ΟΤΑΝ Ο ΔΟΝ ΖΟΥΑΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΚΑΖΑΝΟΒΑ
Ο Βασίλης Ανδρέου και η Μαρία Σαββίδου μιλούν στο NEWS 24/7 για την παράσταση "Καζανόβα / Δον Ζουάν Ερωτική περιπλάνηση" που θα παρουσιαστεί στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.
Ο Καζανόβας και ο Δον Ζουάν δε χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις. Είναι οι δύο εκ των διασημότερων γυναικοκατακτητών, γι΄αυτό και το όνομά τους αποτελεί συχνά μεταφορά για τους άνδρες που σαγηνεύουν εύκολα τις γυναίκες.
Ο Καζανόβας, κατά κόσμον Τζάκομο Τζιρόλαμο Καζανόβα, ήταν Ιταλός τυχοδιώκτης και συγγραφέας, τα απομνημονεύματα του οποίου περιέχουν μεταξύ άλλων μια μακριά σειρά αποπλανήσεων που έκανε το όνομά του συνώνυμο του ακαταπόνητου στην αναζήτηση της ηδονής, και -κυρίως- του ευτυχούς εραστή.
Ο Δον Ζουάν από την άλλη δεν ήταν υπαρκτό πρόσωπο, αλλά μυθιστορηματικό. Ήταν θρυλικός φανταστικός ελευθεριάζων ήρωας που πρωτοεμφανίστηκε στο θεατρικό του Ισπανού δραματουργού Τίρσο δε Μολίνα. Έκτοτε η “σύλληψή” του αυτή, ενέπνευσε πολλούς άλλους συγγραφείς, όπως τον Μολιέρο και τον Λόρδο Μπάιρον.
Οι δύο αυτές εμβληματικές προσωπικότητες υπήρξαν πηγή έμπνευσης για τον Στάθη Λιβαθινό, ο οποίος επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών (Πειραιώς 260, 14 έως 18 Ιουνίου) με μία παράσταση έκπληξη της οποίας μάλιστα αναλαμβάνει εκτός από τη σκηνοθεσία και τη δραματουργία. Ο λόγος για το “Καζανόβα / Δον Ζουάν Ερωτική περιπλάνηση” όπου αναμετριέται με δύο κλασικά λογοτεχνικά έργα, που περιστρέφονται γύρω από τη μυθική μορφή του Δον Ζουάν και την ιστορική προσωπικότητα του Καζανόβα. Πρόκειται για τον «Δον Ζουάν» του ρομαντικού Λόρδου Μπάιρον και το «Τέλος του Καζανόβα» της Μαρίνα Τσβετάγεβα.
Ο ίδιος ο Σ. Λιβαθινός εκτός από τη σκηνοθεσία αναλαμβάνει και τη δραματουργική επεξεργασία του δύσκολου αυτού εγχειρήματος (συμπράττει με τη δραματολόγο και μεταφράστρια Έλσα Ανδριανού για τη μετάφραση του έργου της Τσβετάγεβα και τον ποιητή και μεταφραστή Γιώργο Κοροπούλη για το έργο του Μπάιρον). Τα δύο προαναφερθέντα πολύ ιδιαίτερα κείμενα παρουσιάζονται πρώτη φορά στα ελληνικά σε έμμετρο ομοιοκατάληκτο στίχο σε έναν ποιητικό παραλληλισμό με σκοπό τη σύνθεση ενός σκηνικού έργου για τον έρωτα, τον χρόνο την εξορία και την περιπλάνηση.
«Το ένα μιλάει για τη νιότη, την ερωτική αρχή. Το άλλο για τον απολογισμό του έρωτα και της ζωής» λέει ο Στάθης Λιβαθινός στο σημείωμά του. Στη σκηνή θα δούμε τους ίδιους τους συγγραφείς των έργων αυτών που θα παιχτούν το ένα μετά το άλλο. Ο Βασίλης Ανδρέου θα ενσαρκώσει τον Λόρδο Μπάιρον και η Μαρία Σαββίδου τη Μαρίνα Τσβετάγεβα.
Λόρδος Μπάιρον- Ένας ρομαντικός ποιητής και ταξιδευτής
Ο Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον, 6ος Βαρώνος Μπάιρον (1788-1824) γνωστός στην Ελλάδα ως Λόρδος Βύρων ήταν Άγγλος ποιητής, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ρομαντισμού και από τους σημαντικότερους φιλέλληνες.
Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Βρετανούς ποιητές και παραμένει ακόμα και σήμερα δημοφιλής. Από το πλούσιο έργο του ξεχωρίζουν τα μακροσκελή ποιήματα Don Juan («Δον Ζουάν») και Childe Harold’s Pilgrimage («Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ»).
Υπήρξε εξαιρετικά διάσημος και επιτυχημένος ως ποιητής, αλλά και ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα στην Αγγλία, ζώντας άστατη οικονομική και ερωτική ζωή. Η ζωή του υπήρξε γεμάτη σκάνδαλα, οικονομικά και ερωτικά, με αποκορύφωμα τη φημολογούμενη ερωτική σχέση του με την ετεροθαλή αδελφή του.
τι γιορτή
απατηλή τα νιάτα! Είναι – σαν ν΄ ανοίγει
κάποιος τη φλέβα της ζωής – κι ας ξοδευτεί
όλος!
Ταξίδεψε σε πολλά μέρη στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ιταλία, όπου έζησε για επτά χρόνια σε πόλεις όπως η Βενετία, η Ραβέννα και η Πίζα. Κατά την παραμονή του στην Ιταλία, δέχτηκε πολλές φορές επισκέψεις από τον φίλο του και έτερο ποιητή Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ. Αργότερα συνέδεσε το όνομα του με την στήριξη των επαναστατικών κινημάτων σε Ιταλία και Ελλάδα, και πέθανε στο πλευρό των Ελλήνων επαναστατών στο Μεσολόγγι, σε ηλικία μόλις 36 χρόνων, μετά από υψηλό πυρετό που ανέπτυξε.
Θεωρείται από τους πλέον σημαντικούς Άγγλους λογοτέχνες του 19ου αιώνα, ενώ στην Ελλάδα είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες μορφές της Επανάστασης του 1821 και εθνικός ευεργέτης.
Μαρίνα Τσβετάγεβα: Μία φλεγόμενη ποιήτρια
Η Μαρίνα Ιβάνοβα Τσβετάγιεβα γεννήθηκε το 1892 στην Μόσχα και θεωρείται μία από τις σημαντικότερες Ρωσίδες ποιήτριες του 20ου αιώνα. Αριστοκρατικής καταγωγής, με τον πατέρα της να διατελεί καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας και τη μητέρα της μουσικό και ταλαντούχα πιανίστρια. Τα αδέρφια της ήταν επίσης μουσικοί. Έζησε στη Γένοβα, στη Λωζάνη και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.
Το λογοτεχνικό έργο της είναι φλεγόμενο από αγάπη και πάθη. Από τις πρώτες της ποιητικές συλλογές, Βραδινό Λεύκωμα και Μαγικός Φανός, ως και τα τελευταία της έργα, είναι ξεκάθαρη η ενστικτώδης ορμή και η λαχτάρα της για ζωή, έρωτα και συναισθηματική έκφραση.
Η Τσβετάγεβα είναι η κατεξοχήν περίπτωση μιας γυναίκας συγγραφέως που γράφει βιωματικά. Είναι η περίπτωση του “γράφω ίσον ζω”κι αντίστροφα . Κάποιες φορές ερωτεύεται και ξεσηκώνεται μόνο γιατί αυτό τροφοδοτεί με πάθος τη γραφή της.
Στην πορεία της ζωής της θα γράψει σύγχρονα έπη – παραμύθια αλλά θα εμπνευστεί και από ρωσικούς και αρχαιοελληνικούς μύθους. Έτσι, το 1927 θα εκδοθεί το έπος της με τίτλο Θησέας ενώ το 1928 η Φαίδρα. Ο λυρισμός κι ο έρωτας σε αυτά τα έργα, πέρα από όρια και ηθικούς φραγμούς, κυριαρχούν. Ο τελευταίος της ποιητικός κύκλος με τίτλο «Στίχοι προς τους Τσέχους» γράφεται την περίοδο 1938-39 και είναι η κατακραυγή της ποιήτριας στον φασισμό. Λίγο πριν αυτοκτονήσει η Τσβετάγιεβα μεταφράζει Μπωντλαίρ, Λόρκα και άλλους ευρωπαίους ποιητές.
Το ΝEWS 24/7 μίλησε με τον Βασίλη Ανδρέου και τη Μαρία Σαββίδου που υποδύονται τις δύο αυτές μορφές των γραμμάτων προκειμένου να μάθει όσο το δυνατόν περισσότερα για τον νοερό διάλογο που αναπτύσσεται ανάμεσα στους δύο αυτούς συγγραφείς που τους χωρίζει ένας περίπου αιώνας, αλλά και ανάμεσα στους διάσημους ήρωες των έργων.
Δύο πρόσωπα βουτηγμένα στον έρωτα σε έναν ποιητικό παραλληλισμό
“Πρόκειται για μία συνομιλία δύο έργων, όπου το ένα δε διακόπτει το άλλο. Οι φωνές των δύο μεγάλων ποιητών φωτίζουν την ερωτική περιπλάνηση, αλλά και το ταξίδι στη ζωή μιλώντας ταυτόχρονα και για το θέμα της εξορίας, την άλλη όψη της περιπλάνησης.
Ο Λόρδος Μπάιρον ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές του δικού του αιώνα, έγραψε τον “Δον Ζουάν”. Ποιητής φωτεινός, σαρκαστικός, είρων, έπαιρνε ρίσκο και έγραφε σε ρίμα, ανατρεπτικός, κατηγορήθηκε για πάρα πολλά πράγματα στη ζωή του, όπως ότι ήταν ζευγάρι με την ετεροθαλή αδελφή του και έκαναν και παιδί, και ότι ήταν ταυτόχρονα και ομοφυλόφιλος. Γι΄αυτό έφυγε από την Αγγλία. Ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο και έφτασε σε μία χώρα (Ελλάδα) για να βοηθήσει στην επανάσταση.
Είναι σαν να βλέπουμε την Ανατολή και τη Δύση μιας ζωής. Το θέμα και στα δύο κείμενα είναι η περιπέτεια ενός ανθρώπου στον έρωτα και στη ζωή, ο έρωτας ως ένας τρόπος να ζει κανείς…
Η Ρωσίδα ποιήτρια Μαρίνα Τσβετάγεβα στη θυελλώδη εποχή που ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση, συνθέτει στη Μόσχα το «Τέλος του Καζανόβα», τελευταίο μέρος του θεατρικού της «Φοίνικα», λίγο πριν φύγει αυτοεξόριστη για το Βερολίνο. Ήταν μία γυναίκα αριστοκράτισσα, αλλά και μία φλεγόμενη ποιήτρια που μίλαγε για τον έρωτα και δε φοβόταν τίποτα.
Αυτοί οι δύο ποιητές γράφουν για δύο πρόσωπα βουτηγμένα στον έρωτα. Τον Δον Ζουάν και τον Καζανόβα.
Εγώ υποδύομαι τον Μπάιρον, είμαι σαν ένας μικρός μάγος, αφηγητής και συγγραφέας που υπάρχει μαζί με την ιστορία και άλλοτε στρώνει το χαλί της, άλλοτε το παίρνει πάνω του, άλλοτε αφήνει τους ήρωες να προχωρήσουν την ιστορία -υποτίθεται- ερήμην του. Αλλά είναι πάντα εκεί» αναφέρει ο Βασίλης Ανδρέου.
Ο Καζανόβας κάθεται στη θάλασσα και αγναντεύει τι έκανε, σαν να βλέπει τα σβηστά κεριά του Καβάφη.
Η Μαρία Σαββίδου σημειώνει για τον ποιητικό παραλληλισμό των δύο έργων πως «το ενδιαφέρον είναι ότι τα δύο αυτά κείμενα που προσπαθούμε να συνδυάσουμε με ποιητικό τρόπο, είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, ακόμα και στην ίδια την αρχική τους φόρμα. Δηλαδή ο Λόρδος Βύρωνας γράφει τον “Δον Ζουάν” με την μορφή ποιήματος από το οποίο -στη θεατρικοποίηση του- προκύπτουν από αυτό πρόσωπα, καθώς παραμένει και η φωνή του ίδιου του δημιουργού.
Η Τσβετάγεβα γράφει τον Καζανόβα σε θεατρική μορφή. Δηλαδή υπάρχουν από την αρχική γραφή σκηνικές οδηγίες και πρόσωπα, που μιλούν σε μέτρο και γλώσσα ποιητική. Στο έργο δεν υπάρχει το πρόσωπο της Τσβετάγεβα . Αυτό ήταν κάτι το οποίο προέκυψε σαν ανάγκη μέσα από την ίδια τη διαδικασία της πρόβας, ακριβώς για να υπάρξει παρουσία και των δύο δημιουργών στη σκηνή».
Γυναικοκατακτητές υπό άλλο πρίσμα
Οι δύο ήρωες δεν παρουσιάζονται ως ακαταμάχητοι και μοιραίοι καρδιοκατακτητές. Ο Βασίλης Ανδρέου εξηγεί πως «στον “Δον Ζουάν” δε βλέπουμε τον ήρωα του Μολιέρου ή του μύθου. Δε βλέπουμε δηλαδή τον γυναικοκατακτητή, αλλά ένα παιδί που γεννιέται στη Σεβίλλη, τον παρακολουθούμε έφηβο να μεγαλώνει και να τον βρίσκουν οι έρωτες και οι περιπέτειες. Είναι ένας διαφορετικός Δον Ζουάν από αυτόν που ξέρουμε. Δεν είναι ο γοητευτικός άντρας που αφήνει πίσω του λυπημένες γυναίκες.
Από την άλλη πλευρά, δεν βλέπουμε έναν ακμαίο Καζανόβα, αλλά έναν ήρωα την Πρωτοχρονιά, πάνω στην αλλαγή του αιώνα, έτοιμο σχεδόν να φύγει. Σαν να κάθεται στη θάλασσα και αγναντεύει τι έκανε και βλέπει τα σβηστά κεριά του Καβάφη. Και μία νοερή γέφυρα ενώνει αυτούς τους δύο».
Ποιος είμαι; Τίποτα. Ποιος ήμουν; Τα πάντα!
Καζανόβας
Στο πρόσωπο ενός κοριτσιού γεννιέται ένας νέος Καζανόβας
Η Μαρία Σαββίδου εξηγεί για το έργο του Καζανόβα πως «η Τσβετάγεβα “παίζει” με το αρχέτυπο και τη γνώση που έχουμε για τον τρόπο ζωής του Καζανόβα. Τον τοποθετεί, ωστόσο, στη φάση της αναχώρησης, είναι ένας άνδρας πάνω από εβδομήντα πέντε ετών και επινοεί μια συνάντηση ανάμεσα σε αυτόν και σ’ ένα πολύ νεαρό κορίτσι. Είναι μια συνάντηση που θα μπορούσε να θεωρηθεί σκανδαλώδης, γιατί το κορίτσι διεκδικεί από τον Καζανόβα να το μυήσει στα μυστικά του έρωτα και της ζωής.
Ωστόσο αν φύγει κάποιος από την επιφανειακή πρώτη ματιά, αντιλαμβάνεται πως πρόκειται για δύο ανθρώπους διαφορετικών γενιών που μπορεί να ανήκουν σε διαφορετικά φύλα, ηλικίες και εποχές, είναι όμως καμωμένοι από το ίδιο υλικό. Άλλωστε και η συγγραφέας, όχι τυχαία, τοποθετεί το έργο ακριβώς την ημέρα που αλλάζει ο αιώνας.
Το κοριτσάκι αξιώνεται μια ζωή μακριά από τη στερεοτυπική εικόνα που έχουμε για τη γυναίκα. Μοιάζει σαν να δημιουργεί μπροστά στα μάτια μας τη γέννηση ενός νέου Καζανόβα στο πρόσωπο ενός νεαρού κοριτσιού.
Η Τσβετάγεβα είναι η κατεξοχήν περίπτωση μιας γυναίκας συγγραφέως που γράφει βιωματικά. Είναι η περίπτωση του “γράφω ίσον ζω”κι αντίστροφα . Κάποιες φορές ερωτεύεται και ξεσηκώνεται μόνο γιατί αυτό τροφοδοτεί με πάθος τη γραφή της. Το κείμενό της είναι απολύτως βουτηγμένο και εμποτισμένο από την ίδια της την προσωπικότητα και τα κομμάτια της έχουν εμποτίσει και τα δύο πρόσωπα, δηλαδή και τον Καζανόβα και τη μικρή Φραντζέσκα. Η ίδια τα έχει υπάρξει και τα δύο.»
Ο Δον Ζουάν “ζει” τη ζωή του Μπάιρον
Ο Βασίλης Ανδρέου αναφέρει για τον Δον Ζουάν χαρακτηριστικά πως: «Είναι τρομερό πόσο ίδιες είναι οι ζωές τους. Και ο Μπάιρον είχε μία αυταρχική μητέρα. Αυτοεξοριστηκε από την Αγγλία, όπως και τον Δον Ζουάν τον έδιωξαν μικρό οι γονείς του από τη Σεβίλλη, γιατί έμπλεξε σε ένα σκάνδαλο και έπεσε στα δίχτυα μιας πιο μεγάλης γυναίκας. Και ταξίδεψαν στην Ευρώπη και οι δύο για να μορφωθούν και διάβαζαν δεκάδες βιβλία. Και οι δύο κληρονόμησαν μεγάλες κληρονομιές. Ο Μπάιρον και η μητέρα του από έναν πλούσιο παππού του ένα τεράστιο μαυσωλείο κι ο Δον Ζουάν με τη μητέρα του την περιουσία του πατέρα του.
Γράφει κάπου ο Μπάιρον: “Εγώ τίποτα δε γράφω που δεν έχει συμβεί”. Ενώ γράφει μυθοπλασία, σε πείθει πως το 80% το χει ζήσει ο ίδιος. Αν διαβάζαμε και τα 17 canto του έργου του – εμείς δραματοποιήσαμε μόνο τα δύο- θα βλέπαμε πόσο παράλληλοι είναι οι βίοι τους υπό ένα διαφορετικό βέβαια πρίσμα.
Είναι σαν να βάζει ο Μπάιρον τον Δον Ζουάν να μιλήσει για τη ζωή του. Και τον βάζει να ζει τρομερές περιπέτειες. Δεν εξαπατά, όμως, αυτός ο Δον Ζουάν τις γυναίκες. Πηγαίνει προς το φως. Το ίδιο ισχύει και στον Καζανόβα. Σαν να δίνει μία σκυτάλη στη νέα γενιά.
Τα κείμενα της παράστασης φωτίζουν τη γενναιόδωρη πλευρά των ηρώων. Συνεπώς, μιλάμε για την αρχή του ενός ήρωα, του Ζουάν και το φινάλε του άλλου, του Καζανόβα. Και ανάμεσά τους βρίσκεται η ζωή. Και αυτό, χωρίς να μιλάμε για τα ίδια άτομα. Πρόκειται για μία ελεγεία προς τον έρωτα, το φως και τις γεμάτες αποσκευές της ζωής”.
Η Ανατολή και τη Δύση μιας ζωής….
Η Μαρία Σαββίδου σημειώνει πως “ο Καζανόβας αποτελεί ακόμα και σήμερα το αρχέτυπο ενός άνδρα ο οποίος έζησε με ελευθερία στα όρια του τυχοδιωκτισμού. Με πρόσημο τον έρωτά του, χωρίς ηθικούς, θρησκευτικούς ή κοινωνικούς φραγμούς. Ο έρωτας ως τρόπος ζωής και όχι ως κάτι το οποίο έχει αρχή, μέση, τέλος ή οδηγεί οπωσδήποτε σε οικογένεια ή σε γάμο. Επίσης, ταξίδεψε πολύ και πέρασε πολλές περιπέτειες. Το κοριτσάκι, αντίστοιχα, αυτό αξιώνεται, το να γυρίσει όλες τις πόλεις του κόσμου και να ζήσει! Γι αυτό επιλέγει τον Καζανόβα, γιατί στα μάτια του νεαρού κοριτσιού είναι ο ιδανικός μύστης στην περιπέτειας του έρωτα και της ζωής μέσα σε αυτόν.
Ο Δον Ζουάν (στα αποσπάσματα που εμείς έχουμε καταπιαστεί) είναι ένα νεαρό αγόρι του οποίου η ζωή διαμορφώνεται επίσης μέσα από περιπέτειες. Τον βλέπουμε να μεγαλώνει μέσα σε αυτές και από αυτές. Δε μοιάζει τόσο να προκαλεί την τύχη του, αλλά η ίδια η τύχη τον προκαλεί και τον δοκιμάζει. Είναι σαν να βλέπουμε την Ανατολή και τη Δύση μιας ζωής. Το θέμα και στα δύο κείμενα είναι η περιπέτεια ενός ανθρώπου στον έρωτα και στη ζωή, ο έρωτας ως ένας τρόπος να ζει κανείς”.
Και η κάθαρση…
Κάθαρση υπάρχει σε αυτό το έργο για τους ήρωες; Η Μαρία Σαββίδου αναφέρει πως “Το έργο μπορεί να παραξενέψει στην αρχή, καθώς ένα κοριτσάκι χτυπά την πόρτα σε έναν ηλικιωμένο άντρα και του ζητά να την μυήσει στα μυστικά του έρωτα. Ένας νέος άνθρωπος έχει όρεξη να ζήσει και να γνωρίσει τα πάντα με αυτή την αθωότητα και τη λαχτάρα που ενέχει αυτή η ηλικία. Το υμνεί αυτό η Τσβετάγεβα. Η παρουσία του κοριτσιού θα μπορούσε σε μια οποιαδήποτε άλλη περίπτωση να είναι «βούτυρο στο ψωμί» του Καζανόβα. Εδώ όμως, καθώς ο Καζανόβα αναχωρεί και κλείνει τους λογαριασμούς του με τη ζωή, η συγγραφέας τον δοκιμάζει και τον οδηγεί σε μια μεγάλη πράξη. Μια πράξη προστατευτική και γενναιόδωρη απέναντι στη νέα γενιά, το νέο Αιώνα που ξημερώνει στο πρόσωπο του νεαρού κοριτσιού. Αυτό είναι μια μορφή κάθαρσης.
