτηση από το φυσικό αέριο.

Ο Nord Stream είναι στην παρούσα φάση, υπεύθυνος για το 1/3 όλων των εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας προς την Ευρώπη. Μαντέψτε ποιο ήταν το πρώτο πράγμα που έκανε ο Πούτιν το Δεκέμβριο, όταν κλιμακώθηκε η κρίση με την Ουκρανία; Ναι, πάλι περιόρισε τη ροή. Και εκτόξευσε τις τιμές σε δυσθεώρητα ύψη. Με το μέρος του είχε αυτήν τη φορά, την πανδημία που αναζωπύρωσε τη ζήτηση ορυκτών καυσίμων, καθώς εν μέσω lockdown και γενικότερης δυσλειτουργίας της αλυσίδας παραγωγής και τροφοδοσίας παγκοσμίως, εξαντλήθηκαν τα αποθέματα και η αύξηση της προσφοράς έγινε δύσκολη.

Η ανακυβίστηση των ΗΠΑ και η προδοσία στην Ουκρανία

Για να βοηθήσει την κατάσταση (δηλαδή, για να ισχυροποιήσει τη θέση του) ο Πούτιν είχε ανακοινώσει το 2015 πως σκοπεύει να δημιουργήσει νέο αγωγό (Nord Stream 2). Ως υπεύθυνος ορίστηκε ο Ματίας Βάρνιχ “γιατί θέλω να δώσω μια ευκαιρία στη διπλωματία” είχε πει ο πρωταγωνιστής των ημερών. Κατά τη DW, ο Βάρνιχ είναι ο παλαιότερος Γερμανός φίλος του Προέδρου της Ρωσίας, πρώην μέλος της Στάζι, τραπεζίτης και αδιάφορος για τη δημοσιότητα -προτιμά να δρα στο παρασκήνιο.

Σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, τον είχαν ρωτήσει πόσο συχνά συναντάει τον Πούτιν. Είχε ενημερώσει πως ο Ρώσος πρόεδρος δεν έχει κινητό τηλέφωνο, πριν προσθέσει “αν όμως, τον θέλω κάτι και πρέπει να τον δω, μπορώ να το κάνω”. Στα χρόνια της εξουσίας του Πούτιν, ο Βάρνιχ εξελίχθηκε στον Γερμανό με τη μεγαλύτερη επιρροή στη ρωσική οικονομία.

Ο αγωγός Nord Stream 2 θα είχε χωρητικότητα 55 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (για να καταλάβετε τι σημαίνει αυτό, η Γερμανία κατανάλωσε το 2019 περί τα 95 δισεκατομμύρια), θα ξεκινούσε από τη δυτική Σιβηρία και μέσω της βαλτικής, θα έφτανε στη Γερμανία -που θα απολάμβανε την εκμετάλλευση διπλασίων ποσοτήτων. Η αξία του έφτασε στα 11 δισεκατομμύρια δολάρια. Τα έδωσε η Gazprom (δηλαδή, το Κρεμλίνο).

Από την ημέρα της ανακοίνωση για τη δημιουργία του, μέχρι σήμερα ο Nord Stream 2 είναι πάντα στο επίκεντρο των διπλωματικών σχέσεων της Γερμανίας με τη Ρωσία. Εν τω μεταξύ, κάθε εκατοστό των σωλήνων έγινε αντικείμενο πολιτικών και νομικών ‘μαχών’.

Οι Ουκρανοί ήταν μεταξύ των πρωτοστατών του ‘κινήματος’ που οδήγησε στην επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ, το Δεκέμβριο του 2019, βάσει του Νόμου για την Προστασία της Ενεργειακής Ασφάλειας της Ευρώπης (Protecting Europe’s Energy Security Act -PEESA). Αυτό είχε ως συνέπεια να ανασταλεί η κατασκευή για ενάμιση χρόνο.

Οι Γερμανοί αγχώθηκαν τόσο που ο τότε Υπουργός Οικονομικών και νυν Καγκελάριος, Όλαφ Σολτς είχε στείλει προσωπική επιστολή στον Υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ, Στίβεν Μάντσιν. Σε αυτήν πρότεινε να χρηματοδοτήσει η Γερμανία την κατασκευή δυο τερματικών σταθμών φυσικού αερίου, έναντι 1.000.000.000 ευρώ, προκειμένου να άρουν τις κυρώσεις οι ΗΠΑ. Ο Ντόναλντ Τραμπ είχε απαντήσει αρνητικά. Ο Μπάιντεν έκανε ό,τι ήθελαν οι Γερμανοί στις 19/5 του 2020 (οι Ουκρανοί είχαν δηλώσει προδομένοι, αλλά ποιος νοιαζόταν;), πριν επιβάλει νέα κύρωση πριν λίγα 24ωρα.

Παρά τα άπειρα προβλήματα, η δουλειά έγινε και ο αγωγός ολοκληρώθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο. Έκτοτε η Gazprom περιμένει τους νομοθέτες να δώσουν την τελική έγκριση, προκειμένου οι Γερμανοί ρυθμιστές να αρχίσουν να ‘στέλνουν’ αέριο στους καταναλωτές τους. Αυτή η έγκριση τέθηκε στο επίκεντρο διαφωνιών εντός του νεοσχηματισμένου γερμανικού συνασπισμού. Πέταξε στην άκρη όλες τις άλλες διαφωνίες, όταν ο Πούτιν άρχισε να εκτοξεύει απειλές προς την Ουκρανία.

Όπως έγραψε το Economist, η Gazprom έχει εξελίξει σε τέχνη την προώθηση των συμφερόντων του Κρεμλίνου και των δικών της εμπορικών συμφερόντων “κάτι που επεκτείνεται στη συμπίεση των ευρωπαϊκών προμηθειών φυσικού αερίου, έως ότου να τρίζουν οι σωλήνες. Στις 22/2 πήρε μια δόση από το δικό της ‘φάρμακο’, όταν η Γερμανία ανακοίνωσε ότι θα βάλει στον ‘πάγο’ το Nord Stream 2, ως αντίδραση στα πλάνα πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία”. Πώς αντέδρασε η Gazprom;

Όπως και τις προηγούμενες φορές που βρέθηκε σε ανάλογη θέση: με μείωση της ποσότητας που ‘στέλνει’. Και δεν πρόκειται να διακόψει την προμήθεια φυσικού αερίου, καθώς υπάρχουν συμβόλαια εν ισχύ. Και προφανώς ο Πούτιν δεν ‘παίζει’ με τα έσοδα. Πόσο μάλλον, όταν οι ‘αντίπαλοι’ δεν έχουν εναλλακτική.

Ο Πούτιν δεν μπορεί να διακόψει την προμήθεια φυσικού αερίου

Είναι χρήσιμο να σημειωθεί αυτό που δήλωσε ο σύμβουλος του Μπιλ Κλίντον -όταν ήταν Πλανητάρχης- για το κλίμα και νυν μέλος του Progressive Policy Institute (μη κερδοσκοπικός οργανισμός που υπηρετεί έρευνες δημόσιας πολιτικής στις ΗΠΑ), Πολ Μπλέντσο: “Εάν η Ρωσία σταματήσει την παροχή φυσικού αερίου στην Ευρώπη, θα μπορούσε να έχει σεισμικό αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή ενέργεια. Η Ρωσία πρέπει να εξετάσει τις συνέπειες, εάν σταματήσουν οι υπάρχουσες προμήθειες πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Η αποτυχία διατήρησης των προμηθειών θα κλονίσει τη φήμη της Ρωσίας, ως αξιόπιστου εταίρου.

Αυτό θα ήταν μια τεκτονική αλλαγή. Η Ρωσία θα θεωρηθεί ως απειλή και αυτό θα είχε εκτεταμένες συνέπειες για τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Θα έχει ακόμα περισσότερες συνέπειες για τη Ρωσία, καθώς η Ευρώπη θα αναγκαζόταν να επιλέξει στρατηγική ν’ απομακρυνθεί από τη Ρωσία”. Και τι μπορεί να κάνει; Ό,τι προτείνεται εδώ και χρόνια. “Η μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι μια τεράστια κλιματική και ηθική επιταγή, στην οποία η Ευρώπη πρέπει να δώσει προτεραιότητα” κατέληξε ο Μπλέντσο.

Οι κυρώσεις δεν εμποδίζουν το καθημερινό κέρδος εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ

Τα όσα γίνονται στην Ουκρανία θα μπορούσαν να έχουν αποδεχθεί, με διπλωματικά μέσα. Ακόμα και αν όλα τελειώσουν σήμερα “δεν πρέπει να λησμονηθεί το πώς χρησιμοποίησε ο Πούτιν το φυσικό αέριο για να χειραγωγήσει την Ευρώπη”.

Σημειωτέον, ακόμα οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει να βρουν έναν τρόπο να ‘αποθηκεύεται’ η ενέργεια που προκύπτει από ανανεώσιμες πηγές (πχ τις ανεμογεννήτριες).

Οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί δεν ιδρώνουν το αυτί του “Τσάρου”, αφού την ίδια ώρα μπορεί και κερδίζει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ την ημέρα, από πωλήσεις πετρελαίου και διυλισμένων προϊόντων και ακόμα περισσότερα από τις πωλήσεις φυσικού αερίου και ορυκτών.

Όπως τονίζουν οι ειδικοί, η Δύση πρέπει να αντιμετωπίσει την κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου από τον Πούτιν, με σκληρές κυρώσεις που θα κοστίσουν στην τσέπη του και την ίδια ώρα, να απογαλακτιστεί από εκείνον. “Στην πραγματικότητα, η διαπίστωση του Πούτιν για το τι θα σήμαινε η απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα, για τις ρωσικές εξαγωγές ενέργειας -μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα- μπορεί να είναι έγινε παράγοντας στο χρονοδιάγραμμα της επίθεσης του Πούτιν στην Ουκρανία.

Ο τερματισμός της χρήσης ορυκτών καυσίμων είναι επιτακτική, για να φτάσουμε σε καθαρές μηδενικές εκπομπές και να αποτρέψουμε τις χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής κατάρρευσης. Εν τούτοις, η αλλαγή θα δημιουργήσει γεωπολιτικές εντάσεις, καθώς οι μαζικοί εξαγωγείς ορυκτών καυσίμων στον κόσμο – Ρωσία, Σαουδική Αραβία και ορισμένες άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής, παραγωγοί πετρελαίου της Λατινικής Αμερικής, Αυστραλία– αρχίζουν να ‘χουν οικονομικές απώλειες. Η κρίση στην Ουκρανία δείχνει ότι ορισμένοι παραγωγοί ορυκτών καυσίμων τουλάχιστον μπορεί να μην θέλουν να εγκαταλείψουν -χωρίς αγώνα- την πολιτική μόχλευση που αποκτούν από τους πόρους τους”.