ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΟΤΙ ΠΑΣΧΕΙΣ ΑΠΟ ΚΟΡΟΝΟΑΓΧΟΣ

Για απροσδιόριστους λόγους, αισθάνεσαι κάθε μέρα την ίδια κούραση. Από την στιγμή που ανοίγεις τα μάτια σου το πρωί έως εκείνη που τα κλείνεις το βράδυ. Δεν νιώθεις να νυστάζεις ή το ‘χάδι’ της υπνηλίας. Αλλά δεν έχεις ενέργεια. Ούτε στο μυαλό, μηδέ στο σώμα. Επίσης, κουράζεσαι και όταν σκέφτεσαι ότι θα ήταν χρήσιμο να κουνηθείς για να κάνεις κάτι.

Έχεις γίνει η χαρά της αναβολής και λαχανιάζεις ακόμα και όταν ανεβαίνεις δυο σκάλες. Άσε που δεν μπορείς και να σκεφτείς εύκολα -νιώθεις να πονάει το μυαλό σου. Θα έλεγες ότι σε έχει κατακλείσει μια απάθεια. Τι σου συμβαίνει;

Δεν θέλω να ανησυχείς. Το πιθανότερο είναι ότι έχεις ‘καεί’. Πως έχεις πάθει υπερκόπωση. Δεν έκανες κάτι που να σε εξάντλησε; Καημένε μου αναγνώστη/καημένη μου αναγνώστρια.

Όλα στη ζωή έχουν ένα όριο. Ακόμα και το πόση καταστροφή αντέχουμε

Επί δυο χρόνια ζεις σε πανδημία, χωρίς να μπορείς να κάνεις ό,τι θες, χωρίς να ξέρεις τι άλλο σε περιμένει στην αλφάβητο των μεταλλάξεων και κάθε φορά που τόλμησες να αναθαρρήσεις, έζησες άλλη μια κατραπακιά (είτε την έλεγαν ‘δέλτα’, είτε ‘όμικρον’). Οτιδήποτε -ακόμα και το πιο αστείο- που (ξανα)αλλάζει τα δεδομένα, σε εξαντλεί. Δεν αντέχεις άλλο. Δεν είσαι ο μόνος/δεν είσαι η μόνη. Είμαστε εκατομμύρια. Ου μην δισεκατομμύρια.

Ιστορικά, στον απόηχο των φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών οι άνθρωποι τελούσαν υπό μεγάλο στρες που τους οδήγησε σε εξάντληση και απελπισία. Όταν ζεις ένα τραύμα και μια μεγάλη σε διάρκεια -αλλά και ατελείωτη- αβεβαιότητα δεν είναι πολλά αυτά που εξαρτώνται από εσένα. Και αυτό μπορεί να γίνει εξουθενωτικό.

Ό,τι διάβασες έως εδώ έχει περιγραφεί από ψυχολόγους ως “worry burnout”. Να πούμε πρώτα πως η υπερκόπωση (burnout) προσδιορίζεται ως εξάντληση και αδιαφορία που σε ‘τρώει’ μέχρι το μεδούλι, όσο περνάει ο καιρός και δεν αλλάζει κάτι. Η υπερκόπωση ανησυχίας είναι όλο το “τι γίνεται” που ζούμε επί δυο χρόνια -και για πόσο ακόμα, ουδείς γνωρίζει. Μη ξεχνάς ότι έχει προηγηθεί η γενική υπερκόπωση -ως συνέπεια της τηλεργασίας.

Οι τρεις διαστάσεις της εξουθένωσης

Όπως λέει στο Magazine η Βάλια Μαραθιανού (ψυχολόγος/ψυχοθεραπεύτρια) “το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης εμφανίζεται συνήθως μετά από μια παρατεταμένη και έντονη χρήση των αποθεμάτων ενέργειας που έχουμε. Αποτελεί ένα σύνδρομο σωματικής και ψυχολογικής κόπωσης, το οποίο έρχεται ως αντίδραση σε μακροχρόνιο στρες που αφορά πραγματικές καταστάσεις αλλά και διαπροσωπικές σχέσεις.

Χαρακτηρίζεται από τρεις διαστάσεις, τη συναισθηματική εξάντληση, το μηχανισμό άμυνας της αποπροσωποποίησης, όταν νιώθουμε δηλαδή ότι είμαστε αποκομμένοι από τις σκέψεις και το σώμα μας και τα νιώθουμε ξένα, καθώς και το μειωμένο αίσθημα προσωπικών επιτευγμάτων, την αντίληψη ότι δεν τα καταφέρνουμε.

Από τον παραπάνω ορισμό γίνεται εύκολα αντιληπτός ο λόγος που οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν τον όρο “worry burnout”, ώστε να περιγράψουν το πώς μπορεί να αισθάνονται οι άνθρωποι μετά από δυο χρόνια πανδημίας, όπου ο μηχανισμός του άγχους είναι μονίμως ενεργοποιημένος, τα επίπεδα ανησυχίας ιδιαίτερα αυξημένα και το αίσθημα κόπωσης διάχυτο.

Για μια πολύ μεγάλη χρονική περίοδο όλοι μας χρησιμοποιούμε ενεργειακά αποθέματα για να ανταπεξέλθουμε στην επαγρύπνηση λόγω της πραγματικής απειλής του ιού αλλά και στο γεγονός ότι έχουμε χάσει τον έλεγχο της ζωής, γεγονός ιδιαίτερα τραυματικό, το οποίο προκαλεί συναισθήματα αβεβαιότητας, απελπισίας, ανυπομονησίας, θυμού αλλά και επιθετικότητα.

Πολλές φορές, λόγω του άγχους, μπορεί νιώθουμε σαν ρομπότ ή έξω από τον εαυτό μας. Σαν αυτό που γίνεται να μη συμβαίνει σε εμάς. Δεν είναι και λίγες οι φορές που έχουμε πει ότι δεν αντέχουμε άλλο, πως δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε και αντιδρούμε είτε με παραίτηση, είτε με αντιδραστικότητα.

Ήλθε η ώρα για ένα παράδειγμα. Το πρώτο το παρέθεσαν οι New York Times.

“Η Αυστραλία είναι χώρα που βιώνει ολοένα και περισσότερες φυσικές καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα. Οι επιστήμονες ωστόσο, εντόπισαν μια διάχυτη αίσθηση “κόπωσης θέματος”, για ό,τι προκάλεσε η κλιματική αλλαγή στον πληθυσμό από το 2011 έως το 2016. Έρευνα που έγινε ενημέρωσε ότι όσο περνούσαν τα χρόνια, οι Αυστραλοί μιλούσαν όλο και λιγότερο για την κλιματική αλλαγή ή τις σκέψεις τους επ’ αυτής.

Το επόμενο παράδειγμα θα σε βοηθήσει να καταλάβεις ακόμα καλύτερα όσα ζούμε. Σύμφωνα με μελέτη του Dr. Srijan Sen (βλ. διευθυντής του Frances and Kenneth Eisenberg and Family Depression Center στο University of Michigan) “τους δυο πρώτους μήνες της πανδημίας παρατήρησα απροσδόκητα σημαντική πτώση της κατάθλιψης μεταξύ των εργαζομένων στον τομέα της υγείας. Την απέδωσα στο ότι είχαν την αίσθηση της κοινότητας και ενός σκοπού. Όσο ‘τραβάει’ η πανδημία, γίνονται πιο αγωνιώδεις και κουρασμένοι, καθώς παλεύουν με το επίπεδο επαγρύπνησης και ανησυχίας που ενδεχομένως να είναι βιώσιμο για λίγες εβδομάδες ή μήνες, όχι μόνο για μια διετία”.

Πατάμε το γκάζι, χωρίς να έχουμε βάλει ταχύτητα και αναρωτιόμαστε γιατί δεν κουνιόμαστε

Ο κλινικός ψυχολόγος και καθηγητής ψυχιατρικής στο Columbia, Jeffrey Cohen θύμισε πως βιώνουμε συναισθήματα για κάποιους λόγους και ότι ο φόβος είναι το εξελικτικό εργαλείο-απάντηση στις απειλές.

“Το άγχος ενεργοποιεί τον συναγερμό του πανικού στον εγκέφαλο μας, που μας ειδοποιεί ότι πρέπει να κάνουμε κάτι για να διασφαλίσουμε την ασφάλεια μας. Σε αυτό το στάδιο της πανδημίας, είμαστε αντιμέτωποι με τη μόνιμη απειλή του Covid-19 και μάλιστα, για τόσο καιρό που πλέον δεν εμπιστευόμαστε το μυαλό μας -όταν μας ‘λέει’ πως δεχόμαστε επίθεση. Αμφισβητούμε και ότι ο συναγερμός είναι πραγματικός”.

Η συνέπεια είναι ότι τα φυσιολογικά συμπτώματα του στρες μας εξαντλούν. Το νευρικό μας σύστημα αντιδρά στην ανησυχία, τα επίπεδα κορτιζόλης (βλ. κατεξοχήν ορμόνη του στρες) εκτοξεύονται, αυξάνονται και οι καρδιακοί παλμοί και όλα αυτά έχουν ως συνέπεια την πραγματική εξάντληση -όχι μόνο την αίσθηση αυτής. Που δεν ‘φεύγει’, γιατί δεν αλλάζει κάτι, οπότε η όλη διαδικασία γίνεται σε ‘λούπα’.

Όπως είπε ο Dr. Judson Brewer, αναπληρωτής καθηγητής στο Brown University και συγγραφέας του ‘Unwinding Anxiety: New Science Shows How to Break the Cycles΄ “αν περνάμε όλο μας το χρόνο να ανησυχούμε, είναι σαν να βάζουμε μπροστά τον κινητήρα του αυτοκινήτου μας, να έχουμε νεκρά, να πατάμε το γκάζι και να αναρωτιόμαστε γιατί δεν κουνιέται το όχημα”.

Κανένα σώμα δεν μπορεί να αντέξει σε υψηλά επίπεδα στρες/άγχους, για μεγάλες χρονικές περιόδους, χωρίς να νιώσει κούραση. Και αυτή θα μπορούσε να είναι καλή για εμάς, εφόσον σηματοδοτούσε την αρχή της διαδικασίας αποδοχής της νέας πραγματικότητας. Το να βρούμε δηλαδή, λύση -όπου συνήθως μας οδηγεί το άγχος, όπως καταλάβαμε στην αρχή της πανδημίας. Μετά διαπιστώσαμε πως ό,τι και αν κάνουμε, λύση δεν μπορούμε να βρούμε -εμείς οι ίδιοι. Έκτοτε δυσκολευόμαστε να μας ελέγξουμε -γενικά και ειδικότερα το θυμό μας.

Τι γίνεται όταν θέλοντας και μη φτάνουμε στο να αποδεχθούμε ότι it is what it is; Πάλι υπό νορμάλ συνθήκες, θα κερδίζαμε την ησυχία του μυαλού και του σώματος μας. Επειδή όμως, είμαστε εξαντλημένοι δεν μπορούμε να φτάσουμε σε ουσιαστική αποδοχή. Αν δεν ήμασταν, η άρνηση μας να ανησυχούμε περαιτέρω και να αγχωνόμαστε περισσότερο, θα μπορούσε να μας προστατεύσει. Δεν έχουμε όμως, την ενέργεια που χρειάζεται να ‘δώσουμε’ σε αυτήν την κατεύθυνση και καταλήγουμε στο να αδιαφορούμε -και άρα να θέτουμε τον εαυτό μας σε κίνδυνο.

Αυτή η αδιαφορία υπάρχει παγκοσμίως και είναι το βασικό εμπόδιο συμμόρφωσης με τους κανονισμούς. Από πέρυσι το συγκεκριμένο φαινόμενο προσδιορίστηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως “πανδημική κόπωση”.

Πέντε τρόποι για να καταλάβεις αν έχεις worry burnout

1. Aποφεύγεις τις ειδήσεις -καθώς νιώθεις πως δεν μπορείς να διαχειριστείς άλλη ανατροπή.

2. Αισθάνεσαι μουδιασμένος/μουδιασμένη -έχεις ‘μαθημένη αδυναμία’ δηλαδή την αίσθηση της απόλυτης ανημποριάς που ακολουθεί ενός τραύματος.

3. Είσαι κουρασμένος/κουρασμένη συνέχεια -το καθημερινό άγχος, η αβεβαιότητα και η διαρκής απειλή δεν βοηθούν.

4. Νιώθεις πως δεν υπάρχει ελπίδα -και δη αν υπήρξες από εκείνους που ήταν συνεπείς με τους κανονισμούς και τις ανάγκες της εποχής

5. Έχεις περισσότερο θυμό από ό,τι συνήθως -έχεις δώσει αλλού την ενέργεια των συναισθημάτων σου και έχεις μεγαλύτερη ανυπομονησία

Ποια είναι η λύση

Η κυρία Μαραθιανού εξηγεί ότι “πέρα από το γεγονός ότι ζούμε υπό μόνιμη απειλή, η πανδημία έχει πλήξει σε μεγάλο βαθμό και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Αυτό οφείλεται στις συνθήκες απομόνωσης και των δύσκολων συναισθημάτων που βιώνουμε, τα οποία μπορεί να μας έχουν απομακρύνει από τους γύρω μας. Για να μπορέσουμε λοιπόν, να ανταπεξέλθουμε, στην ιδιαίτερα απαιτητική και ψυχοφθόρα κατάσταση που βιώνουμε χρειάζεται να αναλάβουμε δράση σε προσωπικό και σε διαπροσωπικό επίπεδο.

Η αναζήτηση βοήθειας από ειδικό, ιδίως σε περιπτώσεις που έχουμε κρίσεις πανικού ή που το άγχος έχει σωματοποιηθεί, αποτελεί το πρώτο βήμα για τη διαχείριση των συναισθημάτων που βιώνουμε. Επίσης, είναι σημαντικό να μπορούμε συνδεθούμε με τα κομμάτια της καθημερινότητάς μας που μας έκαναν να αισθανόμαστε καλά και έδιναν νόημα στη ζωή μας πριν την πανδημία.

Η άσκηση, οι ευχάριστες δραστηριότητες καθώς και οι ασκήσεις χαλάρωσης, μπορεί να είναι βοηθητικές. Τέλος, η κοινωνικοποίηση, όσο επιτρέπεται, και η σύνδεση με ανθρώπους που μας κάνουν να νιώθουμε καλά συνεισφέρουν πολύ στο να μειωθεί το αίσθημα ανησυχίας.

Η πανδημία αναμφίβολα είναι μια κατάσταση γεμάτη δυσκολίες, μια κατάσταση που μας έχει εκπαιδεύσει σε ένα συνεχόμενο αίσθημα αβεβαιότητας, μπορούμε όμως να τη δούμε σα μια ευκαιρία να αντιληφθούμε τι είναι πραγματικά σημαντικό και να επικεντρωθούμε σε πράγματα και σχέσεις που έχουν νόημα”.