ΟΣΑ ΠΕΡΑΣΕ Η ΚΟΡΑΚΑΚΗ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟ STALKING

Aυτοί που έδωσαν τον όρο ‘stalking‘ στον πλανήτη, το ‘δίνουν’ στη γλώσσα μας ως ‘παραφύλαγμα’ (ακολουθώ κάποιον, με κακόβουλη πρόθεση) και ως ‘ανεπιθύμητη, παράνομη παρακολούθηση’. Ο stalker είναι ‘ο ενοχλητικός φανατικός θαυμαστής που ακολουθεί κρυφά κάποιον και μερικές φορές έχει παράνομες προθέσεις’. Πιο απλά, ‘ο αθέατος διώκτης’.

Σε κάθε περίπτωση, όπως αποδεικνύουν τα στατιστικά και οι έρευνες, πρόκειται για κάτι που αφορά τους περισσότερους εξ ημών. Mε τον ένα ή τον άλλο τρόπο και στο όποιο ποσοστό. Δεδομένο είναι και ότι πρόκειται για έγκλημα.

Στο Netflix θα βρεις σειρά (που έφτασε τις 4 σεζόν) με αντικείμενο αυτό το θέμα.

Η βασική διαφορά του stalking με άλλες συμπεριφορές παρενόχλησης είναι η εμμονή. Σύμφωνα με στοιχεία του National Intimate Partner and Sexual Violence Survey (NISVS) μια στις 6 γυναίκες και 1 στους 17 άνδρες έχουν ζήσει ως θύματα την εμπειρία -πριν τα 25 τους χρόνια, σε ποσοστό 54% οι γυναίκες και σε 41% οι άνδρες.

• Το 66% των γυναικών και το 44% των ανδρών έπεσαν θύματα stalking από πρώην συντρόφων τους.
• Το 81% των γυναικών ήταν και θύματα κακοποίησης (και το 31% σεξουαλικής επίθεσης)
• Στο 80% των επιζησάντων ο θύτης γνωστός τους
• Στο 48% των ανδρών, ο θύτης ήταν επίσης άνδρας (το αντίστοιχο ποσοστό για τις γυναίκες είναι στο 88%)

Το stalking στην Ελλάδα

Αναγνώστης του Sport24, πρότεινε τη λέξη ‘καραδοκέας’ στα σχόλια που αφορούσαν την είδηση με όσα πέρασε από stalker η Άννα Κορακάκη. Μεσολάβησε η απαίτηση άλλου αναγνώστη να γραφτεί η λέξη στα ελληνικά. Η Ελληνίδα Ολυμπιονίκης ανέφερε το stalking ως ‘παρενοχλητική παρακολούθηση’. Όπως δηλαδή, αποδίδεται στο ελληνικό δίκαιο, όπου από το Σεπτέμβριο του 2014 αναφέρεται ως ποινικό αδίκημα. Η ειδική υπόσταση τυποποιείται στο ν. 4531/2018 του άρθρου 333 του Ποινικού Κώδικα.

Εκεί αναφέρεται πως

1. Όποιος προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία απειλώντας τον με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή με χρηματική ποινή.
2. Με την ποινή του προηγούμενου εδαφίου (βλ. φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή χρηματική ποινή) τιμωρείται και όποιος, χωρίς απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης, προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία, με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως ιδίως με την επιδίωξη διαρκούς επαφής μέσω τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου ή με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκπεφρασμένη αντίθετη βούλησή του.
3. Για την ποινική δίωξη απαιτείται έγκληση.

Αυτή η πρωτοβουλία ήρθε σε συνέχεια του άρθρου 34 (Παρενοχλητική Παρακολούθηση) της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης, για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας -την οποία έχει υπογράψει η χώρα μας. Μεταξύ άλλων, ορίζει ότι “τα Μέρη θα λάβουν τα απαραίτητα νομοθετικά ή άλλα μέτρα για να διασφαλίσουν ότι η σκόπιμη επαναλαμβανόμενη ενασχόληση με απειλητική ενέργεια που απευθύνεται προς κάποιο άλλο άτομο, προκαλώντας του φόβο για την ασφάλειά του, ποινικοποιείται”.

Πρώτα ας δεχθούμε ότι όπως δεν μεταφράζεται -με μια λέξη- σε άλλες γλώσσες το ‘φιλότιμο’, δεν μεταφράζεται -με μια λέξη- το ‘stalker’ στα ελληνικά. Όπως και ότι δεν είναι αυτό το θέμα μας (ο μονολεκτικός ελληνικός ορισμός). Το θέμα μας είναι ότι πρόκειται για έγκλημα. Με θλιβερές συνέπειες.

Πώς προέκυψε η ανάγκη για την ξεχωριστή λέξη

Ως όρος χρησιμοποιείτο από τον 16ο αιώνα. Τον δανείστηκαν από την ορολογία του κυνηγιού για να τον αποδώσουν στα πρόσωπα που περιφέρονται ύποπτα και σε λαθροθήρες. Στα media αναφέρθηκε τον 20ο αιώνα από αμερικανικά tabloid. Περιγράφησαν με αυτήν τη λέξη ‘άτομα που ενοχλούν ή παρενοχλούν poacher διάσημους’. Με τα χρόνια ο ορισμός ‘άνοιξε’ για να περιλάβει και τα άτομα που παρενοχλούσαν πρώην συντρόφους τους. Έγινε “ένας αστερισμός συμπεριφορών με τις οποίες ένα άτομο καταφέρει σε άλλο άτομο επαναλαμβανόμενες ανεπιθύμητες παρεισδύσεις και επικοινωνίες”.

Το 1995 το stalking αγνώστων και αγαπημένων είχε γίνει αντικείμενο έρευνας (και περιεχόμενο μελέτης) που ήθελε να θέσει υπ’ όψιν ένα νέο πρόβλημα της εγκληματολογίας. Ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε ο όρος, για να περιγράψει ”το συνηθισμένο φαινόμενο αρσενικών, οι οποίοι μετά από χωρισμό κυνηγούν επιθετικά, την πρώην σύντροφο τους”.

Προ του άρθρου, για το ίδιο φαινόμενο χρησιμοποιούνταν όροι όπως “γυναικεία παρενόχληση”, “εμμονική παρακολούθηση” ή “ψυχολογικός βιασμός”.

Έγινε πάρα πολύ δουλειά έως ότου δοθεί (και τεκμηριωθεί) ο ορισμός της λέξης που είναι έγκλημα, αλλά εσύ συνέχισε να ασχολείσαι με το ότι δεν έχει μονολεκτική μετάφραση στα ελληνικά.

Διερευνήθηκε ο τρόπος που προηγούμενες, ανεπιτυχείς τυποποιήσεις εξελίχθηκαν στην επιτυχή κατασκευή του stalking, ως εγκληματικού προβλήματος και εξετάστηκε το πώς άλλαξε ο ορισμός του stalking, όπως τα media, οι νομοθέτες και οι ακτιβιστές άρχισαν να το συνδέουν με την ενδοοικογενειακή βία.

Εξηγήθηκε και το πώς ένα νέο σύνολο χαρακτηριστικών αξιώσεων κινητοποίησε πολιτιστικούς και οργανωτικούς πόρους και έκανε δυνατή την επιτυχή κατασκευή του stalking, ως νέου προβλήματος εγκληματικότητας.

Ξεκαθαρίστηκε ότι εν αντιθέσει με άλλα εγκλήματα που συνήθως περιλαμβάνουν μια μεμονωμένη πράξη, το stalking αφορά πρότυπο συμπεριφοράς. Δηλαδή, σειρά μεμονωμένων ενεργειών που από μόνες τους φαίνονται αβλαβείς, αλλά συμβαίνουν επαναλαμβανόμενα σε μια χρονική περίοδο -και έτσι γίνονται εγκληματικές πράξεις.

Η πρόκληση έως ότου γίνει “έγκλημα εξουσίας και ελέγχου”

Έχει τεράστιο ενδιαφέρον να διευκρινίσουμε πως ενώ το stalking είναι παράνομο στις περισσότερες χώρες του πλανήτη, κάποιες ενέργειες που το αφορούν είναι νόμιμες. Όπως; Η συγκέντρωση πληροφοριών, οι τηλεφωνικές κλήσεις, η αποστολή μηνυμάτων και emails και η αποστολή δώρων. Γίνονται παράνομες, όταν παραβιάζουν το νομικό ορισμό της παρενόχλησης. Κάτι που ισχύει για κάθε ενέργεια που ενώ δεν είναι παράνομη, γίνεται όταν επαναλαμβάνεται σε συχνά προς έναν απρόθυμο παραλήπτη.

Στο αμερικανικό δίκαιο το stalking ορίζεται ως “θεληματική και επαναλαμβανόμενη παρακολούθηση, παρακολούθηση και/ή παρενόχληση άλλου προσώπου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο σκοπός της καταδίωξης είναι να αναγκάσω μια σχέση με έναν απρόθυμο ή μη διαθέσιμο στόχο. Είναι έγκλημα εξουσίας και ελέγχου.

Η καταδίωξη είναι μια μορφή ψυχικής επίθεσης, στην οποία ο δράστης επανειλημμένα, ανεπιθύμητα και ενοχλητικά εισβάλλει στον κόσμο της ζωής του θύματος, με το οποίο δεν έχει σχέση (ή δεν έχει πλέον σχέση)”.

Ξεχωριστές πράξεις που συνθέτουν την εισβολή, δεν μπορούν από μόνες τους να προκαλέσουν την ψυχική κακοποίηση. Όταν συσσωρεύονται, το κάνουν.

Στη Μεγάλη Βρετανία ο νομοθέτης εξηγεί πως το stalking που τιμωρείται είναι α) αυτό που περιλαμβάνει φόβο για βία και β) που έχει ως συνέπεια σοβαρή απειλή ή απελπισία.

Οι συμπεριφορές που αναφέρονται είναι α) όταν ακολουθεί κάποιος ένα άτομο, β) όταν έχει επαφή ή κάνει προσπάθεια για επαφή, με όποιο μέσο, γ) όταν δημοσιεύει οποιαδήποτε δήλωση ή άλλο υλικό που σχετίζεται (ή υποτίθεται πως σχετίζεται) με ένα πρόσωπο ή ισχυρίζεται ότι προέρχεται από αυτό το πρόσωπο, δ) όταν παρακολουθείται η χρήση που κάνει ένα άτομο στο διαδίκτυο, των emails ή οποιαδήποτε άλλης μορφής ηλεκτρονικής επικοινωνίας, στ) όταν περιπλανάται σε ένα μέρος (ιδιωτικό ή δημόσιο), ε) όταν παρεμβαίνει σε οποιαδήποτε περιουσία που ανήκει σε άλλο άτομο και ζ) όταν παρακολουθεί ή κατασκοπεύει ένα άτομο.

Δίνει δυο ευκαιρίες σε κάποιον να καταλάβει πως αυτό που κάνει είναι ανεπιθύμητο -και άρα απαράδεκτο. Δηλαδή, δυο τηλεφωνικές κλήσεις, δυο δώρα, δυο παρακολουθήσεις που συνοδεύεται με τηλεφωνικές κλήσεις κλπ).

Ο ρόλος της κουλτούρας

Ερευνητές των ΗΠΑ ενημέρωσαν ότι η πλειονότητα των ανδρών και των γυναικών παραδέχεται ότι εμπλέκονται σε διάφορες συμπεριφορές, οι οποίες μοιάζουν με stalking, έπειτα από ένα χωρισμό. Τονίζουν ότι τις σταματούν με την πάροδο του χρόνου, υποδηλώνοντας ότι “η εμπλοκή σε χαμηλά επίπεδα ανεπιθύμητων συμπεριφορών stalking, για σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα -ιδιαίτερα στο πλαίσιο διάλυσης μιας σχέσης- μπορεί να είναι κανονιστικό, για σχέσεις ετεροφυλόφιλων γνωριμιών που συμβαίνουν εντός της κουλτούρας της χώρας”.

Συμπεριφορές stalking

• Παρουσία και παραμονή στο χώρο εργασίας του θύματος ή στη γειτονιά του ή όπου αλλού βρίσκεται ο ‘στόχος’
• Προσέγγιση του θύματος όπου και αν είναι
• Επίμονες ανεπιθύμητες τηλεφωνικές κλήσεις (ακόμα και όταν ο θύτης δεν μιλάει ή το ‘κλείνει’), μηνύματα κειμένου, email, επιστολές ή σημειώσεις
• Αποστολή/δημοσίευση μηνυμάτων στα media
• Αποστολή δώρων που φαίνονται ρομαντικά (δηλαδή λουλούδια ή/και καραμέλες) ή/και περίεργα (πορνογραφικά δώρα), που ωστόσο είναι ανεπιθύμητα
• Εισβολή στο σπίτι ή το αυτοκίνητο του θύματος
• Συλλογή πληροφοριών για το θύμα (επικοινωνία με άτομα που γνωρίζουν το θύμα, δημόσια αναζήτηση ή αναζήτηση σε προσωπικά αρχεία ή τα σκουπίδια).
• Παρακολούθηση α) προσωπική επίμονη, β) με την επιστράτευση ντετέκτιβ, γ) με κάμερες, εξοπλισμό ήχου, υποκλοπές τηλεφώνου, δ) παραβιάσεις στο σπίτι ή την εργασία του θύματος, στ) εγκατάσταση spyware στον υπολογιστή του θύματος και ε) εγκατάσταση συστημάτων παρακολούθησης GPS στο αυτοκίνητο ή το κινητό του θύματος
• Χειριστική συμπεριφορά (άσκηση νομικής αγωγής κατά του θύματος ή απειλή για αυτοκτονία ώστε να εξαναγκαστεί το θύμα να παρέμβει)
• Δυσφήμιση χαρακτήρα (ο θύτης λέει συχνά ψέματα στους άλλους για το θύμα, ώστε να περιορίσει τις επιλογές του, να αποδυναμώσει το δίκτυο στήριξης και να το απομονώσει. Έτσι, το κάνει πιο ευάλωτο, ενώ ο ίδιος έχει την αίσθηση δύναμης και ελέγχου).
• Αντικειμενοποίηση (ο θύτης υποτιμά το θύμα, με αποτέλεσμα να το ανάγει σε ένα αντικείμενο που του επιτρέπει να νιώθει θυμό, χωρίς να βιώνει ενσυναίσθηση. Κάτι που βοηθά τον ‘κυνηγό’ να αισθάνεται ότι δικαιούται να συμπεριφέρεται όπως θέλει στο θύμα -να το βλέπει ‘μικρό’, ‘αδύναμο’ και έτσι να υποστηρίζει την αυταπάτη πως πρέπει να το ‘σώσει’ ή να το τιμωρήσει)
• Απειλές και βία (ο stalker χρησιμοποιεί απειλές πρόκλησης βλάβης στο θύμα ή την οικογένεια του, για να τρομάξει το θύμα, προβαίνει σε βανδαλισμούς και ζημιές στην ιδιοκτησία του -συνήθως στο αυτοκίνητο-, αλλά και σε σωματικές επιθέσεις που συνήθως έχουν ως στόχο την τρομοκρατία. Υπάρχουν και σεξουαλικές επιθέσεις).
• Cyberstalking (παρακολουθεί τα ηλεκτρονικά μέσα για να ‘βοηθήσει’ την παρακολούθηση, την παρενόχληση και την επαφή -συνήθως περιλαμβάνει την εγκατάσταση spyware)
• Gang stalking (είναι το stalking από πολλούς δράστες ή όταν ένας δράστης πείθει άλλους να βοηθήσουν τις δραστηριότητες παρενόχλησης και παρακολούθησης με ύποπτο σκοπό).

Οι συνέπειες στο θύμα

Έρευνες έχουν συμφωνήσει πως το stalking είναι δυνητικά τραυματική εμπειρία για τα θύματα. Αυτά εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο ψυχικής ασθένειας, ενώ σειρά μελετών έχουν αναφέρει υψηλό επιπολασμό καταθλιπτικών διαταραχών και διαταραχής μετατραυματικού στρες.

Τα θύματα νιώθουν φόβο για το τι είναι ικανός να κάνει ο stalker, πως είναι ευάλωτα, δεν ξέρουν ποιον μπορούν να εμπιστευτούν, νιώθουν απελπισία, σύγχυση, απογοήτευση, απομόνωση, θυμό, άγχος, κάνουν ενοχλητικές σκέψεις, έχουν ενοχλητικά συναισθήματα, αλλάζουν την καθημερινότητα -για να αποφύγουν να δουν τον θύτη- και αλλάζουν συνήθειες.

1. Ένα στα 7 θύματα μετακομίζουν
2. Το 86% εμφανίζει αλλαγή στην προσωπικότητα
3. Το 37% διαγιγνώσκεται με διαταραχή μετατραυματικού στρες
4. Ένα στα 4 θύματα έχει αυτοκτονικό ιδεασμό
5. Ένα στα 8 θύματα έχασε τη δουλειά του

Ευρήματα άλλης μελέτης αναφέρουν πως συχνά κλιμακώνεται και περιλαμβάνει σεξουαλική και σωματική βία, ενώ σε μεμονωμένες περιπτώσεις αποτελεί παράγοντα κινδύνου, για ανθρωποκτονία.

Οι οικονομικές συνέπειες τoυ stalking είναι σημαντικές, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας παραγωγικότητας λόγω της άδειας εργασίας, του κόστους θεραπείας στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και του νομικού κόστους. Στη Γερμανία θεωρείται από το 2007 σημαντικό πρόβλημα του υγειονομικού συστήματος -και για αυτό υπάρχουν ξεκάθαροι νόμοι.