ΣΕΡΒΕΤΑΛΗΣ- ΜΠΙΡΜΠΑ: “ΕΙΧΑΜΕ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΠΡΟ ΧΡΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΖΩΗ”

Θα αρχίσω λίγο ανορθόδοξα, από το τέλος της συνέντευξης αυτής. Από την αίσθηση που μου δημιουργήθηκε, καθώς έφευγα από την -πνιγμένη στο πράσινο- καντίνα του Φωκιανού απέναντι από το Καλλιμάρμαρο και κοιτούσα στο βάθος μπροστά μου τον Άρη Σερβετάλη και την Έφη Μπίρμπα να ανεβαίνουν στο μηχανάκι τους.

Συνειδητοποίησα πως πλέον είχαν καταχωριστεί στο μυαλό μου ως ένα. Οι δυο τους αποπνέουν μία ξεχωριστή αρμονία και ηρεμία. Δημιουργούν την εντύπωση πως είναι συνδεδεμένοι πνευματικά και σωματικά με έναν αδιόρατο συνεκτικό ιστό, πως είναι ο ένας μέσα στο μυαλό του άλλου πως βουτούν μέσα στο ίδιο υλικό και στις ερωτήσεις απλώς αλλάζει η φωνή που απαντά…

Η συζήτησή μας ήταν αποκαλυπτική σε όλα τα επίπεδα. Και για την παραστασιακή τους ιδιοσυγκρασία, αλλά και για τη στάση που κρατούν απέναντι στα πράγματα και τα γεγονότα. Μου έκανε δε ιδιαίτερη εντύπωση πως μόνοι τους άνοιξαν το θέμα του χειμώνα: το γεγονός πως ο Άρης Σερβετάλης αποχώρησε από την παράσταση του “Ρινόκερου” που σκηνοθέτησε ο Γιάννης Κακλέας. Και δεν το άνοιξαν ούτε απολογητικά, ούτε εριστικά, αλλά προσωπικά.

Τη δική τους απάντηση δίνουν και με το έργο που επέλεξαν να ανεβάσουν το φετινό καλοκαίρι “Το όνειρο ενός Γελοίου” του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, ένα κείμενο βαθιά ανθρωποκεντρικό και φιλοσοφικό. Ένα κείμενο που πια έχει γίνει το προσωπικό τους μανιφέστο.

Αλλά ας ξεκινήσουμε από την αρχή, από το πώς γνωρίστηκαν…

“Με την Έφη είμαστε μαζί πολλά χρόνια, από το 2002. Μία ζωή ολόκληρη δηλαδή. Έχουμε ζήσει πολλές καταστάσεις, πολλά κεφάλαια. Τι να πρωτοσκάψεις…” ομολογεί ο Άρης Σερβετάλης, ενώ η Έφη Μπίρμπα συνεχίζει μπαίνοντας σε λεπτομέρειες για το πώς γνωρίστηκαν: “ο Άρης εμφανίστηκε σ’ ένα καφέ που δούλευα. Τον υποδέχθηκα σαν να τον γνωρίζω από παλιά. Και εκεί τελείωσε. Ειδωθήκαμε και ήμασταν μαζί. Μετακινηθήκαμε ταυτόχρονα. Ήταν σαν μία μνήμη που επανασυστήθηκε στη συνάντησή μας…”

“Δέσαμε αμέσως. Με πολλά πάνω κάτω, γιατί είμαστε πολύ έντονες προσωπικότητες. Η σχέση δεν είναι εύκολο πράγμα, καλλιεργείται και δουλεύεται.

Είχαμε και οι δύο προ Χριστού και μετά Χριστόν ζωή και νομίζω πως αυτό συνέβαλε πολύ στο να νοηματοδοτηθούμε προς μία κατεύθυνση. Γιατί πριν κυριαρχούσε το “εγώ” μας και αυτό είναι που κοντράρει σε μία σχέση. Αυτό διασπά όλα τα πράγματα, αυτό που δεν υποχωρείς, δεν μπαίνεις σε μία διαδικασία να δεις τον άλλον, να σκεφτείς τι θέλει. Ουσιαστικά σε μία σχέση αντανακλάται το θέμα σου, το πρόσωπό σου. Δε σου φταίει ο άλλος. Θέλει πολλή υπομονή, πίστη και να σκύψεις στο θέμα αυτό να το δουλέψεις” (Άρης)

“Είμαστε το αποτέλεσμα ενός ισχυρού αγώνα που δεν τελειώνει. Το κάθε μέρα μας επιβεβαιώνει αυτόν τον αγώνα. Δεν είμαστε παραμύθι, αλλά μία πολύ ζωντανή εικόνα αυτού του αγωνίσματος, του ‘μαζί’ . Η προ Χριστού ζωή μας ήταν ένα μεγάλο ‘εγώ’ που τρώει τη σάρκα του” (Έφη).

Το προ Χριστού το λέτε κυριολεκτικά;

Έφη: Ναι κυριολεκτικά. Υπάρχει ένα στίγμα στη χρονογραμμή μας που υπήρχαμε χωρίς Θεό. Και ήρθε το μετά Χριστόν.

Και πώς καταφέρατε να κατακτήσετε το “μαζί”;

Άρης: Αυτό δεν κατακτιέται, καλλιεργείται διαρκώς. Ανά πάσα στιγμή μπορεί να πέσεις. Τα στέφανα στον γάμο είναι η προκαταβολική επιβράβευση για το μαρτύριο που θα ακολουθήσει. Το μυστήριο του γάμου. Η κοινή πορεία δύο ανθρώπων περιέχει αυτό το αγώνισμα του εαυτού. Ο καθένας αγωνίζεται και για τον εαυτό του, αλλά και για το “μαζί”. Και εκεί γίνεται αυτή η προσπάθεια να συνδεθούν με τον Θεό, δηλαδή να μπουν οι άνθρωποι σε μια διαδικασία αυτογνωσίας, που γίνεται σε ένα σταθερό σημείο έξω από αυτούς…

Η καλλιτεχνική συνύπαρξη πώς προέκυψε; Αυτόματα;

Έφη: Το 2007 και για δύο χρόνια ασχολήθηκα με τον Μπέκετ. Στον Άρη εντόπισα μία περσόνα που αντλούσα από τα κείμενα που διάβαζα. Σωματοποιούσε με ακρίβεια αυτή την μπεκετική περσόνα. Αρχίσαμε να δουλεύουμε μαζί και ήρθε η πρώτη μας συνεργασία, το “Άτιτλο” που παρουσιάστηκε στο Ίδρυμα Κακογιάννης. Εκεί επιβεβαιώθηκε η αίσθηση που είχα για την πολυεπίπεδη θεατρική προσωπικότητα του Άρη, είναι μια αξιόλογη αποθήκη σωματικού υλικού και φέρει μια συγκέντρωση και πύκνωση στη σκηνή πνευματική. Αυτό δεν το είχα εντοπίσει σε ηθοποιό-περφόρμερ ποτέ πριν στο θέατρο.

Ζήσαμε μία τρομερή επταετία και στην προσωπική και στην καλλιτεχνική μας ζωή. Αυτό έπρεπε να διακοπεί κάποια στιγμή για να μπορέσουμε να ανατροφοδοτηθούμε, και τώρα, μετά από όλο αυτό που έχει συμβεί ήταν ένα τάιμινγκ πολύ σημαντικό.

Διαισθητικά ήξερα ότι μπορώ να τον διευθύνω ορχηστρικά. Και ξεκίνησα να εργάζομαι πάνω σε αυτό. Ερευνούσα πάνω στο πώς αυτό το σώμα θα γίνει μουσικό όργανο, θ’ ανθίσει. Υπήρχε μία απόλυτη σύνδεση και σε καλλιτεχνικό επίπεδο πέρα απ’ το προσωπικό με τον Άρη. Και δημιουργήθηκε σιγά σιγά ένας κώδικας αναντίρρητος που εδραιωνόταν συνεχώς κι άνθιζε. Μπήκαμε σε μεγάλες αναγνώσεις και κείμενα και το ένα έφερε το άλλο. Ο Μπέκετ έφερε τον Ντοστογιέφσκι, μετά ήρθε ο Ευθύμης Φιλίππου και μετά πάλι ο Σαίξπηρ, ο Θερβάντες και τώρα πάλι ο Ντοστογιέφσκι. Ζήσαμε μία τρομερή επταετία και στην προσωπική και στην καλλιτεχνική μας ζωή. Αυτό έπρεπε να διακοπεί κάποια στιγμή για να μπορέσουμε να ανατροφοδοτηθούμε, και τώρα, μετά από όλο αυτό που έχει συμβεί ήταν ένα τάιμινγκ πολύ σημαντικό.

Άρης: Έκλεισε, δηλαδή, ένας κύκλος με τον Δον Κιχώτη και τώρα μάλλον ξανανοίγει….

Η καλλιτεχνική σας συνύπαρξη συνέπεσε με την περίοδο του μετά Χριστόν και με το παράλληλο δούλεμα της σχέσης σας;

Άρης: Απολύτως. Η Έφη μόλις τελείωνε ένα μεταπτυχιακό πάνω στις ψηφιακές μορφές τέχνης και εγώ ανάρρωνα από έναν τραυματισμό που είχα στη “Μήδεια” του Παπαϊωάννου και είχα μείνει για αρκετό διάστημα off. Μέχρι να ανακτήσω τις δυνάμεις μου, ήρθε ο Μπέκετ. Και παράλληλα με τον Μπέκετ ήμασταν και πάνω στην εσωτερική κατάσταση της αντιπαλότητας με τον ίδιο μας τον εαυτό. Εκεί υπήρξε και η μετά Χριστόν συνάντηση.

Αρα ο Μπέκετ ήταν ένας οδηγός προς τα κει;

Έφη: Ναι, συνδεθήκαμε με τον εσωτερικό μονόλογο που έκτοτε δε μας εγκατέλειψε ποτέ παραστασιακά. Ήταν πυξίδα και για τις επόμενες δουλειές μας. Αυτή η καταβύθιση στον έσω χώρο ήταν ένα κάτοπτρο της πραγματικότητάς μας, η συγκρουσιακή καθημερινότητα μεταξύ του “ήμουν” και “είμαι”. Όλα όσα σχετίζονται με αυτό που έχω συγκροτήσει μέχρι τώρα σε αντίθεση με μία νέα πραγματικότητα που θέλει να αναπτυχθεί και γρήγορα κιόλας. Το “Άτιτλο” αντιπροσωπεύει αυτή την περίοδο.

Άρης: Το πολύτιμο στην καλλιτεχνική μας συνάντηση ήταν πως η Έφη με έβαλε σε μία διαδικασία που σχετιζόταν με το παρόν. Αυτό εμφανιζόταν κατόπιν σε όλα τα έργα και τα μετέπειτα που κάναμε. Στις δικές μας δουλειές περισσότερο. Το πώς δηλαδή μία παράσταση δεν είναι κάτι κατασκευασμένο σαν κονσέρβα, αλλά συμβαίνει στον ενεστώτα χρόνο και κάθε φορά μετατοπίζεται έστω και λίγο, έχοντας βρει όμως τον πυρήνα της αναζήτησης στον παρόντα χρόνο. Αυτό διαρκώς αναβλύζει και πολλές φορές δημιουργεί καινούρια χρώματα μέσα στα μεσοδιαστήματα των σημείων, μέσα στην παράσταση και στη διαδρομή του χαρακτήρα και στο πώς είμαι καθημερινά. Αυτό ήταν αποκαλυπτικό. Γιατί ξαφνικά βλέπεις πως δεν έχεις να κάνεις με ρόλους και χαρακτήρες, αλλά με τον εαυτό σου σε διάφορες συνθήκες.

Έφη: Η κάθε παράσταση είναι μία νέα πραγματικότητα. Γι’ αυτό και δεν επαναπαύομαι σε αυτό που έχουμε στα χέρια μας μέχρι τώρα. Κάθε μέρα πρέπει ν’ αναμοχλεύουμε τα ύδατα, να επαναπροσδιοριζόμαστε. Οι περφόρμερς συνήθως απειλούνται από τον ίδιο τον εαυτό τους μέσα στην ρουτίνα της καθημερινότητας που τους φρενάρει από το να ανοίγουν νέους δρόμους στην παράσταση. Για μένα είναι ζητούμενο να είσαι ενεργός σκηνικά και όχι χωροθετημένος και οριοθετημένος σε μία επανάπαυση. Και για είσαι ενεργός πρέπει να είσαι δυναμικός ακόμη και μέσα στη στατικότητά σου.

Με την Έφη βρέθηκα αντιμέτωπος με το τι είναι πραγματικά η έκθεση. Μπαίνεις σε μία διαδικασία να αφηγηθείς μια ιστορία είτε με το σώμα σου είτε λεκτικά.

Άρης: Με την Έφη βρέθηκα αντιμέτωπος με το τι είναι πραγματικά η έκθεση. Μπαίνεις σε μία διαδικασία να αφηγηθείς μια ιστορία είτε με το σώμα σου είτε λεκτικά. Αυτή η έκθεση δημιουργεί μια άμυνα αν δεν την αποδεχτείς ουσιαστικά. Αυτή η άμυνα είναι η παραδοχή ότι θες να είσαι σίγουρος για τα πράγματα σε μία παράσταση. Και σιγά σιγά βάζεις κουτάκια και υπάρχεις μέσα σε αυτά τα κουτάκια με μια ασφάλεια.

Τι θα γινόταν αν αυτά τα κουτάκια είχαν ρωγμές και πραγματικά αισθανόσουν εκτεθειμένος; Αν βίωνες αυτήν αμηχανία και πώς εντάσσεται αυτή η αμηχανία σε αυτή την έκθεση, σε αυτό που αφηγείσαι; Και συνειδητοποίησα πως υπήρχαν στιγμές που αυτό είναι λυτρωτικό. Πως δεν κάνω κάτι φοβερό, πως υπάρχει μία γελοιότητα μέσα σε όλο αυτό. Θυσιάζεσαι στο βλέμμα του άλλου, είσαι θύμα της θέασης, όπως λέει κι ο Καστελούτσι. Έχει μία τραγικότητα όλο αυτό και μία γελοιότητα ταυτόχρονα με την εμφάνισή σου πάνω στη σκηνή. Γελοιότητα με την έννοια της αποκάλυψης.

Αυτά τα χρόνια της ανάπαυλας που δούλευες σε πιο εμπορικές παραστάσεις… ένιωθες πως πνιγόσουν;

Άρης. Η μεθοδολογία νομίζω έχει κάπως εγκατασταθεί και λίγο πολύ λειτουργώ με αυτόν τον τρόπο παντού πλέον. Απλώς οι δουλειές με την Έφη έχουν έναν τελείως άλλο χαρακτήρα. Δηλαδή υπάρχει ένας εντελώς κοινός κώδικας και είναι άλλου είδους αγώνισμα. Δεν ξέρω, είναι άλλου είδους αγώνισμα, το βιώνω με έναν άλλο τρόπο.

Έφη: Όταν βλέπω τον Άρη σε μια δουλειά αντιλαμβάνομαι με μιας την κατάσταση στην οποία βρίσκεται και πάντα νιώθω πως περιφρουρεί τις δουλειές σε έναν απόλυτο βαθμό. Δεν μπορεί ξαφνικά να είναι έγκλειστος μιας ξένης διαδικασίας την οποία δεν αποδέχεται, οπότε φέρνει τον εαυτό του σε κάθε δουλειά, αυτό που είναι, προστατεύοντάς την ταυτόχρονα. Σαν ένας χίτμαν που κουβαλάει το βαλιτσάκι του με τα όπλα και κάθε φορά ανασύρει αυτό που η συνθήκη ορίζει.

Άρης: Πάντα κερδίζεις και κάτι άλλο από αυτό που εσύ σκέφτεσαι σε μία δουλειά. Μπορεί να είναι κάτι πολύ εύκολο, ποταπό, γελοίο και να σου αποκαλύψει κάτι…

ονειρο… χριστιανικό και ένας νέος Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος.

Πάμε στο τώρα στο Όνειρο ενός Γελοίου ανθρώπου. Το διάβασα και αισθάνθηκα πως είναι ένα κείμενο βαθιά χριστιανικό…Τι σας γοήτευσε;

Άρης: Πρόκειται για το τελευταίο έργο του Ντοστογιέφσκι, το έγραψε το 1877 και βλέπω πολύ τον εαυτό μου μέσα σε αυτό. Μέσα σε όλο αυτό το αδιέξοδο των ερωτήσεων, που δε βρίσκω το νόημα σε οτιδήποτε, έρχεται ένα όνειρο να μου αποκαλύψει μία αλήθεια και αυτή την αλήθεια όχι με λογικό τρόπο, αλλά βάσει ενός βιώματος. Αυτή η προβληματική έχει ένα ενδιαφέρον. Διαγράφεται όλη η πορεία του ανθρώπου πριν την πτώση και μετά και τίθενται ερωτήματα όπως τι είναι όνειρο, τι αλήθεια, τι ψευδαίσθηση, τι ζωή και πώς έχει αποπροσανατολιστεί ο άνθρωπος σήμερα.

Λέει σε κάποια φάση ο Ντοστογιέφσκι πως είμαστε “καμωμένοι από τα υλικά των ονείρων, είμαστε ένα όνειρο, απλώς κατά τη διάρκεια αυτού του ονείρου εμείς είμαστε οι ίδιοι εφιάλτες και βασανιστές του εαυτού μας”. Και πώς ένας να μετατρέψει το όνειρό του σε εφιάλτη θα επηρεάσει τον άλλον και μετά μια ολόκληρη κοινωνία ξαφνικά γίνεται δυστοπική.

Με συγκλόνισε αυτό το κείμενο και με αφορά πολύ στην παρούσα φάση. Ήταν μια πολύ ωραία μετάβαση από όλα αυτά που έγιναν με τον Ρινόκερο, είναι καταπραϋντικό για μένα, το αισθάνομαι σαν μία πολύ ωραία επόμενη κίνηση.

Έφη: Ο Ντοστογιέφσκι δημιουργεί έναν χαρακτήρα τον Γελοίο, που είναι ένας νέος Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος. Βιώνει μία πραγματικότητα από την οποία δεν μπορεί να διαφύγει πια. Έχει δει την αλήθεια, έχει καταλάβει ποια είναι η πραγματικότητα και θέλει να την μεταγγίσει στην ανθρωπότητα. Ο Γελοίος είναι αυτός.

Πώς θα ήταν ο άνθρωπος αν δεν είχε φάει τον καρπό από το δέντρο της γνώσης και ποιοι είμαστε εμείς σε σχέση με αυτό;

Και φέρει στοιχεία σαλότητας. Με τον τρόπο που ένας σαλός έχει πια απορρίψει την εικόνα του, έχει αποτινάξει τα κελύφη του και έχει διαρρήξει τη σχέση του με τους ανθρώπους. Πάει κόντρα στην επιθυμία του με αποτέλεσμα κάποιοι να τον θεωρούν και τρελό. Χωρίς να την κατονομάζει ευθέως, ο Ντοστογιέφσκι, περιγράφει μία προπατορική πραγματικότητα σε μια ιδανική κοινωνία. Πώς θα ήταν ο άνθρωπος αν δεν είχε φάει τον καρπό από το δέντρο της γνώσης και ποιοι είμαστε εμείς σε σχέση με αυτό. Για αυτό και όταν φτάνει στο σημείο να πει “τους διέφθειρα όλους”, το λέει με την επίγνωση πως πραγματικά αυτός ο ίδιος είναι υπεύθυνος γι αυτό.

Άρης: Όλοι είμαστε υπεύθυνοι για τη διαφθορά αυτή. Δεν είναι η κοινωνία που διαφθείρει, το πρόσωπο είναι αυτό που φέρει την ευθύνη και αυτό επιβεβαιώνει την ευθύνη που φέρουμε στη ζωή συνολικά. Γιατί λες και Θεός να μην υπάρχει, αυτήν την κοινωνία θα ήθελα. Να είσαι σε μία πλήρη αρμονία με τα ζώα και τη φύση, σε μία κατάσταση άμεσης επαφής και επικοινωνίας. Πόσο αλήθεια εμείς απέχουμε από όλα αυτά…

Σαν μανιφέστο μου ακούγεται όλο αυτό…

Έφη: Είναι αδιανόητο κείμενο, εγχειρίδια ψυχανάλυσης και θεοκεντρικής τοποθέτησης. Είναι ο πυρήνας της ορθόδοξης πίστης αυτή η ευθύνη. Έχει σκοτιστεί η διάνοια σε βαθμό που πνευματική πραγματικότητα είναι μακριά, ενώ αυτή είναι η κατασκευή μας. Έχουμε ορίσει τον πνευματικό κόσμο ως μεταφυσικό, ενώ αυτός είναι ο φυσικός κόσμος μας. Αυτό που περιγράφει ο Γελοίος στο έργο είναι ο πραγματικός κόσμος, όχι ο ιδεατός: να επικοινωνούμε με τη φύση, τα ζώα και το σύμπαν, οι ψυχές μεταξύ τους, οι ψυχές οσμώνται, όπως λέει κι ο παππούλης μας…

Το έργο αυτό είναι πραγματικά αυτό που είμαστε, γραμμένο από κάποιον το 1877. Το δανειζόμαστε σαν ένα προσωπικό μανιφέστο.

Αρης: Εμείς ζούμε στην βουλιμία των πραγμάτων και προσπαθούμε να παράγουμε πράγματα για να καταναλώνουμε και να ικανοποιούμε τις ανάγκες μας. Είμαστε πλήρως υποταγμένοι στις ανάγκες μας, δεν είμαστε άνθρωποι ελεύθεροι.

Έφη: Αυτό το μερίδιο ευθύνης του καθενός μας προσπαθεί να επαναφέρει ο Ντοστογιέφσκι στο κείμενο και λέει “κάθε στιγμή είναι ευκαιρία μετάνοιας, κάντε το παρόν σημαντικό”.

Ο ήρωας συναντά ένα κοριτσάκι…

Έφη: Ναι και αυτό καταφέρνει – επειδή του φέρεται άσχημα πολύ- να τον αποτρέψει από την αυτοκτονία, τον μετατοπίζει εκ βάθρων.

Άρης: Το κοριτσάκι ενεργοποίησε τη συνείδησή του. Τον έκανε να συναισθανθεί τον απάνθρωπο τρόπο που της φέρθηκε. Μπήκε στη διαδικασία της σκέψης, ενώ είχε καταφέρει να μη σκέφτεται καν. Το κοριτσάκι επανάφερε τα πάντα…

Έφη: Όταν ένας άνθρωπος βρίσκεται στην απόλυτη ισοπέδωση, έχουν μπει όλα σε μια καταστολή. Η ψυχή δεν ακούγεται πια έχει φιμωθεί. Και γι’ αυτό τον λόγο δεν είναι εύκολο να πονέσεις. Το κοριτσάκι ενεργοποίησε αυτήν την περιοχή.

Όλα αυτά πώς έρχονται σε επαφή με το σήμερα και με τον παραλογισμό που βιώνουμε;

Έφη: Το κοριτσάκι είναι όλα αυτά που ο Θεός εμφανίζει στον δρόμο. Θα μπορούσε να είναι η ασθένεια. Γιατί η ασθένεια στον άνθρωπο έρχεται να ενεργοποιήσει κάτι που βρίσκεται σε καταστολή.

Τον φόβο του θανάτου;

Έφη: Ακριβώς. Φαντάσου να μην υπήρχε θάνατος, θα ήμασταν αιώνια τέρατα. Δε θα υπήρχε διακοπή της αμαρτίας, όπως λέει και ο παππούλης μας. Ο θάνατος έρχεται να διακόψει τη σχέση μας με τη λανθασμένη τοποθέτησή μας στη ζωή. Η ασθένεια, είναι το αυτό που μπορεί να ενεργοποιήσει την περιοχή που είναι σε καταστολή,

Άρης: Που θα σου δώσει τη δυνατότητα να επαναπροσδιοριστείς. Ξαφνικά έρχεται ένα εξωτερικό ερέθισμα και διαστέλλει τον χρόνο. Και εσύ σταματάς λίγο. Αυτό είναι μία ευκαιρία να ξαναμπεις στις ράγες…

Γίνεται αυτό; Γιατί και ο κορονοϊός μας έφερε πιο κοντά στη θνητότητά μας, ήρθαμε πιο κοντά στους εαυτούς μας, αλλά επιστρέψαμε τελικά ίδιοι στην κανονικότητα…

Έφη: Ο κορονοϊός είναι το κοριτσάκι. Η μνήμη θανάτου ενεργοποιεί αυτή την περιοχή του πόνου. Ήμασταν σε καταστολή πριν έρθει ο κορονοϊός, ασχέτως αν είναι κατασκευασμένος ή όχι ασχέτως αφηγημάτων. Ο κορονοϊός για εμάς είναι ένα ερέθισμα να ξεπλυθούμε από την επανάπαυση και το βόλεμα. Μας κούνησε συθέμελα. Ξαναθυμήθηκαμε πως δεν είμαστε αθάνατοι.

Ήμασταν σε καταστολή πριν έρθει ο κορονοϊός, ασχέτως αν είναι κατασκευασμένος ή όχι ασχέτως αφηγημάτων. Ο κορονοϊός για εμάς είναι ένα ερέθισμα να ξεπλυθούμε από την επανάπαυση και το βόλεμα. Μας κούνησε συθέμελα. Ξαναθυμήθηκαμε πως δεν είμαστε αθάνατοι.

Άρης: Είναι αποκαλυπτικό. Αποκαλυφθήκαμε όλοι. Φαίνεται πως επιστρέψαμε ίδιοι, αλλά ο καθένας έχει καταγράψει και έχει το δικό του χρόνο για το πότε θα επαναπροσδιοριστεί. Τα μηνύματα όλοι τα λάβαμε, απλώς ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Είναι τόσο μεγάλα αυτά τα πράγματα που σε συγκλονίζουν, σε ταράζουν.

Και η προσωπική ευθύνη που βρίσκεται σε όλο αυτό;

Έφη: Η ευθύνη επανέρχεται διαρκώς. Δεν μπορώ να επαναπαυθώ πίσω από μία κοινωνία που αποφασίζει για μένα ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος. Έχω ένα προσωπικό κριτήριο, αν χάσω το κριτήριο αυτό υπάρχει πρόβλημα. Δεν με αναπαύουν οι όροι μιας πολιτείας που μου επιβάλλονται ως το σωστό με επιτίμιο.

Άρης: Αλλιώς ηθελημένα κρύβομαι μετά μέσα σε μία ομάδα για να μην πάρω την ευθύνη και να μην αντιμετωπίσω την πραγματικότητα. Κρύβω την αδυναμία μου μέσα σε ένα σύνολο αδύναμων ανθρώπων. Και αυτή η κοινωνία δεν είναι υγιής. Γιατί για να είναι υγιής μία ομάδα, πρέπει ο καθένας να είναι πρόσωπο. Και να είναι δίπλα στον άλλο, όχι για να κρύβεται, αλλά για να είναι συναγωνιστής προς μία συνειδητή κατεύθυνση.

Άπαξ και σε μπολιάσουν με φόβο σε αδρανοποιούν. Αλλά για να αισθανθείς φόβο σημαίνει πως κάτι γίνεται, δεν είσαι συνδεδεμένος με κάτι ανώτερο. Αν δεν είσαι συνδεδεμένος, δεν μπορείς να διαχειριστείς τον θάνατο.

Έφη: Γι αυτό και είχαμε θέμα με την υποχρεωτικότητα σε όλο αυτό που συνέβη. Το θέμα ήταν πώς μία κοινωνία ορίζει ποιο είναι το σωστό και σε υποχρεώνει γι αυτό. Να σε εγκιβωτίσει μέσα σε ένα σωστό που αφετηρία του έχει τον φόβο του θανάτου. Μα υπάρχει ο θάνατος κι ο αγώνας μας είναι να σχετιστούμε με κάτι πέρα από εμάς και το όριο μας. Ο κορονοϊός είναι μια αφορμή να εξυγιανθούμε, όσο και παράλογο να ακούγεται.

Άρης: Όχι μόνο ο κορονοϊός, όλη αυτή η παράνοια του φόβου που χειραγωγεί τα πάντα. Άπαξ και σε μπολιάσουν με φόβο σε αδρανοποιούν. Αλλά για να αισθανθείς φόβο σημαίνει πως κάτι γίνεται, δεν είσαι συνδεδεμένος με κάτι ανώτερο. Αν δεν είσαι συνδεδεμένος, δεν μπορείς να διαχειριστείς τον θάνατο.

Μπορείς να τον διαχειριστείς;

Άρης: Χριστός Ανέστη, αυτό μόνο.

Δηλαδή;

Άρης: Δεν έχουμε βιώσει το Χριστός Ανέστη, απλώς το λέμε. Αν το βιώναμε θα ήμασταν όπως λέει ο Ντοστογιέφσκι σε αυτόν τον ιδεατό κόσμο. Θα έβλεπες πως όλα είναι ένα πέρασμα. Δεν υπάρχει τέλος. Και η αγάπη απλώς καλλιεργείται, αυξάνεται. Εμείς βάσει της λογικής λέμε πως δεν περνάμε πουθενά μετά. Τέλος. Μα τι τέλος; Τελειώνει κάτι στη φύση; Το δέντρο πέφτει κάτω και ανθίζει άλλο. Τίποτα δεν τελειώνει. Μόνο οι μηχανές τελειώνουν.

Έφη: Ξέρεις, η μαρτυρία πως ο Θεάνθρωπος ήρθε είναι η Καινή Διαθήκη. Κι έχουμε αναγάγει την Καινή Διαθήκη σε βιβλίο μυθοπλασίας.

Άρης: Δεν έχουμε γνωρίσει τον πλούτο της Ορθοδοξίας. Και αισθανόμαστε πως είναι κάτι συντηρητικό, οπισθοδρομικό, λέμε είσαι σκοταδιστής, κολλημένος τύπος. Αν γνωρίζαμε αυτόν τον πλούτο, θα αισθανόμασταν αυτήν την ελευθερία. Γιατί τώρα ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος. Διακατέχεται από πάθη και τρέχει να τα ικανοποιήσει. Έχει δημιουργήσει αυτές τις ανάγκες. Μα τι ελευθερία είναι αυτή; Ελεύθερο είναι το πουλάκι. Ούτε αποθηκεύει ούτε αγχώνεται, είναι σε μία άλλη κατάσταση. Εμείς απέχουμε πολύ από αυτή.

… Και κάνουμε επετείους τώρα να γιορτάσουμε την Δημοκρατία. Μα ποια Δημοκρατία; Εδώ μία άποψη να πεις διαφορετική από την επικρατούσα θα πέσουν να σε φάνε. Κανιβαλισμός, ανθρωποφαγία. Για να έχεις δημοκρατία πρέπει να έχεις αναδειχθεί πνευματικά. Να έχεις τη δύναμη να ακούσεις την άποψη του άλλου.

“Ξαφνικά τους μιλούσα και είχα γίνει επικίνδυνος επειδή σκεφτόμουν…

Πώς αισθάνεσαι με όλο αυτό που βίωσες όταν έγινε αυτό με τον Ρινόκερο και διαχώρισες τη θέση σου πώς δε θες να παίζεις για εμβολιασμένους θεατές;

Άρης: Δόξα τω Θεώ, για μένα υπήρχε η Έφη, ένα πολύ μεγάλο στήριγμα. Το βιώσαμε λοιπόν οι δυο μας αποκαλυπτικά. Δηλαδή τα πρόσωπα γύρω μας αποκαλύπτονταν και εμείς κοιτούσαμε έχοντας τη βαθιά πεποίθηση πως κάναμε αυτό που πιστεύαμε. Πως δηλαδή δεν πρέπει να διαχωρίζονται οι άνθρωποι.

Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε κάτι που είναι υποχρεωτικό μονομερώς. Εγώ δεν είμαι επιστήμονας, δεν μπορώ να πω ότι δεν είναι σωστό να εμβολιαστεί κάποιος ή όχι, αλλά διαισθάνομαι και δε γίνεται να μην προβληματιστώ όταν ακόμη και η επιστημονική κοινότητα διχάζεται. Για ποιο λόγο λοιπόν δε γινεται να ακούσουμε και άλλες απόψεις; Γιατί οι άλλες απόψεις απολύονται, κατακεραυνώνονται; Όλα τα μέσα με το που πάει να πει κάτι άλλο κάποιος τον χτυπάνε. Γιατί γίνεται αυτό; Το ότι είμαστε στις 180 χώρες στην 108 θέση της ελευθερίας της γνώμης στον Τύπο δεν προβληματίζει τον κόσμο; Εμένα με προβληματίζει πάντως. Και μπαίνω σε μία διαδικασία και λέω “μήπως αυτός που σκέφτεται είναι επικίνδυνος;”

Όπως λέει μέσα ο Ντοστογιέφσκι “Ξαφνικά τους μιλούσα και είχα γίνει επικίνδυνος επειδή σκεφτόμουν…”. Αν συμφωνούσαμε όλοι και υπήρχε ένας διάλογος, δε θα είχα κανένα πρόβλημα. Δεν είμαι αντιεμβολιαστής. Έχω κάνει εμβόλια. Και δεν έχω πρόβλημα να κάνω. Αλλά τώρα προβληματίζομαι και δεν μπαίνω στη διαδικασία να κάνω κάτι.

Αυτό το ένιωσα από την αρχή της πανδημίας. Γιατί μου απαγορεύεται ας πούμε να βγω έξω στις 00.00 το βράδυ ή να περπατήσω με 5-6 άτομα; Γιατί πρέπει να φάω ξύλο σε μία πλατεία; Γιατί πρέπει ο μπάτσος μού κόβει 300 ευρώ πρόστιμο;

Δηλαδή έχω και την ασθένεια και το φόβο να μην πεθάνω και το φόβο να μην φάω ξύλο και να έχω και πρόστιμο; Τι φάση είναι αυτή; Αισθάνομαι περισσότερο πως με χειραγωγούν παρά πως νοιάζονται για το καλό μου. Νοιάστηκαν ποτέ για το καλό μου;

Και η Τέχνη δεν είναι για όλους; Τι είναι αυτό; Ο “Ρινόκερος” μετά, όταν έγινε η αντικατάσταση, που ήταν υποτίθεται όλοι εμβολιασμένοι, νόσησε ο αντικαταστάτης μου και η παράσταση διακόπηκε. Εκεί ακούσατε να έγινε κάτι; Είπε κάποιος κάτι;

Ήταν αποκαλυπτική περίοδος αυτή του Ρινόκερου και του κορονοϊού. Αποκαλύφθηκα και εγώ και η Έφη και όλοι. Και δεν έχω μετανιώσει για τη στάση μου αυτή. Δεν μπορώ να συμμετέχω σε αυτόν τον διαχωρισμό και με μία υποχρεωτικότητα πίσω από την οποία αισθάνομαι πως υπάρχουν σκοπιμότητες.

Για μένα είπαν, πως δεν έχω εμβολιαστεί και κακώς ηγούμαι ενός θιάσου γιατί μπορεί να γίνω αιτία να σταματήσει η παράσταση. Ε σταμάτησε. Βγήκε κανείς να πει “ρε παιδιά σταμάτησε η παράσταση του Ρινόκερου και ήταν όλοι εμβολιασμένοι”; Και σταμάτησαν και οι περισσότερες παραστάσεις.

Γι’ αυτό λέω ήταν αποκαλυπτική περίοδος. Αποκαλύφθηκα και εγώ και η Έφη και όλοι. Και δεν έχω μετανιώσει για τη στάση μου αυτή. Δεν μπορώ να συμμετέχω σε αυτόν τον διαχωρισμό και με μία υποχρεωτικότητα πίσω από την οποία αισθάνομαι πως υπάρχουν σκοπιμότητες. Η πρόθεσή μου ήταν να πράξω αυτό που πιστεύω. Δεν ήθελα να γίνει ντόρος. Ήλθα αντιμέτωπος με κάτι και αποφάσισα αυτό που πίστευα.

Ας ξαναγυρίσουμε στο έργο, πώς πιστεύετε πως θα λειτουργήσει αυτό το κείμενο στις καλοκαιρινές πιάτσες που είναι εκ των πραγμάτων πιο εμπορικές… Το κοινό ας πούμε τρώει ποπ κορν, πίνει μπύρες…

Άρης: Αυτό είναι που έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Δεν είναι ένας Ντοστογιέφσκι τούβλο, μία ταφόπλακα. Υπάρχει μία διάδραση στην παράσταση με το κοινό.

Έφη, παίζεις και εσύ στην παράσταση έτσι; Πρώτη φορά μαζί στη σκηνή;

Έφη: Έχω την παρουσία που κάπως υπονοεί ο Ντοστογιέφσκι, αναμοχλεύω το μυαλό του είμαι ένας οδηγός σ αυτό που έρχεται. Είναι εσωτερική η διεργασία, παρά το γεγονός πως ο Άρης διαδρά με το κοινό. Υπάρχουν στιγμές που βρίσκεται και εκτός σκηνής. Η σκηνή δεν είναι ένα αυστηρό τετράγωνο, ο Αρης εμπλέκεται πολύ με τη διάδραση και τη θέαση. Είναι ένας από εμάς, δεν ένας ηθοποιός σε μια παράσταση, καρφιτσωμένος εκεί. Είναι στοίχημα αυτή η παράσταση σε εξωτερικό χώρο γιατί δεν είμαστε προστατευμένοι ηχητικά όπως σ’ έναν κλειστό χώρο και αυτή η έκθεση νομίζω έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Άρης: Έχει μεγάλο ενδιαφέρον η έκθεση και η γελοιότητα σε έναν ανοιχτό χώρο.

Πώς ορίζετε εσείς τη γελοιότητα;

Έφη: Είναι περισσότερο σαλότητα. Κανείς μπαίνει συνειδητά στην παραδοχή πως δεν είναι τίποτα. Είμαι ο τελευταίος, ο χειρότερος. Όταν φτάνεις σε ένα ναδίρ, μόνο να ανθίζεις μπορείς και βέβαια να υπάρχεις σε άμεση σύνδεση με την Αλήθεια.

Όταν φτάνεις σε ένα ναδίρ, μόνο να ανθίζεις μπορείς και βέβαια να υπάρχεις σε άμεση σύνδεση με την Αλήθεια.

Άρης: Αν φτάνεις σε αυτό το σημείο που λέει η Έφη, αισθάνεσαι πως δε χρωστάς σε κανέναν. Και αυτό το δε χρωστάς σε κανένα είναι μεγαλειώδες. Γιατί συνήθως γινόμαστε θύματα, διαρκώς σκεφτόμαστε πράγματα τύπου “γιατι αυτός φέρθηκε σε μένα έτσι; Εγώ περίμενα από αυτόν κάτι άλλο…. Όταν βγαίνεις από αυτό όμως, κοιτάς και τη δική σου συμπεριφορά. Εσύ δηλαδή πώς ήσουν απέναντι σε αυτόν.

Επομένως βλέπεις όλο το υλικό σου εκεί. Και αυτός ο άνθρωπος έχει ανοίξει όλη του την προσωπικότητα και τη βλέπει. Αισθάνεται τη γελοιότητά του, Μετά δε σε ενδιαφέρει όταν σε περιφρονούν, σε λοιδορούν, σε λιθοβολούν…

Έφη: Έχει αποταχθεί την εικόνα του, αυτό δηλαδή που μας απασχολεί εμάς περισσότερο. Είναι ελεύθερος πια να γίνει αυτό που επιθυμεί και έχει την αισθητική του προδρομικού κήρυκα, του ανθρώπου δηλαδή που βίωσε την αλήθεια. Γιατί αυτός είναι ο δρόμος, αποτασσόμενος τα στεγανά που μας καθιστούν αυτό που είμαστε. Δηλαδή δεν έχουμε ταυτότητα έξω από τη δουλειά μας, το πρόσωπό, τα ρούχα μας, τις σχέσεις μας, δεν έχουμε προσωπικότητα χωρίς αυτά.

Ο Γελοίος αποτάσσεται όλη του τη ζωή, όλα του τα κελύφη κι απελευθερωμένος πια γίνεται Πρόδρομος. Και με αυτόν τον τρόπο μεταγγίζει την αλήθεια στον κόσμο και γι αυτό θα συνεχίσει να μιλάει. Κάπως έτσι συνδέονται όλα αυτά που σκεφτόμασταν όλο αυτόν τον καιρό, μετά τον Ρινόκερο. Το έργο αυτό είναι πραγματικά αυτό που είμαστε, γραμμένο από κάποιον το 1877. Το δανειζόμαστε σαν ένα προσωπικό μανιφέστο.

Το θέατρο μπορεί ωστόσο να είναι Ιωάννης ο Πρόδρομος;

Έφη: Αυτό οφείλει αισθάνομαι. Αν δεν είναι αυτό, πού οφείλει την ύπαρξή του; Το θέατρο γεννιέται μέσα στην αλήθεια. Δεν υπάρχει χωρίς την αλήθεια. Τα μεγάλα κείμενα οφείλουν να μεταφέρονται παραστασιακά, να βεβαιώνονται μέσα από τη θέαση. Αν η θέαση μπαινοβγαίνει αμέτοχη σε ένα θεατρικό δρώμενο, δεν καταλαβαινω για ποιο λόγο να ξοδεύει τον εαυτό της για ένα δίωρο… Και το μετέχω το εννοώ και εγκεφαλικά και νευρολογικά και συναισθηματικά.

Το όνειρο το δικό σας στην κοινωνία αυτή που ζούμε;

Άρης: Θα ήθελα να είμαστε πρόσωπα και όχι άτομα. Δεν θέλω να είμαστε μάζα. Πρόσωπα ξεχωριστά τα οποία γνωρίζουν τον εαυτό τους. Εμείς κινούμαστε με βάση το ασυνείδητο, δεν τοποθετούμαστε απέναντι στην πραγματικότητα, δεν αναλαμβάνουμε ευθύνες, κρυβόμαστε. Αυτό πιστεύω θα μας ενεργοποιήσει, θα ήθελα να συνδεθούμε με τον κατασκευαστή μας, τον Θεό. Αυτή είναι η πηγή. Εκεί καλύπτεται οποιοδήποτε άλλο κενό και παύουν όλα αυτά τα αδιέξοδα ερωτήματα. Γίνεσαι σιγά σιγά πρόσωπο και όλα τα πρόσωπα δημιουργούν μία υγιή κοινωνία. Αυτό καλλιεργείται δεν κατακτιέται.

Το “Όνειρο ενός Γελοίου” είναι η ευκαιρία να επαναπροσδιορίζεις μία καθημερινή πραγματικότητα συν Θεώ. Γιατί σε εμάς έχει αποκαλυφθεί.

Έφη: Με τον Άρη έχουμε βιώσει αυτό που περιγράφει ο Ντοστογιέφσκι. Έχουμε αντιληφθεί και νιώσει και εμείς την αλήθεια. Μας έχει αποκαλυφθεί και με έναν τρόπο νιώθουμε κι εμείς γελοίοι, και ορμώμενοι από αυτό το “Όνειρο” μετατοπίζουμε τον εαυτό μας σε καθημερινή βάση. Το “Όνειρο ενός Γελοίου” για μένα είναι η ευκαιρία να επαναπροσδιορίζεις μία καθημερινή πραγματικότητα συν Θεώ. Γιατί σε εμάς έχει αποκαλυφθεί. Και όμως λέει και ο Φιόντορ (Ντοστογιεφσκι) “και να σας πω την αλήθεια; δεν ήταν καθόλου όνειρο”.

Εγώ πάντως αισθάνομαι πως κάποια στιγμή σε όλους μας αποκαλύπτεται το “όνειρο” ανεξαρτήτως με το αν πιστεύουμε ή όχι σε κάποιον Θεό, απλώς προσπερνάμε το σημείο αυτό…

Άρης: Ναι σε όλους μας έχει αποκαλυφθεί. Έχεις δίκιο. Έχει μια φράση μέσα στο έργο πως “όλοι γελούσαν σαρκαστικά για την περασμένη τους ευτυχία και έλεγαν πως ήταν μύθος, ένα όνειρο, δεν μπορούσαν να τη φανταστούν σαν κάτι το πραγματικό και το παράδοξο είναι, ότι ενώ είχαν χάσει την πίστη τους στην παλιά ευτυχία και αθωότητα, ποθούσαν τόσο πολύ να ξαναγίνουν αθώοι και ευτυχισμένοι που θεοποίησαν αυτόν τον πόθο. Έχτισαν ναούς, άρχιζαν να τον προσκυνούν με δάκρυα στα μάτια κλπ κλπ κλπ και την ίδια στιγμή πίστευαν ακράδαντα πως είναι απραγματοποίητος”. Αυτό είναι το παράδοξο…

Έφη: Όλοι βαθιά γνωρίζουμε πως το Όνειρο του γελοίου δεν είναι ένα όνειρο. Μας έχει αποκαλυφθεί, απλώς δεν έχουμε συντονιστεί με αυτό.

Η παράσταση θα παρουσιαστεί σε επιλεγμένα θέατρα σε όλη την Ελλάδα. Πρεμιέρα: Δευτέρα 27 Ιουνίου/ Θέατρο Βράχων Βύρωνα Μελίνα Μερκούρη