Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΤΟΥ ΧΑΡΒΑΡΝΤ ΠΟΥ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΛΥΣΕΙ ΤΟΝ ΓΡΙΦΟ ΤΟΥ LONG COVID

Δύο χρόνια μετά την έναρξη της πανδημίας, οι σκληροί δείκτες του κορονοϊού εξακολουθούν να βρίσκονται στον πυρήνα του προβληματισμού και της αβεβαιότητας για την αρχή του τέλους της.

Την ίδια ώρα, ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα μελετά και τις επιμέρους επιπτώσεις της νόσου, με την εμφάνιση μακροχρόνιων συμπτωμάτων να αποτελεί ήδη ένα ξεχωριστό, ιδιαίτερα σημαντικό και υπό διερεύνηση κεφάλαιο που φαίνεται ότι θα μας απασχολήσει τα επόμενα χρόνια.

Βήχας, διαταραχές συγκέντρωσης και μνήμης, πονοκέφαλος, ανοσμία και αγευσία, πόνος στο στήθος, ακόμα και τριχόπτωση είναι μερικά από τα συμπτώματα τα οποία εμφάνισαν άνθρωποι που είχαν νοσήσει με κορονοϊό, αρκετούς μήνες μετά την ανάρρωσή τους.

Το σύνδρομο Long Covid, αν και μοιάζει με “άγουρη” σκέψη στο μυαλό των περισσότερων τη στιγμή που η θνησιμότητα βρίσκεται στο επίκεντρο, αναζητά και ήδη λαμβάνει τις πρώτες απαντήσεις από την επιστήμη σχετικά με τη την συχνότητα και τη διάρκειά του. Ομοίως και για άλλες παραμέτρους, όπως τα συμπτώματα κατά την οξεία νόσο, η σοβαρότητά τους, ο ρόλος του εμβολιασμού, η ηλικία, ακόμα και το φύλο.

Μερικές τέτοιες απαντήσεις έδωσε και η έρευνα της οποίας ηγήθηκε ένας Έλληνας γιατρός-ερευνητής στις ΗΠΑ και τις οποίες αναλύει στο Magazine.

Ο Μιχάλης Σπανός, απόφοιτος της Ιατρικής Αθηνών και Μεταδιδακτορικός Ερευνητής του “Massachusetts General Hospital” που υπάγεται στο “Harvard Medical School” παραθέτει και εξηγεί τα ευρήματα της μελέτης που διεξήγαγε η επιστημονική του ομάδα για το σύνδρομο Long Covid και η οποία, αυτή τη στιγμή, είναι υπό αξιολόγηση για να δημοσιευτεί στο κορυφαίο ιατρικό περιοδικό Lancet.

Σταχυολογώντας ορισμένα από τα στοιχεία που μοιράστηκε μαζί μας, με ένα 23% των συμμετεχόντων να παρουσιάζουν συμπτώματα έως και ένα χρόνο μετά την ανάρρωσή τους, ακόμα και ασθενών μάλιστα που ήταν ασυμπτωματικοί, αντιλαμβάνεται κανείς και τους λόγους για τους οποίους το σύνδρομο Long Covid έχει μαγνητίσει το επιστημονικό ενδιαφέρον.

Κύριε Σπανέ, θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα λόγια για την μελέτη της ερευνητικής ομάδας της οποίας ηγείστε που αφορά στο σύνδρομο Long Covid;

“Πρόκειται για πιλοτική μελέτη, με τη συμμετοχή 145 ασθενών και μελετά σωρεία πραγμάτων που αφορούν στη διαστρωμάτωση των ασθενών σε διαφορετικές κατηγορίες κινδύνου. Κάναμε και συνεχίζουμε να κάνουμε αναλύσεις στο αίμα των ασθενών αυτών, προσπαθώντας να εντοπίσουμε βιοδείκτες, οι οποίοι έχουν προγνωστική αξία. Έχουν, δηλαδή, τη δυνατότητα να προβλέπουν τη σοβαρότητα της Covid-19 στον κάθε ασθενή, ανάλογα, τόσο με την ποσότητα, όσο και με την ποιότητα των βιοδεικτών.

Αρχίσαμε να παρατηρούμε τo σύνδρομο Long Covid -το οποίο δεν είχε ακόμη επίσημη ονομασία εκείνο το διάστημα- μετά από 3 με 4 εβδομάδες από τη στιγμή που ξεκίνησε η έρευνά μας για τον κορονοϊό. Συγκεκριμένα, ασθενείς που ανάρρωναν από Covid συνέχιζαν να έχουν συμπτώματα, είτε όμοια με αυτά που είχαν στην οξεία νόσο, είτε νέα συμπτώματα που εμφανίζονταν δύο ή τρεις εβδομάδες μετά τη νόσο και τα οποία δεν είχαν ποτέ στο παρελθόν. Έτσι, αρχίσαμε να εξετάζουμε τα στοιχεία που έχουμε για τους ασθενείς αυτούς και να κάνουμε περαιτέρω αναλύσεις. Αναλύσαμε πάνω από 75 πρωτεΐνες στο πλάσμα των ασθενών αυτών και στη συνέχεια κάναμε αλληλούχηση του γενετικού τους υλικού (DNA και RNA), για να δούμε αν υπάρχει κάτι σε αυτό που μπορεί να προδίδει ή να “προβλέπει” το σύνδρομο Long Covid. Η έρευνα αυτή ξεκίνησε πριν από 15 περίπου μήνες, έχοντας στη βάση μας ένα σεβαστό ποσοστό δειγμάτων και εργαστηριακών δεδομένων από ασθενείς που είχαν νοσήσει στο πρώτο κύμα”.

Ποια ήταν τα πιο συχνά συμπτώματα που εντοπίσατε;

“Ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα του συνδρόμου Long Covid είναι η εμμένουσα σημαντική κούραση που επηρεάζει την καθημερινότητα του ασθενούς. Άλλα συχνά συμπτώματα είναι ο βήχας, οι διαταραχές συγκέντρωσης και μνήμης, ο πονοκέφαλος, οι διαταραχές αισθητικότητας, όπως η ανοσμία και η αγευσία, διαταραχές ψυχιατρικής φύσεως, καθώς και ο πόνος στο στήθος, η τριχόπτωση και η αλωπεκία. Όσον αφορά στα νευρολογικά συμπτώματα, οι διαταραχές συγκέντρωσης και ο πονοκέφαλος υπερισχύουν στους περισσότερους ασθενείς”.

Θα μπορούσαμε δηλαδή πλέον να δώσουμε και έναν “ορισμό” του συνδρόμου Long Covid;

“Θεωρούμε Long Covid, τα συμπτώματα που εμφανίζονται τρεις εβδομάδες μετά από την ανάρρωση του ασθενούς και δεν προϋπήρχαν της νόσησης. Το Long Covid σύνδρομο έχει δύο κατηγορίες: Η μία είναι τα συμπτώματα που ξεκινάνε για πρώτη φορά τρεις εβδομάδες μετά τη νόσηση, ενώ η δεύτερη αφορά στα συμπτώματα που είχε κάποιος κατά την οξεία νόσο και επιμένουν και πέραν των 3 εβδομάδων μετά την ανάρρωση του ασθενούς. Για παράδειγμα, έχει παρατηρηθεί πως ο μέσος χρόνος διάρκειας του συμπτώματος της ανοσμίας είναι μία-δύο εβδομάδες. Έτσι, ασθενείς που συνέχισαν να έχουν ανοσμία ή αγευσία μετά από τρεις εβδομάδες, πλέον ανήκαν στην κατηγορία του Long Covid”.

Υπήρχαν επιμέρους ευρήματα ως προς τις “προτιμήσεις” του συνδρόμου με βάση το φύλο ή τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων κατά την οξεία λοίμωξη;

“Υπήρχε μία υπερίσχυση του θηλυκού φύλου όσον αφορά στο Long Covid, αλλά δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Ίσως όμως, το δείγμα των 145 ασθενών να μην είναι αρκετά μεγάλο, ώστε να πούμε με σιγουριά σε αυτό το σημείο ότι οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη επιρρέπεια στο Long Covid. Ωστόσο, έρευνες, που τρέχουν παράλληλα αυτή τη στιγμή με δείγμα άνω των 1000 ασθενών, δείχνουν επίσης μία υπερίσχυση του γυναικείου φύλου.

Όσον αφορά στο αν οι ασθενείς που είναι ασυμπτωματικοί μπορούν να έχουν Long Covid, η απάντηση είναι πως μπορούν να έχουν, αλλά το ποσοστό είναι χαμηλό, της τάξεως του 5-10%. Αυτό σημαίνει, ότι ένας άνθρωπος, που μπορεί να είχε μία καταρροή ή έναν μικρό πονόλαιμο, ή ενδεχομένως και να μην κατάλαβε ότι είχε Covid, μετά από δύο-τρεις εβδομάδες, παρουσιάζει προβλήματα αναπνευστικά, πόνους στο στήθος και πρόβλημα συγκέντρωσης. Συμπτώματα, δηλαδή, του Long Covid.
Στη δική μας μελέτη για παράδειγμα, υπήρχε ασθενής, o οποίος, ενώ ήταν ασυμπτωματικός κατά την οξεία λοίμωξη (με την εξαίρεση ελαφριάς ρινικής καταρροής), παρουσίασε συμπτώματα ένα μήνα μετά από τη στιγμή που βγήκε θετικός στον κορονοϊό, τα οποία επέμειναν για επτά μήνες”.

Υπάρχουν διαφοροποιήσεις ως προς την εμφάνιση του συνδρόμου και με βάση την ηλικία;

“Εδώ τα πράγματα περιπλέκονται, καθώς πρόκειται για συνισταμένη πολλών παραγόντων που μελετώνται και οι οποίοι αυξάνονται ή μειώνονται με τον ίδιο τρόπο. Η ηλικία, οι συννοσηρότητες, ο αριθμός των συμπτωμάτων και η σοβαρότητα της ασθένειας σχετίζονται μεταξύ τους, αλλά και με το Long Covid. Είναι δύσκολο να τα διαχωρίσουμε. Υπάρχουν στατιστικές μέθοδοι, αλλά είναι δυσδιάκριτα. Φαίνεται, ότι η αυξημένη ηλικία παίζει ρόλο. Οριακά, αλλά παίζει ρόλο. Όπως παίζει ρόλο στη σοβαρή ασθένεια, παίζει ρόλο και στο σύνδρομο Long Covid. Εδώ, πρέπει να πούμε, ότι υπάρχει ένα ποσοστό της τάξεως του 15-30% ανθρώπων, που ενώ είναι νέοι, ηλικίας δηλαδή κάτω των 45 ετών, πλήττονται από το Long Covid σύνδρομο. Φαίνεται, όμως, ότι γενικά αυτοί που έχουν περισσότερες πιθανότητες να έχουν Long Covid είναι οι ασθενείς με περισσότερα αρχικά συμπτώματα, συννοσσηρότητες και μεγαλύτερης ηλικίας”.

Άρα θα μπορούσαμε να πούμε πως όσο πιο βαριά νοσείς, τόσο πιο πιθανό είναι να εμφανίσεις Long Covid”;

“Έτσι φαίνεται από τις έρευνες, που γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι πολύ σημαντικό, επίσης, να πούμε ποιοι έκαναν εισαγωγή στο νοσοκομείο και ποιοι όχι, δηλαδή ποιοι είχαν σοβαρή ασθένεια Covid και ποιοι όχι. Σχεδόν οι μισοί από τους ασθενείς της έρευνας αποτελούσαν σοβαρές περιπτώσεις Covid, δηλαδή έκαναν εισαγωγή στο νοσοκομείο, εκ των οποίων οι 40 εισήχθησαν και στην εντατική. Από αυτούς που έκαναν εισαγωγή στο νοσοκομείο και είχαν μέτριο ή σοβαρό Covid, ένα μεγάλο ποσοστό της τάξεως του 70 με 80% είχε ένα τουλάχιστον σύμπτωμα, τρεις εβδομάδες μετά την ανάνηψη από την ασθένεια.
Στις περισσότερες έρευνες, λοιπόν, υπάρχει άμεση συσχέτιση ανάμεσα στη σοβαρότητα της ασθένειας και του Long Covid συνδρόμου. Όσο για τους ασθενείς που έχουν ελαφρό Covid ή είναι ασυμπτωματικοί, αυτοί θα εμφανίσουν Long Covid σε ένα ποσοστό από 15 μέχρι 30%. Ένα υψηλό ποσοστό, ειδικά όταν μιλάμε για ανθρώπους που δεν κατάλαβαν ότι είχαν κορονοϊό και μετά από τρεις εβδομάδες εμφάνισαν τα συμπτώματα του συνδρόμου”.

Αναφορικά με τον “μηχανισμό” της λοίμωξης, έχουμε ενδείξεις για το πώς λειτουργεί το σύνδρομο; Τι είναι αυτό που τo προκαλεί;

“Υπάρχουν δύο διαφορετικοί μηχανισμοί που διαχωρίζουν τη λοίμωξη COVID από πολλές άλλες. Ο πρώτος μηχανισμός, αφορά στην ενεργοποίηση του καταρράκτη πήξης του αίματος σε αυτούς τους ασθενείς, που προκαλεί μικροθρομβώσεις και άλλοτε θρομβώσεις σε μεγαλύτερα αγγεία, όπως πνευμονική εμβολή. Αυτό το στοιχείο, θα μπορούσε να παράγει πολλά από τα συμπτώματα του Long Covid, καθώς οι θρόμβοι που δημιουργούνται στα τριχοειδή (τα μικρότερα αγγεία του ανθρώπινου οργανισμού) δεν έχει φανεί ότι εξαφανίζονται μακροπρόθεσμα. Έτσι, αυτό θα μπορούσε να δικαιολογήσει τα νευρολογικά συμπτώματα και τον πόνο στο στήθος. Ο δεύτερος μηχανισμός, αφορά στη φλεγμονή και το σύνδρομο της καταιγίδας των κυτταροκινών, δηλαδή, των πολύ μικρών μορίων, που παίρνουν μέρος σε διάφορα μοριακά μονοπάτια φλεγμονής. Αυτός ο ιός, ενεργοποιεί περισσότερο από όσο πρέπει τα μόρια αυτά, που υπό φυσιολογικές συνθήκες έχουν και προστατευτική λειτουργία στο ανθρώπινο σώμα. Όταν, όμως, υπερενεργοποιούνται (όπως γίνεται με τον Covid) μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονές σε διάφορα σημεία του σώματος, οι οποίες εμμένουν και μπορεί να συντελούν στη δημιουργία του Long Covid”.

Συμπτώματα για μεγάλο διάστημα μετά από σοβαρή νόσηση

Ποια είναι η διάρκεια αυτών των συμπτωμάτων και πόσο αυτή επηρεάζεται από τη σοβαρότητα της νόσου;

“Η δική μας έρευνα έδειξε πως το 23% των ασθενών που παρουσίασαν Long Covid έχουν ακόμα συμπτώματα πάνω από ένα χρόνο μετά την ανάρρωση. Αυτό εξηγείται εν μέρει εάν σκεφθεί κανείς ότι στους ασθενείς με Long Covid φαίνεται ότι το γενετικό τους υλικό είναι επηρεασμένο από τον ιό πιο έντονα σε σχέση με όσους δεν έχουν. Εφόσον το γενετικό υλικό -το DNA και ακόμα περισσότερο το RNA- το οποίο τροποποιείται ανάλογα με το εξωτερικό περιβάλλον, τα ερεθίσματά μας, τη θερμοκρασία, τη διάθεση και πολλούς ακόμη παράγοντες, έχει επηρεαστεί, αυτό είναι μία ένδειξη επιμονής του αντίκτυπου που έχει ο ιός στον ανθρώπινο οργανισμό. Αυτό, έχει πολύ ενδιαφέρον και τρέχουν έρευνες αυτή τη στιγμή, που θα παρακολουθούν τους ασθενείς για τουλάχιστον πέντε χρόνια και τότε θα είμαστε σε θέση να μιλήσουμε με περισσότερη σιγουριά για τις απώτερες συνέπειες του Covid.

Στην επιστήμη, είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε προβλέψεις, ωστόσο, αυτό που μπορώ να πω είναι ότι πολλοί από τους ασθενείς οι οποίοι πέρασαν τον κορονοϊό σοβαρά, θα έχουν επιπλοκές αρκετό διάστημα μετά την νόσηση. Δηλαδή, σε αυτούς τους ασθενείς, ο κορονοϊός αφήνει τα σημάδια του. Και δεν είναι το Long Covid σύνδρομο αυτό καθ’ αυτό, αλλά και άλλες ασθένειες, που θα μπορούσαν να συνδέονται με αυτό ή να προκύψουν από αυτό μακροπρόθεσμα, όπως για παράδειγμα, αυτοάνοσες ασθένειες. Είναι κάτι, που δεν έχουμε ερευνήσει ακόμα, χρειαζόμαστε χρόνια για αυτό, αλλά τέτοιες έρευνες, που θα παρακολουθούν αυτούς τους ασθενείς μακροχρόνια με σκοπό αυτό, να διαλευκανθεί είναι ήδη εν εξελίξει”.

Υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ του εμβολιασμού και του συνδρόμου Long Covid;

“Επειδή ο εμβολιασμός είναι κάτι καινούργιο, δεν έχουμε σημαντικά δεδομένα πάνω στο σύνδρομο Long Covid και τον εμβολιασμό. Τώρα έρχονται στην επιφάνεια τα πρώτα δεδομένα. Υπάρχουν, ωστόσο, δύο εργασίες πάνω σε αυτό, εκ των οποίων η μία έχει δημοσιευτεί και μας λέει το προφανές: Εφόσον το Long Covid συσχετίζεται με τη σοβαρότητα της νόσου και ο εμβολιασμός αποδεδειγμένα μειώνει τη σοβαρότητα της νόσου ακόμα και αν κολλήσεις τον ιό, προφανώς το εμβόλιο αποτρέπει έναν βαθμό του Long Covid συνδρόμου. Στην έρευνα αυτή, στην οποία συμμετείχαν 75 ασθενείς, φάνηκε ότι ήταν αρκετά λιγότεροι οι ασθενείς που μπήκαν στο νοσοκομείο ή στην εντατική εφόσον είχαν εμβολιαστεί και επομένως πολύ λιγότεροι αυτοί που εμφάνισαν Long Covid.

Υπήρχαν μόλις 7 ασθενείς με COVID, που είχαν ελάχιστα συμπτώματα κατά την οξεία φάση, αλλά έπειτα παρουσίασαν συμπτώματα Long Covid. Για τον λόγο αυτόν, οι ασθενείς αυτοί θα παρακολουθηθούν, καθώς παρουσιάζουν μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον, εφόσον απέφυγαν μεν τη βαριά νόσηση, αλλά όχι και τον Long Covid”.

Θα δούμε περισσότερες σχετικές μελέτες στο μέλλον;

“Ετοιμάζουμε δύο νέες έρευνες. Η μία, θα περιλαμβάνει ασθενείς και από την Ελλάδα και συγκεκριμένα από το νοσοκομείο “Αττικόν”. Αυτή η μελέτη έχει ήδη ξεκινήσει. Οι ερευνητικές ομάδες συλλέγουν ασθενείς, στοιχεία και δείγματα του αίματος των ασθενών, οι οποίοι θα ελεγχθούν ξανά σε διάστημα τριών και έξι μηνών, με σκοπό να εντοπιστεί το Long Covid σύνδρομο. Παράλληλα, γίνεται μία πολυκεντρική μελέτη στην Αμερική από διάφορα μεγάλα νοσοκομειακά κέντρα, συμπεριλαμβανομένου του Massachusetts General hospital, με τη συμμετοχή μεγάλου αριθμού ασθενών (αυτή τη στιγμή 1.700), ορισμένοι εκ των οποίων παρακολουθούνται εδώ και έναν χρόνο”.