ΡΟΜΕΟ ΚΑΣΤΕΛΟΥΤΣΙ: “ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΜΟΥ ΕΙΜΑΙ Ο ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΟΥ”
Μιλήσαμε με τον κορυφαίο εικονοκλάστη σκηνοθέτη με αφορμή την παράσταση "Bros" που θα δούμε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Χαμογελαστός και με ιδιαίτερα καλή διάθεση ο Romeo Castellucci εμφανίστηκε μέσω zoom από το γραφείο του Teatro Comandini στην Τσεζένα της Ιταλίας. Σε λίγες ημέρες, ο ρηξικέλευθος αυτός Ευρωπαίος σκηνοθέτης θα έρθει στην Ελλάδα προκειμένου να στήσει στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης μια παράδοξη τελετουργία για τον νόμο και την τάξη.
Αφορμή της σύζητήσής μας στάθηκε η παράσταση “Bros” που πραγματεύεται τη βία, την αυθαίρετη αστυνομική εξουσία και τον αυταρχισμό. Με θορύβους, εκκωφαντικούς από εκρήξεις και όπλα, να εναλλάσσονται με ποιητικές εικόνες γεμάτες επίμαχους συμβολισμούς, ο μεγάλος εικονοκλάστης σκηνοθέτης ανεβάζει στη σκηνή είκοσι τρεις άνδρες εξίσου θύματα και δήμιους. Οι άνδρες αυτοί δεν είναι ηθοποιοί, είναι ντόπιοι ερασιτέχνες και δεν προηγείται καμία πρόβα, μόνο μία συμφωνία. Να φορέσουν αστυνομική στολή και να εκτελούν οδηγίες, όσο αλλόκοτες ή ακατανόητες κι αν είναι.
Τουτέστιν, ένα σχόλιο για την αστυνομική βία, αλλά και για την ελεύθερη βούληση. Ό,τι πιο επίκαιρο δηλαδή, ειδικά για την Ελλάδα που τα τελευταία χρόνια μετρά πολλά πολλά θύματα εξαιτίας της.
Όπως εξομολογήθηκε ο Ρομέο Καστελούτσι, η ιδέα του Bros δεν προέκυψε από κάποιο συγκεκριμένο περιστατικό αστυνομικής βίας, όπως για παράδειγμα η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ. “Αυτή έλαβε χώρα αργοτερα, αλλά ακόμη κι αυτή με κινητοποίησε ακόμη περισσότερο. Χρησιμοποιώ την αστυνομία σαν μία μεταφορά για να μελετήσω τον ρόλο της βίας στην κοινωνία μας. Και αυτό δεν είναι μόνο ένα ζητούμενο πολιτικό, αλλά και ανθρωπολογικό. Θέλω να καταδείξω το πρωτόγονο είδωλο εξουσίας. Υπάρχουν σημεία στην παράσταση στα οποία καταδεικνύω τη βία σαν πράξη χωρίς λόγο, σαν μια θρησκευτική παραβολή θέλοντας να αποδείξω πως τελικά βρίσκεται μέσα μας. Ήθελα να πάω βαθύτερα, σε μία σκοτεινή, αινιγματική δομή που δεν έχει να κάνει με τη λογική” αναφέρει προαναγγέλοντας μία παράσταση που βρίθει υπαρξιακών αναζητήσεων.
Χρησιμοποιώ την αστυνομία σαν μία μεταφορά για να μελετήσω τον ρόλο της βίας στην κοινωνία μας. Και αυτό δεν είναι μόνο ένα ζητούμενο πολιτικό, αλλά και ανθρωπολογικό.
Άλλωστε όπως εξηγεί, ακόμα και οι θρησκείες έχουν σαν βάση τη βία. “Η Βίβλος είναι ένα ποτάμι αίματος και ο Ιησούς, ένα πρόσωπο που πέθανε με και από έναν μηχανισμό βίας θέλοντας να περάσει ένα μήνυμα αγάπης.”
Ανησυχαστικό όσο και ιδιοφυές, το Bros εκτυλίσσεται σε μια πύκνωση χωροχρόνου: σε ένα απεριόριστο παρόν και σε ένα αχαρτογράφητο «κάπου/οπουδήποτε». O Νόμος ανάγεται στον ορατό-αόρατο συμπρωταγωνιστή του επί σκηνής πλήθους. “Με απασχολεί πολύ το πώς συνδέεται η βία με τον Νομό και την αναγκαιότητα να τον σπάσουμε. Για μένα όλος ο πυρήνας του δράματος βρίσκεται μέσα σε αυτόν. Στο Bros όλα είναι εκτεθειμένα και η βία δεν είναι απλώς μία δήλωση. Και ναι, ακόμη και εγώ που είμαι σκηνοθέτης και δίνω τις εντολές είμαι ο Νόμος” τονίζει.
Όταν η εντολή γίνεται δράση
Στη σκηνή δε θα δούμε επαγγελματίες ηθοποιούς. Θα δούμε ντόπιους- Έλληνες δηλαδή- ερασιτέχνες και μάλιστα μόνο άνδρες. Όλοι θα φορανε στολή, ακόμη και οι τεχνικοί. Και μάλιστα στολή Αμερικανών αστυνομικών, σαν μία αναδρομή στο παλιό αμερικανικό σινεμά του που κατακλυζόταν από σκηνές βίας και χάους. Περιθώριο αυτοσχεδιασμού δεν υπάρχει για τους συμμετέχοντες. Πρέπει να υπακούσουν.
“Η αμερικανική αστυνομία είναι για μένα η πλατωνική ιδέα της αστυνομίας. Αυτή ήταν μία επιλογή που έκανα για λόγους αισθητικής καθώς οι αστυνομικοί είναι πάντα παρόντες στο σινεμά, αλλά ποτέ στο θέατρο. Και πέρα από τη σύγχρονη οπτική της, η παράσταση, κάνει ένα μεγάλο άλμα στο σκοτεινό παρελθόν. Στις αδελφότητες” .
Και συνεχίζει: “Ταυτόχρονα αποτελεί και μία μεταφορά, καθώς πρακτικά δεν κάνουμε πρόβες. Μία μέρα μόνο πριν συναντιόμαστε και κάνουμε μία περίληψη του τι θα κάνουμε. Εξηγούμε τους κανόνες, αλλά δεν υπάρχει χώρος για κάποια πρόβα. Δεν υπάρχει χώρος για έκφραση. Είναι κάτι καθαρά γεωμετρικό. Και αυτή η γεωμετρία είναι μέρος της βίας. Και πρέπει να την αποδεχτούν αυτοί που συμμετέχουν. Να πουν ναι ή όχι. Πρέπει να ανταποκρίνονται στις εντολές, χωρίς να έχουν χρόνο να κρίνουν. Υπακούουν χωρίς να έχουν συνείδηση και περιθώριο αντίδρασης. Η εντολή γίνεται δράση δηλαδή”.
Η ασύλληπτη δύναμη της στολής
‘Μου αρέσει να δουλεύω με ντόπιους και κυρίως ερασιτέχνες ηθοποιούς και με πολίτες που απλώς φορούν στολές. Με το που φορέσουν στολή αλλάζουν τελείως, γίνονται τρομακτικοί. Ένα σώμα, μια αδελφότητα. Στην Ιταλία λέμε in corpo de polizia, το άτομο δηλαδή δηλαδή γίνεται ένα με αυτήν, λόγω της ασύλληπτης δύναμης της στολής. Γιατί, όμως, εγώ σαν πολίτης όταν φοράω μία στολή αλλάζω, χωρίς κανέναν άλλο λόγο; Γιατί η στολή έχει ταυτιστεί με την εξουσία; Η στολή υποδηλώνουν μία πρωτόγονη δομή. Και ξέρετε, το πρώτο όπλο δεν ήταν το περίστροφο, αλλα το γκλομπ. Για να σπάσουν τα κόκαλα των πολιτών” τονίζει.
Πώς θα ήταν όμως ο κόσμος μας χωρίς… αστυνομία;
“Δεν ξέρω… Ξέρω όμως ότι όταν παρουσίαζα το “Τhe Son of God” στο Τheatre de la Ville στο Παρίσι, έπεσα θύμα επίθεσης μιας ομάδας φασιστών και ριζοσπαστικών καθολικών. Kάθε μέρα χιλιάδες άνθρωποι φώναζαν και ήθελαν να σταματήσουν την παράσταση. Έριχναν πέτρες ακόμη και στο κοινό. Αυτή που με προστάτεψε ήταν η αστυνομία. Χωρίς αυτή, δε θα μπορούσα να κάνω την παράστασή μου. Και προστάτεψε και την ελευθερία του λόγου μου.
Γιατί, όμως, εγώ σαν πολίτης όταν φοράω μία στολή αλλάζω, χωρίς κανέναν άλλο λόγο; Γιατί η στολή έχει ταυτιστεί με την εξουσία;”
Σε μία ουτοπική κοινωνία, ίσως όλα να ήταν αρμονικά χωρίς αστυνομία. Αλλά θεωρώ πως είναι αδύνατο να προστατευτούμε μόνοι μας από την ανθρώπινη συμπεριφορά. Κάποιος πρέπει να αναλάβει τον ρόλο αυτό” σημειώνει.
Παράσταση σαν εφιάλτης…
Στην ερώτηση για το αν η συμπεριφορά των συμμετεχόντων αλλάζει μετά την παράσταση, απαντά πως “όταν η παράσταση σταματά σταματά. Το πείραμά μας δε συνεχίζεται στις συμπεριφορές των συμμετεχόντων. Έχει πιο πολύ αισθητική υφή. Εδώ η εμπειρία αφορά το κοινό όχι τους ηθοποιούς. Είναι σαν ένας εφιάλτης όλο αυτό που στήνεται. Γιατί δε μιλάμε στην παράσταση αυτή. Μιλάμε σε μία γλώσσα που είναι πριν τη γλώσσα” .
Το θέατρο είναι ο πυρήνας της πολιτικής. Δε στρέφεται εναντίον κάποιων, αλλά στέκεται απέναντι από την πραγματικότητα. Είναι μια παύση από αυτήν, μια πόρτα σε ένα άλλο επίπεδο συνείδησης.
“Δεν μπορούμε να ακυρώσουμε τη βία, είναι ουτοπικό κάτι τέτοιο. Το θέατρο είναι το μόνο μέρος, όπου μπορούμε να δείξουμε τη βία για να την αποφύγουμε στην πραγματικότητα. Το διαπερνά μια ομοιοπαθητική λειτουργία, που στοχεύει να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τον μηχανισμό της. Το αίμα στο θέατρο είναι ψεύτικο, γι’ αυτό και μας απελευθερώνει από το πραγματικό αίμα που ρέει», επισημαίνει, εξηγώντας τη λειτουργία του «Bros».
Το Bros κυβερνά μία αόρατη δικτατορία. Τι ομοιότητες παρουσιάζει με το σήμερα;
“Πάρα πολλές. Παντού στην Αμερική, τη Γαλλία ακόμη και στην Ελλάδα γίνονται διαρκώς συζητήσεις για τη βία” εξηγεί ο σπουδαίος σκηνοθέτης. “Πιθανώς το ξεκίνημα αυτού του πρότζεκτ έγινε όταν ήμουν στο Παρίσι και τότε υπήρχε παντού αστυνομία. Δεν είναι όμως η παράσταση μία απομίμηση, είναι κάτι πιο αφαιρετικό και πιο βαθύ. Δεν αποτελεί ούτε απάντηση ούτε κριτική σε όλο αυτό. Και γι αυτό δεν υπάρχουν λέξεις σε αυτην. Μόνο κάποιες διάσπαρτες σε πανό γραμμένες στα λατινικά, σε μια γλώσσα νεκρή δηλαδή. Υπάρχει ένα μυστήριο διάχυτο”.
Υπάρχει κάθαρση όμως;
“Η κάθαρση είναι μία από τις ωραιότερες λέξεις για μένα. Υπάρχουν πολλές θεωρίες γύρω από αυτήν. Εγώ δεν πιστεύω σε αυτή. Είμαι πιο κοντά στην άποψη του Βάλτερ Μπένιαμιν που πιστεύει πως η κάθαρση δεν μας απελευθερώνει. Κάθαρση είναι να φεύγεις από το θέατρο με ένα πρόβλημα, όχι με μία λύση. Και εγώ ο ίδιος αν φεύγω με ένα πρόβλημα από το θέατρο, φεύγω ευτυχισμένος. Τα προβλήματα πρέπει να λογίζονται ως δώρα. Ο βασικός ρόλος του θεάτρου είναι δημιουργεί προβλήματα. Και ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι ικανός να δημιουργεί κάθε φορά ένα νέο πρόβλημα”.
Το θέατρο και το σκάνδαλο…
Ο Καστελούτσι δε φοβάται τις αντιδράσεις, είναι συνηθισμένος σε αυτές: “Το θέατρο πρέπει να προκαλεί ‘σκάνδαλα’. Όχι με την έννοια της πρόκλησης, αλλά της αφύπνισης. Αν το θέατρο δε σκανδαλίζει, δεν είναι θέατρο” καταλήγει.
Ό,τι κάνουμε σήμερα έχει πολιτική χροιά: “Ο καθένας παίρνει πολιτικές θέσεις, ακόμα και όταν πηγαίνει σούπερ μάρκετ, ακόμη και ασυνείδητα. Η πολιτική είναι παντού. Οπότε αφού είμαι ζωνταντός, με θεωρώ πολιτικό ον, αλλά στόχος μου δεν είναι η πολιτική θεώρηση των πραγμάτων. Ούτε εκφράζω μία ιδεολογία” λέει και τονίζει πως “το θέατρο είναι ο πυρήνας της πολιτικής. Το θέατρο δεν στρέφεται εναντίον κάποιων, αλλά στέκεται απέναντι από την πραγματικότητα. Είναι μια παύση από αυτήν, μια πόρτα σε ένα άλλο επίπεδο συνείδησης. Γι’ αυτό κάθε φορά που πηγαίνω στο θέατρο, νιώθω πως θέτω τον εαυτό μου σε κίνδυνο. Για τον λόγο αυτό τα πολιτικά μηνύματα στα παραστάσεις μου είναι κρυφά, εσωτερικά, δεν είναι σλόγκαν» εξηγεί.
Μέθοδος στο θέατρο σημαίνει προστασία- Και μένα μου αρέσει να με εκπλήσσει ο εαυτός μου…
“Μου αρέσει να με εκπλήσσει ο εαυτός μου. Δεν πιστεύω στα διαφορετικά στυλ και τις μεθόδους. Αν έχεις κάποια μέθοδο στο θέατρο, σημαίνει πως είσαι προστατευμένος, οπλισμένος και ασφαλής. Νομίζω πως πρέπει να απογυμνωνόμαστε και να χανόμαστε μέσα σε αυτά που κάνουμε. Αλλιώς είναι μία επαναληπτική διαδικασία που σκοτώνει την έκπληξη. Και για μένα το στοιχείο της έκπληξης είναι καθαρά υπαρξιακή διαδικασία”.
Για το Bros συγκεκριμένα αναφέρει πως “για πρώτη φορά δουλεύω χωρίς να κάνω πρόβα. Και βέβαια δεν έχω κάποια μέθοδο, χρειάζομαι μόνο μία ιδέα. Και μετά για να προστατέψω την ιδέα αυτή και να την κάνω ζωντανή προσπαθώ να βρω ένα πλαίσιο. Και σίγουρα δεν κάνω κάποιου είδους αυτοβιογραφία στις παραστάσεις μου. Θεωρώ πως πρέπει να εξαφανίζομαι πίσω από την ιδέα μου. Γιατί αυτή η ιδέα μιλάει στους πάντες, σε όλο το κοινό. Αρα, ήρωας για μένα είναι ο καθένας μας, δεν είμαι εγώ, τα παιδικά μου χρόνια, οι εμπειρίες μου. Είμαι ο εχθρός του εαυτού μου στις παραστάσεις μου”.
Τι θα έλεγε στον νεώτερο εαυτό του, αν μπορούσε;
(Γελάει) Θα του έλεγα “σε παρακαλώ κάνε κάτι άλλο στη ζωή σου. Κάνε σερφ, όχι θέατρο”. Το θέατρο δεν ήταν ποτέ επιλογή μου. Δεν ξέρω γιατί. ξεκίνησα να σπουδάζω στην Μπολόνια Visual arts και Ιστορία της Τέχνης και χωρίς κανένα απολύτως λόγο άρχισα να κάνω θέατρο. Αγαπώ άλλες γλώσσες της Τέχνης, όπως το σινεμά και τη λογοτεχνία, πολύ περισσότερο. Και ξέρω πως αυτό φαίνεται αντιφατικό, αλλά δεν ξέρω γιατί το κάνω. Και δεν είμαι τόσο γενναίος για να δοκιμάσω κάτι άλλο τώρα… Θα ήθελα να τελειώσω τη ζωή μου με ζώα, με πρόβατα, γαϊδουράκια, γουρούνια. Είναι ωραίος τρόπος αυτός να αποχαιρετήσεις τη ζωή” .
