ΤΑ ΚΙΤΡΙΝΑ ΓΙΛΕΚΑ “ΔΙΑΔΗΛΩΝΟΥΝ” ΣΤΟ ΕΜΣΤ
Ο καλλιτέχνης Αντώνης Πίττας μιλά στο Magazine λίγο πριν τα εγκαίνια της έκθεσής του “jaune, geel, gelb, yellow” στο ΕΜΣΤ
Τα έργα του διακρίνει μια στάση ιστορικής συνείδησης σε σχέση με την αντιμετώπιση σύγχρονων κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων. Διερευνά θέματα όπως η ασφάλεια και ο έλεγχος στον δημόσιο χώρο, οι πράξεις αντίστασης, καθώς και η βία και ο βανδαλισμός. Εδώ και καιρό ασχολείται με τη διερεύνηση της εικαστικής γλώσσας και κληρονομιάς του μοντερνισμού και την υπόσχεσή του για έναν καλύτερο, πιο ισότιμο και δημοκρατικό κόσμο για όλους.
Ο λόγος για τον Αντώνη Πίττα του οποίου την έκθεση “jaune, geel, gelb, yellow” θα μπορεί από τις 17/6 να θαυμάσει κάποιος στον δεύτερο όροφο της συλλογής του EMΣΤ και εντάσσεται στο νέο πρόγραμμα, στο πλαίσιο του οποίου σύγχρονοι καλλιτέχνες καλούνται να παρέμβουν στη συλλογή του Μουσείου.
Σημαντικό πλαίσιο αναφοράς για τον καλλιτέχνη αποτελεί η εικαστική γλώσσα του μοντερνισμού και των ιστορικών πρωτοποριών, όπως το Bauhaus, το De Stijl και ο ρωσικός κονστρουκτιβισμός. Η ερευνητική του προσέγγιση βασίζεται στην ιδέα ότι οι προοδευτικές φιλοδοξίες μπορούν εύκολα να μετατραπούν στο αντίθετό τους, οδηγώντας στην καταστροφή, την καταπίεση και την επιβεβαίωση της ιεραρχίας και της εξουσίας. Αναδεικνύοντας αυτή τη δυναμική, το έργο του προσφέρει ένα χώρο για σκέψη και προβληματισμό, τόσο σε σχέση με την ιστορία όσο και σε σχέση το παρόν.
“Θεωρώ πως ο δημόσιος χώρος είναι ο πυρήνας που μου προκαλεί την ανάγκη να αντιδράσω και να τοποθετηθώ” αναφέρει ο Έλληνας καλλιτέχνης στο Magazine αναφερόμενος στη βασική πηγή έμπνευσής του.
Χαρακτηριστικό στοιχείο, τόσο της εν λόγω έκθεσης όσο και της έκδοσης που τη συνοδεύει, είναι το ανακλαστικό φύλλο σε κίτρινο χρώμα, ένα υλικό που χρησιμοποιείται εν γένει σε στηθαία και οδικές πινακίδες, και οι συνυποδηλώσεις του σχετίζονται με κίνδυνο, ορατότητα, προειδοποίηση, προστασία, τοξικότητα, ασφάλεια και έλεγχο.
Η έκθεση και η έκδοση που τη συνοδεύει εξετάζουν την αποτυχία, την κατάρρευση και την ιστορικοποίηση των μοντερνιστικών ιδεωδών που πρέσβευε ο Theo van Doesburg, με φόντο το σημερινό πολιτικό σκηνικό των μαζικών διαμαρτυριών.
Η εγκατάσταση αυτή παρεμβαίνει άμεσα στη συλλογή του ΕΜΣΤ, συγκεκριμένα σε ένα κεφάλαιο που αναφέρεται στην πολιτική αναταραχή και τη διαμαρτυρία κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970, όταν η χώρα βρισκόταν υπό την επιρροή μιας στρατιωτικής δικτατορίας, και έρχεται να προτείνει την εξέταση διαφόρων πτυχών της πολιτικής δυσαρέσκειας και των μέσων με τα οποία αυτή εκφράζεται.
“Τον τίτλο “jaune, geel, gelb, yellow” τον έχω δανειστεί από το ντανταϊστικό περιοδικό Mécano που δημιούργησε ο Van Doesburg πριν 100 χρόνια το 1922, γι’ αυτό δεν είναι και στα ελληνικά. Επίσης, είναι σημαντικό που το ίδιο το περιοδικό θα είναι εδώ στην έκθεση στην Αθήνα. Δανείστηκα αυτόν τον τίτλο, θέλοντας να παρουσιάσω το καινούριο κίτρινο, το κίτρινο των κίτρινων γιλέκων.
Στην έκθεση αυτή θα δείτε έργα του Van Doesburg, της συλλογής του Centraal Museum της Ουτρέχτης τα οποία επιλέξαμε και έρχονται σε διάλογο με τις δικές μου κατασκευές και τη δική μου εγκατάσταση. Πρόκειται για έναν συνδυασμό μονόλογου με την ανάγκη ενός διαλόγου. Ελπίζω μέσα από αυτό να προκληθεί ενδιαφέρουσα συζήτηση γύρω από αυτή τη σχέση, να δημιουργηθούν καινούριες δυναμικές και καινούριες αναγνώσεις της δουλειάς του και της δουλειάς μου” αναφέρει ο Αντώνης Πίττας ξεναγώντας μας νοερά στον χώρο της έκθεσης.
Το 2019 ο Πίττας ήταν φιλοξενούμενος καλλιτέχνης (artist-in-residence) στην οικία Van Doesburg, το πάλαι ποτέ σπίτι και στούντιο του εμβληματικού Ολλανδού αρχιτέκτονα, ζωγράφου και συγγραφέα Theo van Doesburg – κύριο εμπνευστή στη δημιουργία του κινήματος De Stijl- λίγο έξω από το Παρίσι.
Η διαμονή του συνέπεσε με τις ευρείας κλίμακας διαμαρτυρίες του κινήματος των κίτρινων γιλέκων στη Γαλλία. Παρόλο που οι διαδηλώσεις έδειχναν να έχουν κοινό οπτικό παρονομαστή τα κίτρινα γιλέκα, τα κίνητρα των διαδηλωτών που απαιτούσαν αλλαγές ήταν πολλά και ιδιαιτέρως διαφορετικά μεταξύ τους.
Ο Αντώνης Πίττας πέρασε από τον φλέγοντα χαρακτήρα των διαδηλώσεων έξω στους δρόμους, στο ιστορικό πλαίσιο και την ιδιωτική σφαίρα του Van Doesburg House. Η επιλογή του αυτή τον ώθησε να εξετάσει την κληρονομιά του μοντερνισμού μέσα από ένα πολιτικό πρίσμα.
Το έργο του Πίττα βασίστηκε σε μια επιλογή από έργα σε χαρτί του Van Doesburg, από τη μεγάλη συλλογή του Centraal Museum της Ουτρέχτης, της πόλης στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Ολλανδός καλλιτέχνης. Ως η κινητήρια δύναμη του κινήματος De Stijl, ο Van Doesburg (μαζί με τον Mondrian) αναδείχθηκε σε έναν από τους πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία της τέχνης.
“Αυτό που με γοητεύει καλλιτεχνικά στον Van Doesburg είναι η προσωπικότητά του και η ανάγκη έκφρασής του που εκφράζεται μέσα από πολλές διαφορετικές φόρμες. Δηλαδή, είναι ποιητής, αρχιτέκτονας, ζωγράφος, γραφίστας. Αυτές οι προσωπικότητες στις αρχές του 20ου αιώνα με γοητεύουν πάρα πολύ. Στο κίνημα De Stijl, όπως και σε όλα τα εκμοντερνιστικά κινήματα πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε η αισθητική, η ανάγκη μορφοποίησης του καινούριου, η υπόσχεση του καινούριου για ένα καλύτερο μέλλον για μια καλύτερη ζωή. Το αν πέτυχε ή όχι είναι μια μόνιμη κριτική μου που θέλει περαιτέρω ανάλυση” ομολογεί.
Ο Αντώνης Πίττας πέρασε από τον φλέγοντα χαρακτήρα των διαδηλώσεων έξω στους δρόμους, στο ιστορικό πλαίσιο και την ιδιωτική σφαίρα του Van Doesburg House. Η επιλογή του αυτή τον ώθησε να εξετάσει την κληρονομιά του μοντερνισμού μέσα από ένα πολιτικό πρίσμα.
Ο Έλληνας καλλιτέχνης επέλεξε σχέδια και γκουάς του Van Doesburg, τα οποία αντιπαραθέτει, τόσο εικαστικά όσο και διαλογικά, με τις δικές του μεγάλων διαστάσεων σιλουέτες από αλουμίνιο.
Πιο συγκεκριμένα, απαθανάτισε τις διαδηλώσεις του κινήματος των κίτρινων γιλέκων φωτογραφίζοντας τους διαδηλωτές, την αστυνομία αλλά και τις αντιπαραθέσεις και διαδράσεις τους στους δρόμους. Στην παρέμβαση αυτή, επιστρέφουν ως σιλουέτες, άλλοτε ως ξεχωριστά άτομα και άλλοτε συγχωνεύονται σε μια ενιαία μάζα σωμάτων. Με την τοποθέτησή τους μπροστά από τα σχέδια του Van Doesburg -που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα- μοιάζουν να κλείνουν τον δρόμο αλλά και να προστατεύουν το έργο του, την κληρονομιά του.
“Προσπάθησα να επιλέξω έργα που δείχνουν μια πορεία της δημιουργίας του Van Doesburg. Ένα μεγάλο κομμάτι εστιάζει στα γραφιστικά και στα πολύ γνωστά του έργα και στα ώριμα πια έργα της περιόδου του κινήματος De Stijl.
Πιστεύω πως η πανδημία θα καταγραφεί ως μια ιστορική στιγμή, κοινωνικά και ανθρωπιστικά, στην οποία όλοι εμείς ήμασταν αυτόπτες μάρτυρες.
Ο Van Doesburg δεν έχει μεγάλη καλλιτεχνική παραγωγή γιατί δεν έζησε πολλά χρόνια κι αυτό το καθιστά ιδιαίτερο γιατί έχουμε τόσα πολλά έργα του μαζεμένα στην έκθεση. Αυτοί οι διάλογοι που δημιουργούνται με τις δικές μου κατασκευές και τη δική μου εγκατάσταση, που συνδέονται και αποσυνδέονται, συγκρούονται ή συνυπάρχουν, κρύβουν ή αναδεικνύουν, είναι η βάση επιλογής των έργων του Theo Van Doesburg για τη συγκεκριμένη έκθεση” αναφέρει χαρακτηριστικά στη συζήτησή μας.
Στα έργα σας υιοθετείτε μία στάση ιστορικής συνείδησης σε σχέση με την αντιμετώπιση σύγχρονων κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων. Πιστεύετε πως η τέχνη πρέπει να παίρνει πολιτική θέση; Κι αν ναι, πώς μπορεί να εισακουστεί από το ευρύ κοινό.
Εκτός από ιστορική συνείδηση, μάλλον προσπαθώ να έχω μια απλή συνείδηση. Πιστεύω πάρα πολύ και στους ιστορικούς και στους κοινωνικούς και στους πολιτικούς κύκλους, με την έννοια ότι η κοινωνία έχει λειτουργήσει κυρίως μέσα από αυτούς. Έχουμε κάθε φορά επανάληψη, η οποία δεν είναι ποτέ η ίδια. Αν η τέχνη πρέπει να παίρνει πολιτική θέση ή όχι, θεωρώ πως έχει να κάνει με τον ίδιο τον καλλιτέχνη και την επιλογή του. Είναι δύσκολο να απαντηθεί αν θα εισακουστεί στο ευρύ κοινό. Το ίδιο το κοινό κάνει τις επιλογές του και δεν μπορώ να προαποφασίσω για εκείνο.
Εκτός από ιστορική συνείδηση, μάλλον προσπαθώ να έχω μια απλή συνείδηση. Πιστεύω πάρα πολύ και στους ιστορικούς και στους κοινωνικούς και στους πολιτικούς κύκλους, με την έννοια ότι η κοινωνία έχει λειτουργήσει κυρίως μέσα από αυτούς.
Η περίοδος αυτή της πανδημίας σας κινητοποίησε καλλιτεχνικά και αν ναι ως προς τι. Ενεργοποίησε μέσα σας φόβους προσωπικούς αλλά και ευρύτερα κοινωνικούς;
Θεωρώ πως αυτό που προκάλεσε η πανδημία είναι μία παρένθεση μέσα στην οποία κι εγώ ο ίδιος προσπάθησα να ισορροπήσω. Λόγω των διδακτικών μου υποχρεώσεων έπρεπε να συνεχίζω να υπάρχω, να δουλεύω και να επικοινωνώ με τους μαθητές μου.
Ο θεατής γίνεται αυτόπτης μάρτυρας μιας δικής μου εμπειρίας και ενεργοποιεί την εγκατάσταση σε μια απροσδόκητα ενδιαφέρουσα παρέμβαση.
Ομολογώ πως όλο αυτό ήταν πολύ δύσκολο. Δεν είναι μόνο η πανδημία που δημιουργεί μία αίσθηση φόβου. Προφανώς έχω φόβους με τους οποίου έχω μάθει να ζω και προσπαθώ να παραμένω πάντα θετικός. Πιστεύω πως η πανδημία θα καταγραφεί ως μια ιστορική στιγμή, κοινωνικά και ανθρωπιστικά, στην οποία όλοι εμείς ήμασταν αυτόπτες μάρτυρες.
Πώς πιστεύετε πως η έκθεσή σας θα επικοινωνήσει με το σήμερα και το σύγχρονο κοινό;
Εκ των πραγμάτων θα επικοινωνήσει με το σήμερα γιατί κι εγώ ανήκω στο σήμερα. Τα κινήματα που δημιουργούνται στον δημόσιο χώρο είναι αποτέλεσμα μιας ανάγκης της κοινωνίας που μας αφορά όλους και συνδέεται στο σήμερα. Η φιλοδοξία μου είναι το κοινό να αντιμετωπίσει με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο την έννοια του μουσείου ή της συλλογής του μουσείου. Τι σημαίνει να συλλέγω, να δημιουργώ διαλόγους, ποιοι είναι αυτοί οι διάλογοι. Επίσης, θέλω να ενεργοποιήσω τη σκέψη του και τα συναισθήματά του. Αυτοί θεωρώ πως είναι οι στόχοι αυτής της έκθεσης.
Γιατί ενθαρρύνονται οι επισκέπτες να φωτογραφίσουν την έκθεση με τη χρήση φλας;
Για πρακτικούς λόγους αρχικά. Η κατασκευή που έχω δημιουργήσει είναι φτιαγμένη από ένα αντανακλαστικό υλικό το οποίο χρησιμοποιείται στον δημόσιο χώρο στις πινακίδες, στους αυτοκινητόδρομους που δίνονται οι πληροφορίες στον οδηγό. Ο δεύτερος λόγος είναι πως ο θεατής γίνεται αυτόπτης μάρτυρας μιας δικής μου εμπειρίας και ενεργοποιεί την εγκατάσταση σε μια απροσδόκητα ενδιαφέρουσα παρέμβαση. Όποιος επισκεφτεί την έκθεση θα καταλάβει τι εννοώ.
Ζείτε μακριά από την Ελλάδα, τι είναι αυτό που σας δένει με την Ελλάδα και πώς βλέπετε την εγχώρια σκηνή σύγχρονης τέχνης.
Ζω πολλά χρόνια μακριά από την Ελλάδα. Αυτό που με δένει με την Ελλάδα είναι τα πάντα και κυρίως το νησί της Τήνου. Η σύγχρονη ελληνική σκηνή νομίζω είναι η πρώτη φορά ίσως που ουσιαστικά μιλάμε γι’ αυτήν. Θεωρώ πως είναι πιο υγιής από ποτέ, λιγότερο κομπλεξική, αρκετά δυναμική και με μεγάλη προοπτική.
