ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΕΣ ΡΟΕΣ: ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΟΠΛΟΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ “ΟΠΛΟ”

Ήταν Νοέμβριος του 2015, πριν από ακριβώς έξι χρόνια, όταν ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απείλησε να ανοίξει τις πύλες και να πλημμυρίσει την Ευρώπη με πρόσφυγες. Ακριβώς την ίδια απειλή επανέλαβε και άλλες φορές έκτοτε: τον Φεβρουάριο και τον Νοέμβριο του 2016, τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 2019, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2020 αλλά και πολύ πιο πρόσφατα.

Στις 11 Νοεμβρίου, από την Άγκυρα και το βήμα της συνέντευξης Τύπου που παραχώρησε μαζί με τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν, ο Τούρκος πρόεδρος αναρωτήθηκε και πάλι φωναχτά, εν είδει απειλής: «Εάν ανοίξουμε τις πύλες, δεν ξέρω τι θα πάθει η Ελλάδα…»

Την απειλή του, βέβαια, ο Τούρκος ηγέτης επιχείρησε όντως να την κάνει πράξη πίσω στις αρχές του 2020, στον Έβρο, παραβιάζοντας τότε απροκάλυπτα τη συμφωνία που είχε ο ίδιος συνάψει με την Ευρώπη (Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας) από τον Μάρτιο του 2016. Ο λόγος για μια συμφωνία στη βάση της οποίας η Τουρκία υπενθυμίζεται πως δεσμευόταν ότι «θα λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα με σκοπό να αποτρέψει το άνοιγμα νέων θαλάσσιων ή χερσαίων οδών παράνομης μετανάστευσης από την Τουρκία προς την ΕΕ»…

ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΠΡΑΞΗ

Ήταν 27 Φεβρουαρίου του 2020 ωστόσο, όταν η είδηση έσκασε σαν βόμβα: δεκάδες Τούρκοι στρατιώτες είχαν μόλις πέσει νεκροί από εχθρικά (συριακά; ρωσικά;) πυρά στο Ιντλίμπ της βορειοδυτικής Συρίας, με το εν λόγω πλήγμα να ξεχωρίζει μάλιστα και ως ένα από τα βαρύτερα που έχουν δεχθεί οι τουρκικές δυνάμεις τις τελευταίες δεκαετίες.

Κατά «σύμπτωση», λίγες ώρες αργότερα την ίδια ημέρα, το καθεστώς Ερντογάν θα ανακοίνωνε (για να αλλάξει την ατζέντα στο εσωτερικό; για να πιέσει την Δύση να στηρίξει την Τουρκία στο Συριακό;) πως οι πύλες είναι πλέον ανοιχτές για όποιον θέλει να περάσει στην Ευρώπη, ενθαρρύνοντας έτσι (με μαζικά μηνύματα στα κινητά τηλέφωνα, με χάρτες των διαδρομών προς τα σύνορα που δημοσιεύονταν στα πολύγλωσσα τουρκικά μίντια κ.ά.) την έλευση χιλιάδων ανθρώπων στα σύνορα με την Ελλάδα.

Κι όχι μόνο ενθαρρύνοντάς τους, αλλά και «οδηγώντας» πολλούς από αυτούς εκεί… με λεωφορεία μισθωμένα ειδικά για αυτόν τον σκοπό, λεωφορεία πολλά από τα οποία θα έφταναν στην ελληνοτουρκική μεθόριο ακόμη και με… αστυνομική-στρατιωτική συνοδεία, ενώ άνδρες των τουρκικών σωμάτων ασφαλείας τις επόμενες ημέρες θα έπαιρναν και εκείνοι ενεργά μέρος στην πολιορκία των ελληνικών συνόρων: ρίχνοντας δακρυγόνα προς την ελληνική πλευρά – ανοίγοντας πυρ προς την κατεύθυνση ελληνικών περιπόλων – επιχειρώντας δολιοφθορές κατά της ελληνικής συνοριακής θωράκισης – πραγματοποιώντας υπερπτήσεις με μαχητικά πάνω από τον Έβρο και διασπείροντας fake news. Fake news σύμφωνα με τα οποία τα σύνορα ήταν ανοιχτά και οι μέσω αυτών διελεύσεις δεκάδες χιλιάδες μέσα σε λίγα 24ωρα…

ΜΕ ΕΚΒΙΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

Όσο για τους ανθρώπους τους οποίους είχε σύρει τότε με ψευδείς υποσχέσεις το καθεστώς Ερντογάν στα σύνορα χρησιμοποιώντας τους ως πολιορκητικό κριό για να εκβιάσει την Ελλάδα και μέσω αυτής την Ευρώπη, πολλοί από αυτούς – όπως προκύπτει μέσα από τις μαρτυρίες δημοσιογράφων που βρέθηκαν στην περιοχή – δεν προέρχονταν από τη Συρία αλλά από χώρες όπως είναι το Πακιστάν, το Αφγανιστάν (που τότε ακόμη δεν είχε επιστρέψει υπό τον ζυγό των Ταλιμπάν), το Ιράν και χώρες της Αφρικής.

Αυτό που έκανε το καθεστώς Ερντογάν το 2020 ήταν απλό μέσα στον κυνισμό του: «πήρε» έναν μεγάλο αριθμό αόπλων (μεταναστών, προσφύγων, αιτούντων άσυλο) και τους «έστειλε» μαζικά, «εν μια νυκτί», στα σύνορα μιας γειτονικής χώρας με την υπόσχεση ότι θα μπορέσουν να τα διασχίσουν. Κι αυτό, όχι από ανθρωπισμό αλλά από βαθύ υπολογισμό, ως μέσο πίεσης προκειμένου να εξασφαλίσει – εκβιαστικώ τω τρόπω – άλλα ανταλλάγματα. Ανταλλάγματα όχι μόνο υλικά (επιπλέον χρήματα για το προσφυγικό, την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης, τη βίζα κ.ά.) αλλά και ευρύτερα (την ανοχή των επεκτατικών τουρκικών αξιώσεων απέναντι σε Ελλάδα, Κύπρο, Συρία, Λιβύη, την αποδοχή του «ηγεμονικού» ρόλου της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο κ.ά.).

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΑΓΙΑΖΕΙ ΤΑ ΜΕΣΑ

Για τον ίδιο τον Ερντογάν, η εργαλειοποίηση του προσφυγικού-μεταναστευτικού έχει βέβαια και εσωτερική διάσταση, καθώς του επιτρέπει να διαιωνίζει το αφήγημα της «κακής Δύσης που θέλει να βλάψει την Τουρκία» αλλά και να υποβαθμίζει τις ευθύνες που φέρει η ιδία η τουρκική (εσωτερική και εξωτερική) πολιτική για τα όποια προβλήματα, ενώ προ ετών είχαν κυκλοφορήσει και σενάρια που ήθελαν τον Ερντογάν να σχεδιάζει να αξιοποιήσει τους πολιτογραφηθέντες Σύριους πρόσφυγες ως μελλοντική εκλογική δεξαμενή για τον ίδιο και το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).

Όσα επιχείρησε όμως να κάνει το καθεστώς Ερντογάν το 2020 στον Έβρο, εργαλειοποιώντας τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές, επιχειρεί τώρα να κάνει και το καθεστώς του Αλεξάντερ Λουκασένκο στα σύνορα της Λευκορωσίας με την Πολωνία, ενώ κάτι ανάλογο είχε επιχειρήσει και το Μαρόκο τον Μάιο του 2021 στα σύνορα με την Ισπανία στη Μεσόγειο.

ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΑ – ΠΟΛΩΝΙΑ – ΡΩΣΙΑ

Ο 67χρονος ισόβιος πρόεδρος της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο υπενθυμίζεται πως απειλούσε ήδη από τον περασμένο Μάιο να πλημμυρίσει την Ευρωπαϊκή Ένωση με «μετανάστες και ναρκωτικά». Εάν για τον Ερντογάν το μεταναστευτικό εργαλειοποιήθηκε με στόχο την εξασφάλιση ανταλλαγμάτων, για τον Λουκασένκο τότε οι στόχοι ήταν κάπως διαφορετικοί. Οι ευρωπαϊκές κυρώσεις σε βάρος της Λευκορωσίας, έπειτα από την «κρατική αεροπειρατεία» στην πτήση 4978 της Ryanair από Αθήνα προς Βίλνιους τον περασμένο Μάιο, αλλά και η περίπτωση της Λευκορωσίδας αθλήτριας Κριστίνα Τσιμανούσκαγια που αυτομόλησε στην Πολωνία κατά τους θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο, προκάλεσαν την ενόχληση του – υποστηριζόμενου από τη Ρωσία – λευκορωσικού καθεστώτος, με τον Λουκασένκο να βγαίνει στην αντεπίθεση επιδεικνύοντας ισχύ και προωθώντας – υπό μορφή αντιποίνων – χιλιάδες μετανάστες στα σύνορα με την Πολωνία, τη Λιθουανία και τη Λετονία.

Εάν θέλει να δει κανείς βέβαια τη «μεγάλη εικόνα», τότε θα πρέπει να δει και το γεγονός ότι μια χώρα που υποστηρίζεται από τη Μόσχα όπως είναι η Λευκορωσία προκαλεί επεισόδια στα σύνορα μιας άλλης χώρας η οποία όμως βρίσκεται σε διαρκή σκληρή κόντρα με τη Μόσχα όπως είναι η Πολωνία.

“ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΜΠΙΖΝΕΣ”

Το αξιοσημείωτο στην περίπτωση του Λουκασένκο (που τον διαφοροποιεί εν μέρει από τον Ερντογάν) είναι πως εκείνος δεν εργαλειοποίησε μόνο ομάδες μεταναστών που ήδη βρίσκονταν στο έδαφος της Λευκορωσίας αλλά αντιθέτως έφερε «επί τούτου» τέτοιες ομάδες από το εξωτερικό και μάλιστα αεροπορικώς…

Οι Αρχές της Λευκορωσίας κατηγορούνται πως ενθάρρυναν, δια αντιπροσώπων τους, τις αφίξεις στο Μινσκ μεταναστών προερχομένων κυρίως από το Ιράκ, χρησιμοποιώντας ως δέλεαρ την υπόσχεση ότι εκείνοι θα μπορούσαν εν συνεχεία να περάσουν ως «τουρίστες» στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αεροπορικές εταιρείες όπως η Iraqi Airways, η λευκορωσική Belavia, η Turkish Airlines και η ρωσική Aeroflot, βρέθηκαν να πρωταγωνιστούν στο εν λόγω δίκτυο των μετακινήσεων προσελκύοντας στην πορεία πυρά και επικρίσεις, με την υποσημείωση ωστόσο πως όσα επεισοδιακά λαμβάνουν χώρα τις τελευταίες εβδομάδες στα σύνορα της Λευκορωσίας με την Πολωνία έχουν ουσιαστικά ξεκινήσει ήδη από το περασμένο καλοκαίρι.

ΜΑΡΟΚΟ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΙΣΠΑΝΙΑΣ

Λίγους μήνες νωρίτερα, τον περασμένο Μάιο, είχαμε όμως ανάλογες σκηνές και στα σύνορα της Ισπανίας με το Μαρόκο, στις περιοχές Μελίγια και Θέουτα (που βρίσκονται μεν στις ακτές της βόρειας Αφρικής αλλά ανήκουν στην Ισπανία).

Ήταν 17 Μαΐου όταν σχεδόν 6.000 μετανάστες, στη συντριπτική τους πλειονότητα Μαροκινοί, επιχείρησαν να περάσουν στην Θέουτα, με την ξαφνική κινητοποίηση ενός τόσο μεγάλου αριθμού ανθρώπων να γεννά όμως εύλογα ερωτήματα… Τι έγινε και 6.000 άνθρωποι, μεταξύ αυτών και πολλοί ανήλικοι, επιχείρησαν – ξαφνικά μεν, συντονισμένα δε – να κάνουν το ίδιο ταξίδι ακριβώς την ίδια ημέρα; Ρίχνοντας φως στο παρασκήνιο, ο ιστοχώρος InfoMigrants υπογράμμιζε τότε πως οι μετανάστες έγιναν «πιόνια σε μια μεγαλύτερη διπλωματική διαμάχη» («Migrants, pawns in a larger diplomatic row»).

ΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΩΣ ΠΙΟΝΙΑ

Αυτό που συνέβη την περασμένη Άνοιξη στις ακτές της βόρειας Αφρικής ήταν πως οι μαροκινές Αρχές «άνοιξαν» σκοπίμως τις πύλες στα σύνορα με σκοπό να «τιμωρήσουν» την Ισπανία. Το Μαρόκο ενοχλήθηκε όταν η Μαδρίτη, πίσω στα τέλη Απριλίου, έδωσε το πράσινο φως προκειμένου να μεταβεί στην Ισπανία (για να νοσηλευθεί σε ισπανική κλινική) ο (τότε θετικός στον κορονοϊό) Μπραχίμ Γκάλι, ηγέτης του Μετώπου Πολισάριο το οποίο συγκρούεται όμως με το Μαρόκο για την κυριαρχία στη Δυτική Σαχάρα.

Και αφού πρώτα κάλεσαν τον Ισπανό πρέσβη για εξηγήσεις (σημειωτέον πως Μαδρίτη και Μαρόκο έχουν επίσης αντικρουόμενες θέσεις ως προς τη Δυτική Σαχάρα), οι Μαροκινοί εν συνεχεία «άνοιξαν» και τα σύνορα (ή, πιο σωστά, περιόρισαν σημαντικά τους ελέγχους στα σύνορα) στέλνοντας έτσι το μήνυμα πως «δεν προτίθενται να κάνουν τον αστυφύλακα για λογαριασμό μιας χώρας όπως είναι η Ισπανία που δεν κινείται με όρους αμοιβαιότητας στις διμερείς σχέσεις».

ΠΙΣΩ ΣΤΑ ΣΤΑ 70s ΚΑΙ ΣΤΑ 80s

Για τους λάτρεις των ιστορικών αναφορών, αξίζει να σημειωθεί πως ήταν ο πατέρας του νυν Μαροκινού βασιλιά Μοχάμετ ΣΤ’, ο βασιλιάς Χασάν Β’, που είχε ακριβώς πριν από 46 χρόνια, τον Νοέμβριο του 1975, στείλει περίπου 350.000 άοπλους Μαροκινούς να παρελάσουν κρατώντας το κοράνι («Green March» ή «Πράσινη Πορεία») εντός της Δυτικής Σαχάρας (ή Ισπανικής Σαχάρας), ως μέσο πίεσης προκειμένου η Ισπανία του τότε ετοιμοθάνατου Φράνκο να συμφωνήσει να παραχωρήσει μέρος της περιοχής στο Μαρόκο, όπερ και εγένετο.

Αλλά και λίγα χρόνια αργότερα, το 1980, η κίνηση («Mariel boatlift») του Φιντέλ Κάστρο να ανοίξει τις πύλες στα σύνορα (εν προκειμένω μέσω του κουβανέζικου λιμανιού Μαριέλ), επιτρέποντας έτσι τη μαζική εισροή περίπου 125.000 Κουβανών προσφύγων στις Ηνωμένες Πολιτείες μέσα σε διάστημα ολίγων μηνών, είχε φέρει αντιμέτωπη με πρακτικά προβλήματα (διαχείρισης της κρίσης) την κυβέρνηση του Δημοκρατικού Τζίμι Κάρτερ πίσω στην Ουάσιγκτον.

ΙΝΔΟΝΗΣΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ

Και η Ινδονησία όμως έχει επίσης κατηγορηθεί πως επί σειρά ετών (τις τελευταίες δύο δεκαετίες) «εργαλειοποιούσε» το προσφυγικό-μεταναστευτικό σε βάρος της Αυστραλίας, «στέλνοντας» εκεί βάρκες γεμάτες με αιτούντες άσυλο, με την υποσημείωση πως οι δύο χώρες είχαν συγκρουστεί μεταξύ άλλων και για την υπόθεση των επονομαζόμενων «Εννέα του Μπαλί» ή «Bali Nine» (εννέα Αυστραλών που είχαν συλληφθεί για εμπόριο ναρκωτικών στην Ινδονησία το 2005).

ΥΒΡΙΔΙΚΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ

Η εργαλειοποίηση αόπλων από κέντρα εξουσίας με στόχο την επίτευξη πολιτικο-οικονομικών στόχων είναι ένα θέμα που έχει καταλήξει να μας απασχολεί ολοένα περισσότερο τα τελευταία χρόνια, στη σκιά και της μεταναστευτικής-προσφυγικής κρίσης με την οποία βρέθηκε αντιμέτωπη η Ευρώπη.

Σε μια προσπάθεια να αναλύσουν τα δεδομένα όπως πια διαμορφώνονται, πολλοί είναι εκείνοι που προσεγγίζουν το φαινόμενο ως μορφή υβριδικού πολέμου (ενός hybrid war ή ενός connectivity war) ενώ η συγκεκριμένη τακτική έχει αποκτήσει πια και το δικό της λήμμα στην wikipedia υπό όρους όπως είναι οι: «refugees as weapons» («οι πρόσφυγες ως όπλο») και «weapon of mass migration» («όπλο μαζικής μετανάστευσης»), ένα λήμμα στο οποίο η Τουρκία του Ερντογάν έχει δυστυχώς την τιμητική της…