Πρόβα στην άμμο με τους ήρωες του Ντοστογιέφσκι

Περάσαμε ένα βιωματικό κοινοβιακό τριήμερο στην Άνδρο με τους συντελεστές της παράστασης “Έγκλημα και Τιμωρία” που θα κάνει πρεμιέρα τον Νοέμβριο στο θέατρο Πορεία.

Παραπόρτι Άνδρου. Παραλία. Λίγο πριν το σούρουπο. Από μακριά διακρίνω μία ομάδα ανθρώπων να κάθονται κυκλικά. Πλησιάζοντας διακρίνω τον Δημήτρη Τάρλοου και την ομάδα των ηθοποιών του. Μοιάζουν όλοι να βρίσκονται σε πλήρη αρμονία.

Αφορμή της συνάντησής τους αυτής, ένα από τα σπουδαιότερα έργα του δυτικού κανόνα και κορυφαίο ψυχογράφημα της ανθρώπινης ύπαρξης και ηθικής, το “Έγκλημα και Τιμωρία” του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι. Ο Θανάσης Τριαρίδης, ένας από τους πιο εμβριθείς αναγνώστες του ντοστογιεφσκικού έργου, δεν αρκέστηκε σε μία συμβατική ανάγνωση του ογκώδους αυτού μυθιστορήματος, αλλά έγραψε ένα ένα ολοκαίνουριο κείμενο που έχει γραφτεί με αφορμή αυτό. Η παράσταση αυτή θα κάνει πρεμιέρα τον Νοέμβριο και θα αποτελέσει την κεντρική παραγωγή του θεάτρου Πορεία τη σεζόν 2023-2024.

Το έργο ακολουθεί την ιστορία του Ρασκόλνικωφ, ενός φοιτητή που πιστεύει πως η διανοητική και ψυχική ανωτερότητα νομιμοποιεί το άτομο να διαπράττει εγκλήματα για το καλό της ανθρωπότητας.

Σκηνή από τον αυτοσχεδιασμό στην παραλία Μαρίζα Καψαμπέλη

Προμηθέας Αλειφερόπουλος, Στέλλα Βογιατζάκη, Δημήτρης Ήμελλος, Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, Δημήτρης Μπίτος, Μαριάννα Πουρέγκα, Σοφία Σειρλή. Όλος ο θίασος της παράστασης βρίσκεται εκεί για μία εβδομάδα. Μία “εβδομάδα που λειτουργεί πολλαπλασιαστικά” όπως εξομολογείται ο Δημήτρης Τάρλοου που είχε ξαναβρεθεί σε μία παρόμοια διαδικασία στις πρόβες του “Man Who” της Renate Jett χρόνια πριν. Στενός συγχρωτισμός, προσωπικές εξομολογήσεις και συμπόνοια. Πάντα με βάση τους άξονες του έργου.

Πρόβες κανονικές ακόμη δεν έχουν ξεκινήσει, έχει ξεκινήσει η ανάγνωση και κάποιες ασκήσεις αυτοσχεδιασμού. Από όλο αυτό ξεπηδούν ιστορίες, προσωπικές και αποκαλυπτικές με μαέστρο πάντα τον σκηνοθέτη. ”Δεν μπορώ να καταλάβω πως γίνεται ένας ηθοποιός να φέρει επί σκηνής κάτι που αφορά τον θεατή, αν δε φέρει μέσα στον ρόλο του κάτι απόλυτα προσωπικό”.

Το πρόγραμμα των ηθοποιών είναι πολύ συγκεκριμένο. Το πρωί κάνουν τρίωρη ανάγνωση στο σπίτι του Δ. Τάρλοου στη χώρα και το απόγευμα τρίωρες ατοσχεδιαστικές πρόβες στην παραλία.

Η φωτογράφος Μαρίζα Καψαμπέλη είναι διαρκώς παρούσα με τη φωτογραφική της μηχανή. Καταγράφει τα πάντα “γυρίζοντας” ένα ντοκιμαντέρ. “Νομίζω πως είναι υπέροχο να έχουμε μία καταγραφή από αυτές τις πρόβες” λέει ο σκηνοθέτης.

Ένα έργο ολοκαίνουριο δια χειρός Θανάση Τριαρίδη

Η ευσύνοπτη αυτή διασκευή του ιδιοσυγκρασιακού θεατρικού συγγραφέα Θανάση Τριαρίδη μένει πιστή στους νοηματικούς άξονες του έργου και φέρει έντονη την προσωπική του σφραγίδα, ενώ συμπεριλαμβάνει μέχρι και την οδυνηρή και ντροπιαστική για την ανθρωπότητα εμπειρία του Ολοκαυτώματος.

Σκηνή από την ανάγνωση του έργου Μαρίζα Καψαμπέλη

Όλο το έργο είναι ένας εφιάλτης του Ρασκόλνικωφ, ενός φοιτητή που πιστεύει πως η διανοητική και ψυχική ανωτερότητα νομιμοποιεί το άτομο να διαπράττει εγκλήματα για το καλό της ανθρωπότητας, που επαναλαμβάνεται σαν λούπα. Σαν όνειρο μέσα στο όνειρο. Βρίσκεται μέσα σε ένα κλειστό δωμάτιο γυμνός και άνθρωποι γύρω του ουρλιάζουν – εικόνα που παραπέμπει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Από τον εφιάλτη αυτόν καλείται να τον γλυτώσει η Σόνια.

Ο Ρασκόλνικωφ έχει διαπράξει τον φόνο μιας γριάς τοκογλύφου, σε μια πράξη «αλτρουισμού», που θα απαλλάξει την κοινωνία από ένα άπληστο και κακόβουλο άτομο.

Παρά την πεποίθησή του ότι τέτοια κίνητρα βρίσκονται υπεράνω του νόμου, ο ήρωας χάνεται σε έναν λαβύρινθο τύψεων, εσωτερικών συγκρούσεων και ψυχικών οδυνών, που συνιστούν την πραγματική τιμωρία του. Η μεταμέλεια έρχεται έπειτα από μια δαιδαλώδη διαδρομή και η λύτρωση μέσα από τη μορφή μιας νεαρής πόρνης, της Σόνια. Πλάι σ εκείνον, τη δική τους πορεία διαγράφουν και τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου, ο αστυνομικός ανακριτής Πορφύριος Πετρόβιτς, η μητέρα και η αδερφή του Ρασκόλνικωφ, ο Σβιντριγκάιλοφ, ο Ραζουμίχιν.

Σκηνή από την ανάγνωση του έργου Μαρίζα Καψαμπέλη

“Όλες οι επιλογές μου είναι αχειροποίητες” λέει ο Δημήτρης Τάρλοου και συνεχίζει “Έριξα την ιδέα στον Θανάση τον Τριαρίδη και δέχθηκε αμέσως, μολονότι δεν είναι εύκολη μία νέα ντοστογιεφσκική προσέγγιση. Προσωπικά, νιώθω πως έχω μία βαθύτερη σχέση με τον Ντοστογιέφσκι γιατί πάντα με απασχολούσε το θέμα της πίστης, της εν ζωή ανάστασης και του πάθους”.

“Υπήρξε μία βάσανος ανάμεσα σε μένα και τον Τριαρίδη για την τελική μορφή του κειμενου. Για καθαρά δραματουργικούς λόγους, έκανα αρκετές περικοπές στο κείμενο, καθώς στην αρχική του μορφή είχε μόνο ντουέτα και τελείωνε με μονολόγους. Εγώ θεώρησα πως το έργο πρέπει να έχει παράλληλες δράσεις, να είναι όλοι οι ηθοποιοί επί σκηνής, οι μονόλογοι να σπάσουν στο τέλος, να υπάρξουν παράλληλες αφήγησεις και εμβολές.

Πρότεινα επίσης να πει “Εγκλημα και τιμωρία του Θανάση Τριαρίδη, ένα έργο βασισμένο στο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι”. Κάθε θεατρικό άλλωστε που βασίζεται σε ένα μυθιστόρημα είναι κάτι καινούριο. Με απασχόλησε ο ντόρος που γίνεται στο επίπεδο του γιατί να πάρεις ένα μυθιστόρημα και να το αλλάξεις. Αν σέβεσαι όμως τους νοηματικούς του άξονες και η παράσταση δικαιώσει τη δραματουργία και αρέσει στον κόσμο, κανείς δε θα σκεφτεί σκεφτεί τι επέλεξε να κρατήσει και τι αφαίρεσε ο συγγραφέας. Ο Τριαρίδης έχει επιλέξει να κρατήσει 7-8 πρόσωπα” αναφέρει ο Δημήτρης Τάρλοου.

Αναμονή θανάτου στην παραλία

Κοιτάζω τον αυτοσχεδιασμό που λαμβάνει χώρα στην παραλία, πάνω στην άμμο. Θέμα του η αναμονή θανάτου και διαρκεί 45 λεπτά. Όλοι οι ηθοποιοί έχουν κλειστά μάτια και φαντάζονται πως περιμένουν σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης τον “θάνατό” τους. Όποιος δεν αντέχει την άσκηση, ανοίγει τα μάτια και κάθεται στην άκρη. Το να κοιτας έναν υποκριτικό αυτοσχεδιασμό σαν θεατής έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Σκηνή από τον αυτοσχεδιασμό στην παραλία Μαρίζα Καψαμπέλη

Τους παρατηρώ και όλοι βιώνουν κάτι διαφορετικό. Η Σοφία Σεϊρλή (Μητέρα του Ρασκόλνικωφ/ φάντασμα Αλιόνας) αρχίζει κάποια στιγμή να βγάζει κραυγές, σαν να είναι κάπου εγκλωβισμένη. Όλοι οι ηθοποιοί τρέχουν και την αγκαλιάζουν προσπαθώντας να την ηρεμήσουν. Ο Δημήτρης Ήμελλος (Πορφύριος) αρχίζει να τραγουδά ένα μοιρολόι. Ένας τραγικός χορός αρχίζει σιγά σιγά να γεννιέται από όλους. Όλοι με κλειστά μάτια χορεύουν. Ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος (Ρασκόλνικωφ) ξεκινά να σκάβει έναν λάκκο εμμονικά. Δεν ξέρω τι προσπαθεί. Να θαφτεί ή να διαφύγει. Σε κάποια φάση φωνάζει “Σόνια”, η Μαριάννα Πουρέγκα όμως είναι κάπου μακριά χαμένη στον δικό της κόσμο. Τον ακούει μετά από αρκετή ώρα και πηγαίνει κοντά του. Μία αλλόκοτη χημεία δένει τους δυο τους που τώρα σκάβουν με μανία τον λάκκο. Ο Δημήτρης Ήμελλος έχει κουλουριαστεί λίγο πιο κει… Το νεαρό ζευγάρι κάποια στιγμή ελευθερώνεται και χάνεται μακριά. Η Κορίνα Κόκκαλη που επιμελείται την κίνηση και τη χορογραφία πάει κοντά τους και τους “ελευθερώνει”. Οι υπόλοιποι ηθοποιοί έχουν ήδη αποτραβηχτεί από τον αυτοσχεδιασμό αυτό…

Σκηνή από τον αυτοσχεδιασμό στην παραλία Μαρίζα Καψαμπέλη

“Ήθελα στο σύνολο των ηθοποιών που θα επιλέξω για την παράσταση αυτή να υπάρχει μία αγαθότητα, μία καλοσύνη στον ψυχισμό τους. Να είναι ψυχισμοί που θέλουν να υποστούν μία διαδικασία. Δε χρειαζόμαστε καλούς ηθοποιούς, τέτοιους έχουμε πολλούς. Χρειαζόμαστε προσωπικότητες. Πέρα από ατομικές ικανότητες, να έχουν τη διάθεση της αυτοεξομολογήτικότητας και της συνύπαρξης στην οποία δεν είμαστε συνηθισμένοι ιδιαίτερα εδώ στην Ελλάδα” μας είχε πει ο Δ. Τάρλοου λίγες ώρες πριν. Παρακολουθώντας τη δράση αυτή στην παραλία καταλαβαίνω τι εννοούσε.

Φεύγοντας έχει σκοτεινιάσει και το φεγγάρι σχεδόν ολόγιομο – μια μέρα πριν την πανσέληνο- φωτίζει τον δρόμο μας μπροστά.

Ανάγνωση στο αρχοντικό του Δημήτρη Τάρλοου στη Χώρα

Οι αναγνώσεις γίνονται στο επιβλητικό αρχοντικό του Δ. Τάρλοου στη Χώρα της Άνδρου που “βλέπει” στη θάλασσα. Το σαλόνι μοιάζει ανέγγιχτο στον χρόνο από το 1917 που το σπίτι ξαναχτίστηκε. Φωτογραφίες του Μ.. Καραγάτση, της Νίκης και της Μαρίνας Καραγάτση, του Δ. Τάρλοου παιδιού κοσμούν τον χώρο. Η μικρή Φιλιώ, η δίχρονη σχεδόν κόρη του πηγαινοέρχεται ανάμεσά μας, όσο αυτός μας μιλά για την ιστορία του σπιτιού σε ένα μικρό εσωτερικό αυλιδάκι. Στη συνέχεια κατεβαίνουμε στον κάτω όροφο όπου ήδη έχουν συγκεντρωθεί οι ηθοποιοί.

Η ανάγνωση ξεκινά. Οι διακοπές πολύ συχνές προκειμένου να εξηγηθούν πολλά “θολά” σημεία για τους χαρακτήρες του έργου, να προστεθεί μία παύση, να αλλάξει μία λέξη. Ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος για παράδειγμα προσπαθεί να εξηγήσει τα λόγια του Ρασκόλνικωφ, να τον καταλάβει και να τον φέρει κοντα του, ενώ η Σοφία Σειρλή σαν Πουλχερία συνομιλεί με την Μαριάννα Πουρέγκα που θα εναρκώσει τη Σόνια. Άλλες φορές η διακοπή αφορά προσωπικές ιστορίες των ηθοποιών και του σκηνοθέτη που τους έρχονται συνειρμικά στο μυαλό. Ιστορίες για τον Κ. Καραγάτση, τη Μαρίνα Καραγάτση, τον Λευτέρη Βογιατζή, τον Γιώργο Κέντρο και πολλούς πολλούς άλλους.

«Στον Ρασκόλνικωφ συναντιούνται ο Χριστός με τον Διάβολο, ο Άμλετ με τον Υπεράνθρωπο, ο Δον Ζουάν με τον Γκρέγκορ Σάμσα», σημειώνει ο Θανάσης Τριαρίδης για το νέο αυτό έργο. Όσο παρακολουθώ τη συζήτηση καταλαβαίνω πως όσα λέγονται πατούν στους ίδιους νοηματικούς άξονες με τον Ντοστογιέφσκι με μία πιο πανανθρώπινη ψυχογραφική διάθεση. Ιδιαίτερη είναι η στιγμή που μετά από έναν διάλογο του Ρασκόλνικωφ και της Σόνια, ο Δημήτρης Τάρλοου διαβάζει το Ευαγγέλιο που αφορά την Ανάσταση του Λαζάρου. Μία πολύ αποκαλυπτική συζήτηση ξεκινά γύρω από το νόημα της εν ζωή ανάστασης, του πώς μπορεί δηλαδή ένας άνθρωπος να αναγεννηθεί όσο ζει.

Η υπέροχη εσωτερική αυλή του σπιτιού του Δ. Τάρλοου NEWS 24/7

“Με απασχολεί πολύ αυτή η εν ζωή ανάσταση. Το αγαπημένο ευαγγέλιο της Σόνια είναι η Ανάσταση του Λαζάρου και όχι του Ιησού. Ως σαλή αυτή, σαν το αντίστοιχο του Ηλιθίου, σαν ένας θηλυκός πρίγκιπας Μίνσκιν, έχει κάτι το παιδικό και α- νόητο από το οποίο έλκονται οι άντρες. Η Σόνια μέσα σε αυτήν την αφέλεια είναι πεπεισμένη πως μπορεί να ανασύρει τον Ρασκο από τη νεκρότητα.

Γιατί το έγκλημα που διαπράττει ο Ρασκόλνικωφ και νομίζει πως είναι ένα βήμα προς τη δικαιοσύνη είναι ένα βήμα προς τη νεκρότητα. Νομίζει πως σας υπεράνθρωπος του Νίτσε μπορεί να προβαίνει σε κοινωνικά εγκλήματα και καθάρσεις, αλλά δεν μπορεί. Και δεν μπορεί να βγει αλώβητος από μια τέτοια διαδικασία. Και η ρωγμή του είναι η ίδια η Σόνια που τον “ανοίγει” ώστε να δεχθεί την αυτοταπείνωση” εξηγεί ο Δ. Τάρλοου και συνεχίζει “Η Σόνια είναι αυτή που κάνει τον Ρασκόλνικωφ να καταλάβει πως μόνο μέσα από την καταβύθιση στα υπόγεια της ύπαρξης μπορεί να αποδεχθεί την αποδοχή της τιμωρίας – όχι με την έννοια της καθολικής τιμωρίας- και την ύπαρξη της εν ζωή αναστάσεως. Η τιμωρία για τον Ντοστογιέφσκι είναι η άκρα ταπείνωση εν ζωή” αναφέρει ο Δ. Τάρλοου.

Σκηνή από τον αυτοσχεδιασμό στην παραλία Μαρίζα Καψαμπέλη

Εντύπωση μου προκαλεί το γεγονός πως στο κείμενο τουΤριαρίδη βλέπω έναν ήρωα με το όνομα Ντοστογιέφσκι. “Ο Τριαρίδης κάνει ένα κόλπο. Βάζει τον Ντοστογιέφσκι να είναι συνεργάτης του Πορφύρη. Ο Πορφύριος έχει βρεθεί σε ένα αδιέξοδο και καλεί τον Ντοστογιέφσκι σαν καλό ψυχολόγο και συγγραφέα να καταλάβει και να του αναλυσει πως πράττει ο Ρασκόλνικωφ. Μάλιστα τον βάζει και πίσω από ένα τζάμι να παρακολουθεί τις ανακρίσεις. Ο Ντοστογιέφσκι παρά το ότι αντιδρά γιατι δε θέλει να γίνει σπιούνος της αστυνομίας, υποκύπτει όταν μαθαίνει τον μισθό του. Και του λέει τότε ο αστυνόμος «και ποιος ξέρει… μπορεί μετά να γράψετε ένα μυθιστόρημα με τίτλο Έγκλημα και Τιμωρία!». Του δίνει την ιδέα του έργου!” αποκαλύπτει ο σκηνοθέτης

Με το “Έγκλημα και Τιμωρία” ο Δημήτρης Τάρλοου εμβαθύνει την έρευνα πάνω στα δίπολα «αγαθά κίνητρα – ηθική βλάβη» και «Άνθρωπος – Νόμος», που ξεκίνησε την περασμένη σεζόν με το “Κουκλόσπιτο” του Χ. Ίψεν, παράσταση που θα επαναληφθεί μετά τη μεγάλη επιτυχία της και θα εναλλάσσεται με το “Έγκλημα και Τιμωρία”.