Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΤΗΣ ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΗΣ “ΙΕΡΗΣ ΑΡΑΧΝΗΣ” ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΟ NEWS 24/7 ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΙΡΑΝ
Ο σκηνοθέτης του βραβευμένου στις Κάννες, σίριαλ κίλερ φιλμ Ιερή Αράχνη μιλάει στο Magazine για την αλήθεια στο σημερινό Ιράν και για την ανάγκη για ένα σινεμά που πάει κόντρα στη λογοκρισία του καθεστώτος.
Λίγους μήνες πριν καν συμβούν οι διαδηλώσεις που διεκδικούν την αλλαγή στο σημερινό Ιράν, ο Αλί Αμπάσι ήταν ανένδοτος.
Ο Ιρανός σκηνοθέτης έχει γεννηθεί στην Τεχεράνη, αλλά με σπουδές στην Στοκχόλμη και βάση πλέον την Κοπεγχάγη, βρίσκεται με το ένα πόδι στον κόσμο της γενέτειράς του και με το άλλο στην Ευρώπη, καταφέρνοντας να έχει μόνο μια ιδιόμορφη οπτική για τα πράγματα, αλλά και τη δυνατότητα να κάνει ένα σινεμά που δε θα μπορούσε, αν βρισκόταν ακόμη στο Ιράν.
Μήνες πριν τις διαδηλώσεις, μας εξηγούσε ας πούμε το πώς ο λαός της χώρας είναι πιο προοδευτικός από ό,τι νομίζουμε, και για το πόσο μισεί αυτή την εικόνα που βγάζει για το Ιράν το σινεμά τόσων δεκαετιών. Καθώς και το πόσο θυμωμένος είναι με το σινεμά που επιλέγει την αλληγορική αποτύπωση της πραγματικότητας: «Δεν υπάρχει τίποτα μεταφορικό στον μισογυνισμό», λέει με οργή στη φωνή του.
Στις Κάννες όπου τον συναντάμε μετά την παγκόσμια πρεμιέρα της Ιερής Αράχνης (Holy Spider), μας μιλάει για εκείνο το σινεμά που –σύμφωνα με την οπτική του– υποκύπτει στις λογοκριτικές πιέσεις του Ιράν, λέγοντας ιστορίες με έναν πάντοτε πλάγιο τρόπο. Αποστολή του, μας λέει, ήταν να κάνει κάτι διαφορετικό, κάτι που θεωρεί αναγκαίο. Την κυριολεξία. Την αμεσότητα. Και, τελικά, την αλήθεια.
Η Ιερή Αράχνη είναι βασισμένη σε μια αληθινή ιστορία, ενός σίριαλ κίλερ που στόχευε σεξεργάτριες στο δρόμο. Κι αναπτύσσεται σε δύο παράλληλες αφηγήσεις, η μία πάνω στον ίδιο τον δολοφόνο και τις λεπτομερείς τακτικές του, κι η άλλη μια ρεπόρτερ που προσπαθεί να τον ξεσκεπάσει σε κόντρα των αδιάφορων αρχών. Η Ζάρα Αμίρ Εμπραχίμι που παίζει τον ρόλο της δημοσιογράφου, τιμήθηκε στις Κάννες με το βραβείο Γυναικείας Ερμηνείας– κάτι που έπειτα την έβαλε στο στόχαστρο του καθεστώτος και των φανατικών, έχοντας η ίδια δεχθεί εκατοντάδες απειλές θανάτου.
Ο Αμπάσι είχε διακριθεί και με την προηγούμενη ταινία του, το φοβερό σουηδικό fantasy διαμάντι Border, που αφορά την ερωτική έλξη δύο τρολ. (Όντως.) Η ταινία είχε προταθεί για Όσκαρ Μακιγιάζ κιόλας, αποτελώντας μια από τις πιο ιδιόμορφες ταινίες του πρόσφατου ευρωπαϊκού σινεμά. Εκείνο το φιλμ ήταν σουηδικό, αλλά για την Αράχνη ο Αμπάσι προχώρησε μια διεθνή συμπαραγωγή που όμως αποτέλεσε την πρόταση της Δανίας για τα φετινά Όσκαρ.
Μήνες πριν συμβούν όλα αυτά, ο Ιρανός σκηνοθέτης μίλησε στο News24/7 στις Κάννες για τον λαό του Ιράν, για την εξωκινηματογραφική πραγματικότητα και για την αναγκαιότητα αντιπαράθεσης με τη λογοκρισία.
To Border είχε δημιουργήσει διάφορες αντιδράσεις, την αντίδραση αυτή τη φορά πώς την ένιωσες;
Είμαι απογοητευμένος που δεν έφυγε κανείς όπως στο Border! Ένιωσα πως υπήρχε μια ατμόσφαιρα στην αίθουσα αλλά δεν ξέρω τι ακριβώς. Για να είμαι ειλικρινής, η δουλειά μου έχει ήδη γίνει. Έχω ήδη κερδίσει. Ήθελα να κάνω αυτή την ταινία για πολύ συγκεκριμένους λόγους ώστε να φτάσει στο κοινό της. Δε με νοιάζει τι θα γίνει μετά. Με όλο το σεβασμό, δε με νοιάζει και τι θα γράψετε. Φυσικά με ενδιαφέρει ένα καλό κείμενο, αλλά εγώ νιώθω ήδη περήφανος που η ταινία υπάρχει και αποστολή μου είναι να βοηθήσει αυτή η ταινία στην αποδόμηση αυτής της παράλληλης πραγματικότητας, του σινεμά που κάνουμε εδώ και 50 χρόνια. Κι αυτό το πέτυχα.
Τι είδους αποδόμηση; Δηλαδή τι θεωρείς πως προσθέτει σε σχέση με την εικόνα που έχουμε;
Έχουμε 50 χρόνια μια εικόνα ρεαλισμού για την ιρανική κοινωνία. 50 χρόνια μιας υπόγειας όχι και τόσο υπόγειας, αποδοχής της λογοκρισίας. Έχουμε μια εκδοχή της ιρανικής ζωής στην οποία οι γυναίκες κοιμούνται με τα ρούχα τους, δε δείχνουν ποτέ τα μαλλιά τους, δε δείχνουν το σώμα τους, δεν πάνε τουαλέτα, δεν κάνουν σεξ, με το ζόρι περπατάνε στο τέλος. Κι είναι κάπως αποδεκτό αυτό. Βλέπουμε δεκάδες ταινίες στις Κάννες που είναι έτσι. Και περιέργως κανείς δεν αναρωτήθηκε, είναι όντως έτσι στο Ιράν;
Κανείς δεν αμφισβητεί αυτή την παράλληλη πραγματικότητα για τόσα χρόνια κι ίσως είμαι αλαζόνας, αλλά πιστεύω ότι έκανα μια ρωγμή σε αυτό.
Βρίσκεις αξία στην παράδοση του ιρανικού σινεμά, στις ιστορίες που συμβολίζουν ιδέες;
Υπάρχει πάντα λόγος να μην πεις αυτό που η Δύναμη δεν θέλει να πεις. Υπάρχει πάντα λόγος για λογοκρισία. Κι είναι μέρος της ιρανικής κουλτούρας, ίσως γενικότερα της μεσανατολικής κουλτούρας, να έχει αυτή τη μεταφορική διάσταση. Αυτό είναι μια αλληγορία, αυτό μεταφορά εκείνου, και λοιπά. Και είμαι γαμημένα κουρασμένος με όλο αυτό. Νομίζω δεν υπάρχει τίποτα το μεταφορικό στον μισογυνισμό. Τίποτα μεταφορικό στις ζωές των σεξεργατών στο Ιράν.
Εγώ πολιτιστικά μέχρι πριν 20 χρόνια ήμουν τελείως Ιρανός, τώρα έχω ένα πόδι στη Σκανδιναβία, είμαι πολιτιστικό υβρίδιο, αλλά νιώθω πως ακόμα ξέρω την κουλτούρα στο Ιράν αρκετά καλά για να μιλήσω για αυτή. Και βρίσκω πολύ δύσκολο να χωνέψω το να πρέπει να νομιμοποιήσω τη λογοκρισία.
Έδωσα πρόσφατα μια ομιλία για τη δημιουργία σινεμά, κι ο τίτλος της ομιλίας ήταν «η σημασία να είσαι χαζός». Είμαστε φαίνεται τόσο έξυπνοι οι άνθρωποι στο Ιράν, βρίσκουν πάντα όλοι τρόπο να βάζουν μια μεταφορά για όλα. [σσ. Κοροϊδευτικά] Αααα, είπα αυτό που ήθελα να πω, έβαλα κάτι παιδιά που παίζαν μεταξύ τους αλλά αυτό που ήθελα είναι αλληγορικά να κριτικάρω την κυβέρνηση. Όχι. Ας είμαστε χαζοί. Ας είμαστε ευθείς.
Στο Ιράν η αντίδραση ποια θα είναι [1];
Α, πιστεύω θα έχουμε ένα κόκκινο χαλί σύντομα στην Τεχεράνη. [γελάει]
Έχουν μια λίστα με ταμπού. Πρώτο το σεξ, δεύτερο τα μαλλιά γυναικών, τρίτο το γυμνό, τέταρτο η άσχημη γλώσσα, μετά τα ναρκωτικά. Και συνεχίζει. Κι εμείς τα έχουμε όλα. Αλλά ξέρεις τι; Δε δίνω μία. Κατανοώ μεν, αλλά με εκνευρίζουν οι ιρανοί δημιουργοί που έχουν αυτή τη γαμημένη δούνε και λαβείν σχέση με την ιρανική λογοκρισία. [σσ. Κοροϊδευτικά] Ωω δε μου αρέσει, δεν είναι καλό, αλλά το κάνω.
Με τσαντίζει όταν ο Κιαροστάμι έλεγε ότι χρησιμοποιεί τη λογοκρισία ως δημιουργικό εργαλείο. Σκέφτομαι, τι μαλακίες είναι αυτές; Μεγάλος καλλιτέχνης φυσικά, αλλά αυτό το πράγμα για μένα είναι τόσο εναντίον του ταμπεραμέντου μου, τόσο εναντίον του τι πρέπει να κάνω.
Και δεν ξέρω, εγώ νομίζω αν η ιρανική κυβέρνηση ήταν έξυπνη, θα έπρπε να κοιτάνε το Holy Spider ως μια ταινία αληθινά σπάνια, γιατί συνήθως οι ταινίες που γίνονται στο Χόλιγουντ έχουν ατζέντα, έχουν άλλη ατζέντα. Περιπέτειες όπως το Argo ή το Not Without My Daughter, όπου ξέρεις, όλοι οι ιρανοί είναι χαζοί, μοιάζουν περίεργοι, μιλάνε με περίεργη προφορά. Οι αμερικάνοι δεν μας δίνουν καν τη γλώσσα μας στις ταινίες.
Εμείς δεν κάνουμε αυτό το πράγμα, αλλά δεν δουλεύουμε για τη ιρανική κυβέρνηση. Δεν πάμε στην γαμημένη τη μεταφορική γλώσσα, αλλά για μια φορά είπαμε να κάνουμε μια ταινία που θα κάνουμε ό,τι είναι καλό για το στόρι. Είναι όσο μπανάλ ακούγεται.
Δε θεωρείς ότι για τον Κιαροστάμι ήταν διαφορετικά επειδή εκείνος δούλευε στο Ιράν ενώ εσύ όχι;
Ναι, αλλά ήταν επιλογή του αυτή. Εγώ είχα τρομερά άνετη ζωή στο Ιράν, έπαιζα τένις τρεις φορές τη βδομάδα, πήγαινα σε τέλεια εστιατόρια, πήγαινα για σκι το χειμώνα. Τρομερό επίπεδο άνεσης.
Η ταινία είναι βασισμένη σε αληθινά εγκλήματα, πόσο τα ερεύνησες, πόσο ακολούθησες την αλήθεια;
Διάβασα ό,τι μπορούσα να πιάσω στα χέρια μου, μίλησα με εμπλεκόμενους, ήθελα να πάρω και τα αρχεία της υπόθεσης αλλά δεν τα κατάφερα. Τελικά η αποστολή μου άλλαξε, στο να πω μια ιστορία εμπνευσμένη μεν από αυτή αλλά προσαρμοσμένη στις δικές μου δραματικές ανάγκες. Οπότε… δεν ξέρω πόσο ακριβές είναι τελικά, και δεν με νοιάζει. Δεν είναι true crime ταινία, δεν λέμε την ιστορία αυτού του τύπου. Κι αυτό μου δίνει ποιητική αδεία να προσαρμόσω πράγματα. Αλλά ήταν σημαντικό για εμάς να σεβαστούμε την πραγματικότητα, το DNA της ιστορίας.
Το #metoo έπαιξε ρόλο σε αυτό το σχηματισμό της ιστορίας;
Νομίζω μέσα στο πέρασμα των χρόνων αυτό που έγινε είναι ότι άρχισα να ενδιαφέρομαι λιγότερο για τον χαρακτήρα του δολοφόνου και περισσότερο για οτιδήποτε γύρω του. Την έρευνα, τις καταστάσεις που δημιουργούνται, την κοινωνική συνθήκη. Η ρεπόρτερ ήταν πάντα μέρος της ιστορίας αλλά τώρα απέκτησε μεγαλύτερη βαρύτητα. Το #metoo δεν είναι κάτι που σκέφτηκα, δεν είμαι στα σόσιαλ. Όχι ότι έχασα φυσικά, αλλά δεν είχα μεγάλη εμπλοκή. Όχι ότι χρειάζεται να έχεις για να καταλάβεις ορισμένα πράγματα.
Γενικά δε νομίζω πως πρέπει να σκεφτόμαστε αυτή την ταινία ως κάτι που υπογραμμίζει τα όσα υποφέρουν οι γυναίκες στο Ιράν. Δεν είμαι ο καλύτερος άνθρωπος για να το κάνω. Η δουλειά μου δεν είναι να δώσω μια συμπαγή εικόνα της κατάστασης, αλλά να δώσω μια περιπλοκότητα, που μπορεί να μην βγάλει καν νόημα. Δουλειά μου είναι να σου δώσω την εμπειρία, να σου δώσω ερμηνεία. Τα μοτίβα φυσικά είναι εκεί, αλλά δε θα βγάλω ποτέ να κάνω διάλεξη, να, εδώ είναι τα μοτίβα του μισογυνισμού κλπ. Δεν είναι δουλειά μου.
Βλέπουμε στην ταινία πως ο δολοφόνος γίνεται ήρωας για πολύ κόσμο, ενώ και οι θεσμοί φυσικά δεν είναι φιλικοί απέναντι στην έρευνα.
Είναι ένα φιλμ νουάρ. Και σε φιλμ νουάρ θα ήταν περίεργο οι μπάτσοι να μην ήταν διεφθαρμένοι κι όλα να ήταν φωτισμένα. Και να υπήρχε μια 25λεπτη σκηνή όπου όλο συζητάνε, χμμμ, το έκανε πιστεύεις ή όχι;. Οπότε θέλουμε να χτίσουμε αυτή την πλευρά. Κι ίσως δίνεται η ιδέα πως όλοι στο Ιράν κάθονται και συζητάνε και θέλουν αυτός να σκοτώσει περισσότερους. Όμως αυτοί οι άνθρωποι στην πραγματικότητα είναι μειοψηφία.
Είναι ωστόσο ισχυρή μειοψηφία, με ισχυρή στήριξη. Κι αυτοί είναι άνθρωποι ενός τμήματος του ιρανικού πληθυσμού που νιώθει ότι η κυβέρνηση δεν είναι αρκετά αυστηρή. Δεν είναι «αρκετά ισλαμική», ξέρεις. Που αφήνει βρωμιά και αμαρτία στους δρόμους και, ξέρεις, κάποιος πρέπει να κάνει κάτι. Δεν είναι χαρούμενοι με την κυβέρνηση γιατί πιστεύουν πως δεν είναι αρκετά αυστηρή, δεν είναι το «αληθινό Ισλάμ». Αυτό το τμήμα πληθυσμού θα αγαπάει πάντα έναν τέτοιο άνθρωπο γιατί είναι ο ήρωας που τα παίρνει όλα στα χέρια του. Αυτοί ήταν οι άνθρωποι που ήταν ενάντια στην καταδίκη του.
Θα γινόταν και σήμερα αυτό [2];
Η ιρανική κοινωνία σήμερα είναι διαφορετική. Έχω ένα ξάδερφο από το χωριό που είναι στο TikTok και είναι ενημερωμένος για τα πάντα. Αυτή η ιστορία είχε διαδοθεί με διαφορετικό τρόπο, σε διαφορετική εποχή. Δεν ήταν κάτι κρυφό φυσικά, είχε φτάσει στα εθνικά νέα, αλλά αν ας πούμε στη Σουηδία κάποιος είχε σκοτώσει με τσεκούρι θα ήταν στις ειδήσεις για μήνες. Αυτός εδώ έγινε διάσημη υπόθεση στον όγδοο φόνο ας πούμε. Και τότε ακόμα χαμηλού προφίλ.
Αν γινόταν σήμερα θα ήταν ζήτημα τεράστιο στα σόσιαλ, από πολύ νωρίτερα. Δεν υπάρχει η ίδια νοοτροπία. Και νομίζω η κοινωνία στο Ιράν έχει προχωρήσει κιόλας. Είναι και πιο τεχνολογικά εκπαιδευμένη, αλλά και πιο προοδευτική. Κάτι που μάλλον πάει αντίθετα με την εικόνα που έχουν οι άνθρωποι για το πώς είναι το Ιράν. Διότι, επιφανειακά, έχουμε πιο σκληροπυρηνική κυβέρνηση αλλά υπάρχει μια περίεργη απόσταση ανάμεσα στην κυβέρνηση και την κοινωνία. Η κυβέρνηση πάει προς τη μία κατεύθυνση, ο κόσμος προς την άλλη.
[1] Μετά το βραβείο της ταινίας στις Κάννες, ο υπουργός πολιτισμού του Ιράν κατέθεσε επίσημη διαμαρτυρία στην γαλλική κυβέρνηση για τη βράβευση, δηλώνοντας «αν άνθρωποι μέσα στο Ιράν έχουν εμπλακεί με το φιλμ Holy Spider, θα δεχθούν οπωσδήποτε τιμωρία από τον κινηματογραφικό οργανισμό του Ιράν».
[2] Η συνέντευξη έγινε 4 μήνες πριν ο ιρανικός λαός ξεκινήσει τις τεράστιες διαδηλώσεις στους δρόμους, τον Σεπτέμβριο του ‘22.
