ΤΑ FAKE NEWS ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Σε συνέντευξη Τύπου που παρέθεσε η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, Μαρία Ζαχάροβα την Τρίτη 8/3, επιβεβαίωσε την ύπαρξη βιολογικών εργαστηρίων στην Ουκρανία. Που χρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Αμύνης των ΗΠΑ.

Όπως είπε “κατά τη διάρκεια ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία, διαπιστώθηκε πως το καθεστώς του Κιέβου έκρυβε στρατιωτικό βιολογικό πρόγραμμα που ‘έτρεχε’ με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Αμύνης των ΗΠΑ. Στις 24/2 ελήφθη από υπαλλήλους η έκκληση για την επείγουσα εξάλειψη των εξαιρετικά επικίνδυνων αποθηκευμένων παθογόνων της πανώλης, του άνθρακα, του πυρετού των κουνελιών, της χολέρας και άλλων θανατηφόρων ασθενειών”.

Αν θες να μάθεις τι κάνουν οι χώρες σε επίπεδο δημιουργίας βιολογικών όπλων, αλλά και πώς οδήγησαν σε αυτά η αναζήτηση φόρμουλας για φάρμακα που θα γλίτωναν την ανθρωπότητα από τις χειρότερες ασθένειες, είσαι ένα click μακριά.

Πίσω στη Ρωσία, η Κίνα επιβεβαίωσε τα λεγόμενα της Ζαχάροβα, με ένα post που αναρτήθηκε στο Facebook να δείχνει χάρτη με τις τοποθεσίες “των αμερικανικών βιοεργαστηρίων στην Ουκρανία”, που φτιάχνουν βιολογικά όπλα. Ανάλογες δημοσιεύσεις ισχυρίζονταν πως η Ρωσία κατέστρεψε επτά από τα 11 υποτιθέμενα εργαστήρια, με εκτόξευση πυραύλων.

Ανεξάρτητοι fact-checkers αποκάλυψαν πως βάσει πέντε πηγών επιβεβαίωσης γεγονότων, οι παραπάνω πληροφορίες δεν είναι αληθείς.

Ήλθε η ώρα, να δούμε πώς παίζεται πλέον το παιχνίδι της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης, αλλά και πώς μπορείς να καταλάβεις τι είναι αλήθεια και τι ψέματα από όσα βλέπεις.

Πριν προχωρήσουμε, να αναφέρουμε και ότι σύμφωνα με συνθήκη που υπεγράφη τον Αύγουστο του 2005, οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Ουκρανίας συνεργάστηκαν “για να αποτρέψουν τον πολλαπλασιασμό επικίνδυνων παθογόνων και επί της σχετικής τεχνογνωσίας, ώστε να ελαχιστοποιήσουν πιθανές βιολογικές απειλές”.

Μέρος της συμφωνίας ήταν ο εκσυγχρονισμός των κρατικών εργαστηρίων στην Οδησσό, το Χάρκοβο, το Λβιβ, το Κίεβο, τη Βίνιτσα, τη Χερσώνα και το Ντνιπροπετρόφσκ. Το deal αφορούσε επισκευές, ανανέωση εξοπλισμού και αγορά προμηθειών, με τη χρηματοδότηση να ανήκει στον κρατικό προϋπολογισμό της Ουκρανίας -στο Υπουργείο Υγείας και την κρατική υπηρεσία για την ασφάλεια των τροφίμων και την προστασία των καταναλωτών”.

Οι Αμερικανοί λένε πως τα περί χρηματοδότησης των ΗΠΑ στα βιολογικά εργαστήρια της Ουκρανίας, είναι προπαγάνδα των Ρώσων, που συνεργάστηκαν με την Κίνα για να αποδείξουν το δίκιο τους.

Το επικερδές των ψευδών ειδήσεων

Δεν υπάρχει μέσο μαζικής ενημέρωσης στον πλανήτη Γη που να υπάρχει όσο υπάρχει το Internet (και δη όταν μπήκαν στη ζωή μας τα social media) που να μην έχει δημοσιεύσει τουλάχιστον ένα hoax. Δηλαδή, μια εξέλιξη την οποία επεξεργάστηκαν κάποιοι, ώστε να είναι αληθοφανής.

Γιατί να το κάνουν αυτό; Αφενός γιατί μπορούν (!), αφετέρου επειδή θέλουν, είτε γιατί επιδιώκουν την παραπληροφόρηση (σε επίπεδο προπαγάνδας ή επηρεασμό της κοινής γνώμης -του τύπου που λέγεται ότι οδήγησε στην εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ σε Πρόεδρο των ΗΠΑ, μαζί με ‘πειράγματα’ στην καταμέτρηση των ψήφων), είτε για τα likes.

Το -αδηφάγο- κοινό θέλει αίμα, σπέρμα, ψέμα (το τρίπτυχο στο οποίο βασίστηκε ο κίτρινος Τύπος για να μεγαλουργήσει) και από ό,τι αποδεικνύεται, υπάρχουν πολλοί που ενδιαφέρονται να καλύψουν τη ζήτηση. Μεταξύ τους είναι και πολλοί που εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο για να βγάλουν χρήματα (φευ).

Άβυσσος η ψυχή του hoaxer;

Όχι ακριβώς. Tρεις επιστήμονες από την Αυστραλία, οι οποίοι ασχολούνται με την οπτική και τη ψηφιακή επικοινωνία και τα media, εξηγούν ότι “τα οπτικά μέσα, λόγω της πειστικής τους ικανότητας και της φύσης που τραβούν την προσοχή, είναι μια ιδιαίτερα ισχυρή επιλογή για όσους θέλουν να παραπλανήσουν. Όπου η δημιουργία, η επεξεργασία ή η κοινή χρήση μη αυθεντικού οπτικού περιεχομένου δεν αφορά την σάτιρα ή την τέχνη, συνήθως έχει πολιτικά ή οικονομικά κίνητρα.

Οι εκστρατείες παραπληροφόρησης έχουν ως στόχο να αποσπάσουν την προσοχή, να μπερδέψουν, να χειραγωγήσουν και να σπείρουν διχασμό, διχόνοια και αβεβαιότητα στην κοινότητα. Αυτή είναι μια κοινή στρατηγική για άκρως πολωμένα έθνη, όπου κυριαρχούν οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, η απαξίωση και η προπαγάνδα”.

Ναι, στη λίστα ανήκει αυτό που καταλαβαίνεις.

Τα hoaxes και τα fake news έγιναν ο λόγος που πολλά media έχουν πια επιστρατεύσει ομάδες fact-checking (περίμενε και θα σου πω και για αυτούς), ώστε να είναι βέβαια πως ό,τι μεταδίδουν, είναι πραγματικό. Και αληθές. Τα social media τροποποίησαν και τους αλγορίθμους για να δουν το φως -και την αλήθεια, ενώ συνεργάστηκαν και με ομάδες επιβεβαίωσης πληροφοριών (με το Twitter να καλεί χρήστες να ‘βάλουν’ πλάτη και να επιλέγει τους καλύτερους).

Παρ’ όλα αυτά, είδες τις πρώτες ημέρες του πολέμου την είδηση πως 13 συνοριοφύλακες, οι οποίοι βρίσκονταν στο νησί Ζμίνι (βλ. Snake Island), 300 χιλιόμετρα δυτικά από την Κριμαία, είχαν απαντήσει με το επικό “να πάτε να γ….” στο ρωσικό πολεμικό πλοίο που τους προσέγγισε και ζήτησε την παράδοση τους, πριν εκτελεστούν.

Στη μετάδοση της είδησης υπήρχαν και δηλώσεις Ουκρανού αξιωματούχου, με τις οποίες επιβεβαιωνόταν ο θάνατος των ηρώων. Είχε κυκλοφορήσει και το ηχητικό, από την Ukrainskaya Pravda. Το Reuters δεν είχε επιβεβαιώσει, με τον Πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολόντιμιρ Ζελένσκι να ενημερώνει πως θα τιμήσει τους πεσόντες.

Αργότερα, άνθρωπος της ίδιας κυβέρνησης είπε ότι οι συνοριοφύλακες είναι ζωντανοί.

Το fact-checking είναι πια δουλειά -και μάθημα σε πανεπιστήμια

Αυτό που λέγεται ‘τσεκάρισμα γεγονότος’ υπάρχει από το το 1920 και τους επιμελητές των Times. Στο Internet προέκυψε στις αρχές του 2000 και έκανε θραύση μετά την εκλογή του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Ήταν το εξωτερικό τσεκάρισμα. Δηλαδή, το έκαναν άνθρωποι εκτός των media που δημοσιευόταν μια είδηση. Πλέον μέσα έχουν εσωτερικό έλεγχο στοιχείων, ενώ το MIT και το Stanford έχουν ειδικό μάθημα.

Yπάρχουν οργανισμοί που σε απαιτητικές περιόδους (όπως έναν πόλεμο) αναλαμβάνουν δράση. Μεταξύ άλλων είναι οι FactCheck.org, OntheMedia.org και PolitiFact.com (ο τελευταίος συνεργάζεται με την Washington Post, μεταξύ άλλων).

H First Draft είναι παγκόσμια μη κερδοσκοπική ομάδα που ερευνά την ψευδή και τη λανθασμένη πληροφόρηση στο διαδίκτυο. Σε αναφορά που δημοσίευσε, οι ερευνητές της έκαναν μια λίστα με οπτικά ‘δεδομένα’ που δημοσιεύονταν ως νέα, ενώ επρόκειτο για παλιά ντοκουμέντα που δεν ανήκαν απαραίτητα στην πραγματικότητα -κάποια ήταν από γυρίσματα κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών σειρών.

Ακολουθεί ένα παράδειγμα

Το δημοσίευσε η Esther Chan, μέλος της First Draft. Η ίδια με σειρά από posts ακύρωσε και διάφορα άλλα υποτιθέμενα ντοκουμέντα από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Μεταξύ τους ήταν η εικόνα από ένα video game, η ενημέρωση από Ουκρανό δισεκατομμυριούχο ιδιοκτήτη σταθμού παραγωγής ενέργειας που υποστήριξε πως ‘χτυπήθηκαν’ οι εγκαταστάσεις στο Luhansk, έκρηξη σε αποθήκη με χημικά που ήταν από το Tianjin της Κίνας και αλεξιπτωτιστές που τελικά, ήταν από στρατιωτικές ασκήσεις, οι οποίες έγιναν στο Vostok, το 2018.

Το PolitiFact ενημέρωσε πως φωτογραφίες και videos που ‘έλεγαν’ πως είναι από την Ουκρανία, ήταν από αλλού -και άλλη χρονική περίοδο. Κάτι αντίστοιχο υποστήριξαν και Ισπανοί fact checkers που δουλεύουν για το Maldita.es επιβεβαίωσαν ότι η φωτογραφία τραυματισμένου μικρού κοριτσιού που έγινε viral, ήταν από τη Γάζα και ‘τραβήχτηκε’ το 2021.

Όλες οι ομάδες εξηγούν πως το Τelegram και το TikTok βοηθούν στη διάδοση της παραπληροφόρησης, καθώς οι δομές τους δημιουργούν πολλά προβλήματα σε όσους ελέγχουν τα γεγονότα.

Tην ίδια ώρα, ο επικυρωμένος λογαριασμός του CNN στο Twitter εμφανίστηκε την έκτη ημέρα του πολέμου να ενημερώνει πως ο ηθοποιός Steven Seagal (πήρε τη ρωσική υπηκοότητα το 2016 και είναι γνωστός φίλος του Βλαντίμιρ Πούτιν) πετάχτηκε μέχρι τη Ρωσία, για να βοηθήσει.

Μεταξύ αυτών που έκαναν share ήταν ο κάτοχος του πιο δημοφιλούς προϊόντος στο Spotify, Joe Rogan. Το είδαν οι 14.7 εκατομμύρια followers που έχει στο Instagram. Παρεμπιπτόντως, η εικόνα είναι από τα γυρίσματα της ταινίας “Cartels” όπου πρωταγωνιστεί ο Seagal και κυκλοφόρησε το 2017.

Το επόμενο παράδειγμα, έχει να κάνει με εικόνα που δείχνει Ουκρανούς να κρατούν όπλα από χαρτόνι. Βρέθηκε στο επίκεντρο θεωρίας συνωμοσίας που έγινε viral και ήθελε τον πόλεμο στην Ουκρανία να είναι ‘κατασκευασμένος’ από τα media. Το στιγμιότυπο είναι από άσκηση που έκανε ο στρατός της Ουκρανίας, με τη συμμετοχή πολιτών-εθελοντών, ώστε να μάθουν να υπερασπίζονται τον εαυτό τους.

Στο Νο3 της λίστας με τα fake news είναι η σύζυγος του Βολόντιμιρ Ζελένσκι εμφανίστηκε να έχει φορέσει την παραλλαγή (και make up) και να είναι έτοιμη να πολεμήσει για την πατρίδα της. Η γυναίκα της φωτογραφίας μετείχε σε πρόβα στρατιωτικής παρέλασης του 2021. Και δεν είναι η σύζυγος του Ζελένσκι.

Post που δημοσιεύτηκε σε λογαριασμό που φαινόταν να είναι ο official του CNN ενημέρωνε πως σκοτώθηκε στον πόλεμο ο εκπρόσωπος του μέσου, ονόματι Bernie Gores. Αποδείχθηκε ότι το ίδιο πρόσωπο ‘είχε πεθάνει’ και στο Αφγανιστάν. Παρεμπιπτόντως, ο άνθρωπος της φωτογραφίας που δημοσιεύτηκε (ξανά) λέγεται Jordie Jordan και είναι διάσημος gamer του YouTube. Την αποκάλυψη έκαναν οι Snopes και PolitiFact.

Πόσο εύκολη είναι η εξαπάτηση

Η χρήση μιας προϋπάρχουσας φωτογραφίας ή βίντεο και ο ισχυρισμός ότι προέρχεται από διαφορετική στιγμή ή μέρος, είναι μία από τις πιο κοινές μορφές παραπληροφόρησης. Δεν απαιτείται ειδικό λογισμικό ή τεχνικές δεξιότητες. Αρκεί να θέλεις να ποστάρεις προϋπάρχον υλικό ως ‘φρέσκο’. Μια άλλη εύκολη λύση είναι η σκηνοθεσία γεγονότων που κατόπιν παρουσιάζονται ως πραγματικά. Θα έχεις δει TikTokers ντυμένους φαντάρους, να υποστηρίζουν πως είναι στον πόλεμο και να χορεύουν υπό ρυθμούς χιπ χοπ. Αυτό. Το πού θα μπει η κάμερα και η γωνία της λήψης βοηθούν στην εξαπάτηση.

Ακολούθως, υπάρχει η επιλογή του Photoshop ή αντίστοιχου λογισμικού και οι στοιχειώδεις γνώσεις, για να ‘φτιάξεις’ ό,τι εικόνα κρίνεις πως θα προκαλέσει το συναίσθημα.

Η κυρία γράφει στη λεζάντα της φωτογραφίας από πάνω “εδώ βλέπετε το βλήμα που προσγειώθηκε στον κήπο κατοικημένης περιοχής”. Είναι όλα ψέματα. Η κάτοχος του λογαριασμού ‘τοποθέτησε’ ψηφιακά το μηχάνημα.

Πώς μπορείς να καταλάβεις τo ψέμα

Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο αυστραλιανό Associated Press, από επιστήμονες στον τομέα της τεχνολογίας και των media, εξηγεί ποια διαδικασία ελέγχου μπορεί να οδηγήσει στην αλήθεια.

Στο Νο1 της λίστας είναι η εξέταση των metadata.

Η παραπάνω ανάρτηση του Telegram ισχυρίζεται πως πολωνόφωνοι σαμποτέρ επιτέθηκαν σε εγκατάσταση αποχέτευσης για να χρεώσουν την επέμβαση σε άλλους. Τα μεταδεδομένα του βίντεο (οι λεπτομέρειες για το πώς και το πότε δημιουργήθηκε) δείχνουν ότι η λήψη είχε γίνει μέρες νωρίτερα, από την ημερομηνία της δημοσίευσης.

Πού θα βρεις τα metadata;

Κάνεις download το ‘φάκελο’ και χρησιμοποιείς το Adobe ή το Bridge ή όποιο άλλο σχετικό λογισμικό. Υπάρχουν διαθέσιμα εργαλεία και online. Αρκεί να βάλετε το link για να πάρετε τις πληροφορίες. Πλατφόρμες όπως το Facebook και το Twitter βάζουν δύσκολα -αφού συχνά αφαιρούν τα metadata. Σε αυτήν την περίπτωση, αναζήτησε το αρχικό αρχείο ή ζήτα βοήθεια από ιστοσελίδες fact-checking. Αυτό είναι γενικά, ένα βήμα που θα σώσει χρόνο από τη ζωή σου.

Οργανισμοί όπως το Australian Associated Press, το RMIT/ABC, το Agence France-Presse (AFP) και το Bellingcat διατηρούν λίστες με ελέγχους στοιχείων που έχουν πραγματοποιήσει οι ομάδες τους. Το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων ήταν αυτό που ακύρωσε βίντεο, το οποίο υποτίθεται πως έδειχνε έκρηξη από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ήταν από καταστροφή στο λιμάνι του 2020, στη Βηρυτό.

Στο Google Images και το TinEye μπορείς να δεις αν μια εικόνα ανακυκλώνεται ή επαναχρησιμοποιείται (έχουν reverse image search). Είναι χρήσιμο να ξέρεις ότι η παραμικρή επεξεργασία της εικόνας, μπορεί να ‘μπερδέψει’ το μηχάνημα.

Ένας άλλος τρόπος να καταλάβεις αν σε κοροϊδεύουν, είναι οι ασυνέπειες. Παράδειγμα, στην εικόνα που ακολουθεί τα ρολόγια των πρωταγωνιστών (είναι μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας της Μόσχας) δείχνουν πως είναι 11.45, ενώ η συνάντηση μεταδόθηκε υποτίθεται live στις 5.

Η χρήση διαδικτυακών εργαλείων, όπως το InVID ή το Forensically μπορούν επίσης, να δώσουν απαντήσεις σε βασικές ερωτήσεις (ποιος έφτιαξε αυτό που βλέπω; Βλέπω ορίτζιναλ υλικό;).

Ποιο είναι το νέο εμπόδιο για τις πραγματικές ειδήσεις

Οι fact-checkers προέκυψαν για να κάνουν τη ζωή μας καλύτερη, σε επίπεδο σωστής ενημέρωσης. Μεταξύ τους ωστόσο, διαπιστώνεται πως υπάρχουν κάποιοι που προσποιούνται πως είναι fact-checkers και στην ουσία κάνουν προπαγάνδα.

Ερευνητές του Media Forensics Hub του Πανεπιστημίου Clemson και το ProPublica (ιστοσελίδα που το 2010 έγινε η πρώτη που πήρε Pulitzer) εντόπισαν περισσότερα από 12 βίντεο που υποτίθεται ότι αποκαλύπτουν ουκρανικά fake news, που ωστόσο δεν υπάρχουν. Τ

Τα ‘ντοκουμέντα’ έχουν συγκεντρώσει περισσότερα από 1 εκατομμύριο views σε φιλορωσικά κανάλια του Telegram. Έχουν συγκεντρώσει και χιλιάδες likes και retweets στο Twitter. Ένα από τα βίντεο μεταδόθηκε στην κρατική ρωσική τηλεόραση. Άλλο δημοσιεύτηκε στον επίσημο λογαριασμό της ρωσικής κυβέρνησης στο Twitter.

Ποιος είναι ο στόχος των απατεώνων αυτών;

Να προκαλέσουν αμφιβολίες στο ρωσόφωνο κοινό, όπως βλέπει πραγματικές φωτογραφίες κατεστραμμένων ρωσικών στρατιωτικών οχημάτων και ό,τι αφήνουν πίσω επιθέσεις με πυραύλους. Ο καθηγητής του Clemson, επικεφαλής του Media Forensics Hub και ερευνητής των ρωσικών εκστρατειών trolling και παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο, Patrick Warren δήλωσε ότι “ο λόγος που είναι τόσο αποτελεσματικό είναι επειδή στην πραγματικότητα δεν χρειάζεται να πείσεις κάποιον ότι είναι αλήθεια.

Αρκεί να δημιουργήσεις την αμφιβολία, ώστε να μην ξέρουν οι άνθρωποι ποιον και τι πρέπει να εμπιστευτούν. Κατά μία έννοια πείθουν τον θεατή ότι θα ήταν πιθανό να κάνει κάτι τέτοιο το ουκρανικό γραφείο προπαγάνδας”. Τόνισε ότι είναι η πρώτη φορά που παρατηρείται το φαινόμενο να προσποιούνται Ρώσοι πως είναι Ουκρανοί “για να μοιράσουν ψευδείς πληροφορίες και να παραπληροφορήσουν”.