ΝΤΕΙΒΙΝΤ ΑΤΕΝΜΠΟΡΟ, ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙΣ
Ο υποψήφιος πλέον για Νόμπελ Ειρήνης, Ντέιβιντ Ατένμπορο, πιστεύει ότι υπάρχει ακόμα ελπίδα για τον πλανήτη μας.
Ο Ντέιβιντ Ατένμπορο γεννήθηκε τον Μάιο του 1926, μία χρονιά πριν ανακαλυφθεί πάνω-κάτω η τηλεόραση. Σήμερα στα 95 του προσπαθεί ακόμα να τη χρησιμοποιήσει για να σώσει τον κόσμο.
Ο Βρετανός παρουσιαστής και φυσιοδίφης είναι υποψήφιος για το Νόμπελ Ειρήνης από την περασμένη Τρίτη και αυτή είναι η πιο αυτονόητη πρόταση που έχω γράψει σε άρθρο μου το τελευταίο μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο Ατένμπορο είναι ό,τι πιο κοντινό στην ιδέα ενός κοσμικού αγίου. Τον σέβονται οι επιστήμονες, τον σέβονται οι entertainers, τον σέβονται οι ακτιβιστές, τον σέβονται οι πολιτικοί. Τον σέβονται και οι πιο δύσκολοι πελάτες, τα παιδιά και οι έφηβοι.
Είναι πολύ δύσκολο να βρεις κάτι στη σύγχρονη τηλεόραση που να έχει αντέξει από τα μέσα του περασμένου αιώνα, όμως να τος πάντα ο Ντέιβιντ Ατένμπορο, με τη στεντόρεια αλλά καθησυχαστική, ενίοτε επιπληκτική αφήγησή του – οριακά θεϊκότερη από του Μόργκαν Φρίμαν – με άσβεστη όρεξη, να εξακολουθεί εδώ και δεκαετίες να δίνει βαρύτητα και λάμψη στα ταξίδια που μας πηγαίνει, από τις ζούγκλες του Βόρνεο στις σαβάνες της Αφρικής και από τα ζωντανά τροπικά δάση μέχρι τη ζοφερή ομορφιά των πολικών εκτάσεων.
Στελέχη της τηλεόρασης μιλάνε για την αποχώρησή του εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια, αλλά ο Ατένμπορο τα διαψεύδει συνέχεια. Μόλις τώρα μάλιστα κυκλοφόρησε το “The Green Planet” που στην Ελλάδα προβάλλεται από την COSMOTE TV, μία σειρά ντοκιμαντέρ για τον μαγικό, αόρατο κόσμο των φυτών, γεμάτο από εντυπωσιακές, άγνωστες συμπεριφορές, συγκινητικές ιστορίες και αναπάντεχους ήρωες. Αντί να αποσυρθεί, ο Ατένμπορο έφτασε μέχρι το δάσος Tikky στον Αρκτικό Κύκλο για το show, όπου πάγος και χιόνι σκεπάζουν πανέμορφα κόκκινα έλατα, σε θερμοκρασίες έως και -18°C.
Όταν ήταν μόλις 11 ετών, ο παρουσιαστής είχε κλείσει μία συμφωνία για να προμηθεύει το τμήμα ζωολογίας του University College του Leicester με τρίτωνες. Τα αμφίβια που έβρισκε σε μια λίμνη κάπου έξι μέτρα μακριά από το εργαστήριο, προσέφεραν στον εκκολαπτόμενο φυσιογνώστη κάπου 3 πένες το ένα (περίπου 1,5 ευρώ σήμερα). Τελικά θα έκανε τις σπουδές του στη ζωολογία και τη γεωλογία στο University of Cambridge Clare College, αποφοιτώντας και με μεταπτυχιακό στις φυσικές επιστήμες το 1947. Είχε περάσει την παιδική του ηλικία συλλέγοντας απολιθώματα, πέτρες και φυσικά δείγματα, άρα συγκαταλέγεται στους πολύ τυχερούς που τελικά έκαναν το χόμπι τους επάγγελμα.
Η περιέργειά του για τη φύση έγινε αγάπη και αγωνία όταν παρακολούθησε μία διάλεξη της Γκρίζας Κουκουβάγιας (Άρτσιμπαλντ Μπελέινι) στο Λέστερ μαζί με τον αδερφό του, Ρίτσαρντ. Σύμφωνα με τον Ρίτσαρντ, ο αδερφός του “είχε κατακλυστεί από την αποφασιστικότητα του ανθρώπου εκείνου να σώσει τον κάστορα, από τη βαθιά του γνώση για τη χλωρίδα και την πανίδα της καναδικής ερήμου, και από τις προειδοποιήσεις του για οικολογική καταστροφή σε περίπτωση που διαλυόταν η λεπτή ισορροπία μεταξύ τους. Η ιδέα ότι η ανθρωπότητα έθετε σε κίνδυνο τη φύση λεηλατώντας αλόγιστα τα πλούτη της ήταν κάτι το ανήκουστο εκείνη την εποχή, αλλά είναι κάτι που έχει παραμείνει μέρος της πίστης του Ντέιβ μέχρι σήμερα”.
Η δοτικότητά του πάλι είχε καλλιεργηθεί από νωρίς στην οικογένεια των Ατένμπορο. Οι γονείς του είχαν δώσει καταφύγιο σε δύο εβραιόπουλα από τη Γερμανία στη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, την Αϊρίν και τη Χέλγκα, προτρέποντας τα παιδιά τους να τις αγαπούν όπως το ένα το άλλο. “Σας αγαπάμε πολύ, αγόρια”, είχε αναφέρει κάποτε ο Ρίτσαρντ πως τους έλεγαν, “αλλά θα πρέπει να δείξουμε ακόμη περισσότερη αγάπη σε αυτά τα κορίτσια γιατί είναι μόνα τους εδώ, χωρίς τους γονείς τους”.
Πριν βρει δουλειά ως ασκούμενος στο BBC το 1952, ο Ατένμπορο είχε παρακολουθήσει μονάχα ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα. Ο τηλεοπτικός προγραμματισμός δε θα ξεκινούσε στο Ηνωμένο Βασίλειο για άλλα τρία χρόνια. Η πρώιμη καριέρα του θα περιελάμβανε την εκπομπή συζητήσεων “Ζώο, Φυτά, Ορυκτά” γύρω από ένα τραπέζι, αλλά ως επίμονος 28χρονος θα αναζητούσε νέους τρόπους για να υλοποιήσει πρότζεκτ έξω από το τηλεοπτικό στούντιο. Το αποτέλεσμα θα ήταν η επιτυχημένη σειρά “Zoo Quest”, που συνδύαζε ζωντανή παρουσίαση στο στούντιο με πλάνα που γυρίζονταν για πρώτη φορά σε εξωτερικές τοποθεσίες. Η εκπομπή έφερνε σπάνια ζώα – συμπεριλαμβανομένων χιμπατζήδων, πύθωνων και πτηνών του παραδείσου – μέσα στα σαλόνια των θεατών, αποδεικνύοντας πως τα προγράμματα για την άγρια ζωή μπορούσαν να προσελκύσουν μεγάλο κοινό.
Το 1965, ως Επιμελητής του BBC Two, είχε επιβλέψει τις πρώτες έγχρωμες εκπομπές στην Ευρώπη, σπεύδοντας να νικήσει τους αντιπάλους Γερμανούς ραδιοτηλεοπτικούς φορείς κατά τρεις εβδομάδες. Στη συνέχεια παρήγγειλε τη σειρά “Civilisation”, αναγνωρισμένη από τους κριτικούς, που έγραφε και παρουσίαζε ο ιστορικός τέχνης Κένεθ Κλαρκ. Το “Ascent of Man” που παρουσίαζε ο ανθρωπολόγος Τζέικομπ Μπρονόφσκι θα ακολουθούσε σύντομα. Αυτές οι σειρές-ορόσημο βοήθησαν να εγκαινιαστεί ένα νέο είδος τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ που έφεραν στην οθόνη την ιστορία, τον πολιτισμό και την επιστήμη με τρόπους που δεν είχαμε ξαναδεί ως τότε.
Λίγα μόλις χρόνια αργότερα, ως Διευθυντής Προγράμματος στο BBC πλέον, ο Ατένμπορο συνέχισε να καινοτομεί και να επανεφευρίσκει την τηλεόραση, αυτή τη φορά για τον κόσμο της κωμωδίας. Δίνοντας το πράσινο φως στο “Ιπτάμενο Τσίρκο” των Monty Python προώθησε ένα παγκόσμιο φαινόμενο που θα ενέπνεε γενιές κωμικών σε όλο τον κόσμο και θα γινόταν μέρος του πολιτισμικού βρετανικού DNA.
Επιστρέφοντας στη φύση από το 1975 και ύστερα, ο δημιουργός βοήθησε να διαμορφωθεί το ντοκιμαντέρ φυσικής ιστορίας όπως το ξέρουμε σήμερα. Αντλώντας έμπνευση από το “Civilisation” και το “Ascent of Man” που ήδη αναφέραμε, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο για να αναδείξει τα θαύματα του φυσικού κόσμου, για ένα πρόγραμμα φυσικής ιστορίας του οποίου η κλίμακα και η φιλοδοξία δεν είχαν επιχειρηθεί ξανά. Ήταν το εμβληματικό “Life on Earth” που υπολογίζεται ότι παρακολούθησαν κάπου 500 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.
Το “Life on Earth” είχε χρησιμοποιήσει νέες τεχνολογίες, όπως θα έκανε σχεδόν κάθε πρότζεκτ του Ατένμπορο έκτοτε. Την επόμενη φορά που θα συντονιστείς σε κάποια νέα δουλειά του, μπορείς να είσαι σίγουρος ότι παρακολουθείς κάποια σημαντική ανακάλυψη στην τεχνολογία μεταδόσεων. Το πρόσφατο “The Green Planet” έκανε το ίδιο.
Η εκπληκτική τεχνική φωτογραφίας time-lapse που χρησιμοποιεί το ντοκιμαντέρ – που δεν είναι πλέον στατική, αλλά περιβάλλει το αντικείμενο – αναπτύχθηκε από την ομάδα του BBC που εμπνεύστηκε από τη δραστηριότητα του πρώην μηχανικού στον στρατό των ΗΠΑ, Κρις Φίλντ. Ο Φιλντ έχει περάσει μία δεκαετία φτιάχνοντας ρομποτικές εξέδρες στο υπόγειό του ως χόμπι, δημιουργώντας συστήματα που επέτρεπαν στην κάμερα να κινείται ελεύθερα γύρω από ένα φυτό ενώ το τραβούσε σε time-lapse. Η φιλοδοξία της ομάδας του “Green Planet” ήταν να κατασκευάσει και να πρωτοπορήσει με μία νέα τεχνολογία που θα μπορούσε να επιτρέψει στις κάμερες να μπουν στον κόσμο του φυτού, καθώς το κινηματογραφούν σε time-lapse. Αυτό μας βάζει στο δικό τους χρονοδιάγραμμα και τη δική τους οπτική, αποκαλύπτοντας πως τα φυτά λειτουργούν περισσότερο όπως τα ζώα από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως.
“Νομίζω ότι αυτό που έκανε αυτή η πανδημία με έναν πολύ περίεργο τρόπο, ήταν πως πολύς κόσμος συνειδητοποίησε ξαφνικά πόσο πολύτιμος και σημαντικός είναι ο φυσικός κόσμος για την ψυχική μας ευημερία”, έχει πει στους New York Times. “Είμαι πιο ενήμερος για τις αλλαγές που έχουν υπάρξει στον φυσικό κόσμο γύρω από το Λονδίνο, από ό,τι εδώ και δεκαετίες. Το καλοκαίρι πήγαινα βόλτες στον κήπο μου τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα. Είναι πολύ μικρός αλλά παρ ‘όλα αυτά υπήρχε πάντα κάτι που μπορούσα κάθε φορά να ανακαλύψω. Και άκουγα τα πουλιά. Είμαι πολύ κακός παρατηρητής πουλιών — δεν ξέρω να τα ξεχωρίζω — αλλά ξέρω λίγο περισσότερα φέτος από ό,τι πέρσι, αυτό μπορώ να σας το πω σίγουρα”.
Αν πρόκειται πράγματι να σωθεί ο πλανήτης τότε ο Ατένμπορο θα έχει να κάνει με τη σωτηρία του περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον που έζησε ποτέ
Το 2018 ψηφίστηκε ως το πιο δημοφιλές πρόσωπο στο Ηνωμένο Βασίλειο σε δημοσκόπηση του YouGov. Τόσοι πολλοί Κινέζοι θεατές είχαν κατεβάσει το “Blue Planet II” “που το διαδίκτυο της χώρας είχε προσωρινά επιβαρυνθεί”, σύμφωνα με τους Sunday Times. Το 2019 η σειρά του “Our Planet”, μία συγκλονιστική νεκρολογία για τον πλανήτη μας, είχε γίνει το πιο δημοφιλές πρωτότυπο ντοκιμαντέρ του Netflix. Το είχαν δει 33 εκατομμύρια νοικοκυριά μέσα στον πρώτο του μήνα.
Τον Σεπτέμβριο του 2020, ο 95χρονος έσπασε το Παγκόσμιο Ρεκόρ Γκίνες για την προσέλκυση 1 εκατομμυρίου ακολούθων μόλις τέσσερις ώρες και 44 λεπτά αφότου είχε μπει στο Instagram, ξεπερνώντας την προηγούμενη κάτοχο του ρεκόρ, την Τζένιφερ Άνιστον, για περισσότερα από 30 λεπτά. Η ανταπόκριση του κοινού ήταν τόσο σαρωτική που ο άνθρωπος άφησε την πλατφόρμα κάτι παραπάνω από ένα μήνα αργότερα, μετά από 27 αναρτήσεις. Τον είχαν πλημμυρίσει με μηνύματα, αλλά όπως λέει μπορεί να διαχειριστεί μέχρι 70 επιστολές την ημέρα. Έχει χριστεί δύο φορές ιππότης, έχει περισσότερα τιμητικά διπλώματα από οποιοδήποτε άλλο Βρετανό πολίτη, και έχουν ονομαστεί προς τιμήν του πάνω από μία ντουζίνα φυσικών ειδών – ανάμεσά τους και ο Ατενμπορόσαυρος (Attenborosaurus conybeari), ένας θαλάσσιος δεινόσαυρος με μακρύ λαιμό.
Ο Ντέιβιντ Ατένμπορο έχει αποκτήσει πολλές ιδιότητες στη ζωή του, αλλά τα τελευταία πενήντα χρόνια μία είναι η πιο δεδομένη. Αυτή του ταπεινού σούπερσταρ.
Το γεγονός ότι δε φοβάται τον θάνατο συνδέεται, όπως έχει δηλώσει, με τις γνώσεις του. Όταν βρίσκεσαι τόσο κοντά στη φύση, έχεις υποχρεωτικά μεγαλύτερη επίγνωση του τέλους, γιατί είναι παντού γύρω και μέσα της. Είναι έτοιμος λοιπόν για το δικό του τέλος, αλλά όχι και για αυτό του πλανήτη.
“Το νεαρότερο κοινό – τα κινητά τους είναι ο κύριος τρόπος για να το προσεγγίσουμε”, είπε πρόσφατα στο Wired. “Ελπίζω να φανούν οι ανάγκες, το θαύμα και η σημασία του φυσικού κόσμου. Έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι εμείς είμαστε η αρχή και το τέλος, αλλά δεν είμαστε. Είμαστε τόσο τα θύματα όσο οι ευεργέτες, και όσο πιο γρήγορα καταλάβουμε ότι ο φυσικός κόσμος ακολουθεί τον δικό του δρόμο και όχι το δικό μας, τόσο το καλύτερο”.
“Αν πρόκειται πράγματι να σωθεί ο πλανήτης”, έγραφε πρόσφατα ο περιβαλλοντικός δημοσιογράφος και ακτιβιστής Σάιμον Μπαρνς, “τότε ο Ατένμπορο θα έχει να κάνει με τη σωτηρία του περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον που έζησε ποτέ»
