ΤΙ ΑΠΕΓΙΝΕ Η ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ;

Αν είσαι 35+, θα θυμάσαι πως τη δεκαετία του ’80 η απειλή της ανθρωπότητας ήταν η τρύπα του όζοντος. Για την ακρίβεια, η πλήρης καταστροφή της στιβάδας του όζοντος. Αλλά τότε, ως παιδιά αυτό που είχαμε εμπεδώσει ήταν πως υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να πάθουμε καρκίνο του δέρματος. Βασικά, υπήρχε μεγάλος κίνδυνος να αλλάξει η ζωή στον πλανήτη.

Ας κάνουμε ένα rewind.

Η στιβάδα του όζοντος είναι περιοχή της στρατόσφαιρας της Γης που απορροφά το μεγαλύτερο μέρος (98%) της επικίνδυνης -για τη ζωή- υπεριώδους ακτινοβολίας του Ήλιου. Έχει τεράστια δύναμη, αλλά είναι και εξόχως ευαίσθητη.

Περιέχει υψηλή συγκέντρωση όζοντος (Ο3) και προστατεύει τη ζωή του πλανήτη, από τις βλάβες που προκαλούν τα αυξημένα επίπεδα υπεριώδους ακτινοβολίας -πχ κατάρρευση οικοσυστημάτων, καρκίνο του δέρματος, καταρράκτη και εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος. Κράτα πως θα τελείωνε η ζωή όπως τη ξέρουμε. Eπισήμανση που έγινε το 1985.

Η αλήθεια ωστόσο, είναι πως το 1974 δυο επιστήμονες από το University of California, οι Mario Molina και Sherwood Rowland ανακάλυψαν την απειλή που προκαλεί μια συγκεκριμένη χημική ουσία στη στιβάδα του όζοντος. Ανακάλυψαν και ότι υπήρχε ένα όριο στο πόσο χλώριο μπορούσε να απορροφήσει η στιβάδα, όπως και ότι όταν έφτανε η ιστορία στα όρια της, δεν θα υπήρχε στιβάδα. Χρειάστηκε να περάσουν 11 χρόνια, για να επαναλάβουν τον κίνδυνο επιστήμονες του Cambridge. Αυτήν την φορά ήταν πιο άμεσος, καθώς είχαν ανακαλύψει ‘τρύπα’.

Παρατηρήθηκε μείωση -σε πάχος- αυτού του στρώματος, με το πιο λεπτό σημείο να έχει διαμορφωθεί πάνω από το Νότιο Πόλο -για την ιστορία, το πρόβλημα παραμένει πιο έντονο εκεί μέχρι σήμερα. Είχε εξαφανιστεί το 40% της στιβάδας και είχε αρχίσει να δημιουργείται τρύπα. Έγινε γνωστή ως ‘τρύπα του όζοντος’. Πιο ορθά ήταν ‘τρύπα’ στο στρώμα του όζοντος. Διαπιστώθηκε πως κάθε χρόνο η συνθήκη γινόταν χειρότερη.

Η ατμοσφαιρική χημικός, Dr. Susan Solomon, η οποία είχε ηγηθεί του ταξιδιού επιστημόνων στην Ανταρκτική, το 1986 που είχε ως στόχο να ερευνήσει την αιτία της δημιουργίας αυτής της ‘τρύπας’, δήλωσε στο Vox ότι “ήταν κάτι πολύ μεγαλύτερο από ό,τι μπορούσαμε να φανταστούμε ποτέ. Κάναμε μετρήσεις, όχι μόνο για το όζον, αλλά και για άλλα χημικά που θα μας βοηθούσαν να καταλάβουμε τι έχει γίνει”.

Διαπιστώθηκε πως ο κύριος λόγος της δημιουργίας αυτής της ‘τρύπας’ ήταν χημικές ουσίες, με το χλώριο να είναι στο Νο1. Για την ακρίβεια, στο Νο1 ήταν το συστατικό που δημιούργησε ο άνθρωπος και λέγεται χλωροφθοράνθρακες (ή ChloroFluoroCarbons -CFCs). Στο έδαφος αυτή η ουσία είναι αβλαβής. Όταν όμως, φτάνει στην στρατόσφαιρα, ο ήλιος τη διαλύει σε χλώριο. Όταν αυτό ενώνεται με το όζον, δημιουργούνται το οξυγόνο και το μονοξείδιο του χλωρίου.

Τα ελεύθερα άτομα του οξυγόνου απομακρύνουν το άτομο του χλωρίου και ουσιαστικά του επιτρέπουν να καταστρέψει περισσότερα μόρια του όζοντος (διαπιστώθηκε πως ένα άτομο χλωρίου καταστρέφει περισσότερα από 100.000 μόρια του όζοντος). Γεγονός που προκαλεί αλυσιδωτή αντίδραση. “Η μεγάλη σε διάρκεια ζωή των χλωροφθορανθράκων είναι μέρος του προβλήματος” εξηγεί η Dr. Solomon, “ζουν για από 50 έως 150 χρόνια στην ατμόσφαιρα. Πράγμα που σημαίνει ότι οι απελευθερώσεις ενός χρόνου, συσσωρεύονται πάνω σε εκείνες των προηγούμενων, αυτό ‘χτίζεται’”.

Τότε ο πλανήτης χρησιμοποιούσε πολλούς χλωροφθοράνθρακες. Υπήρχαν στις συσκευασίες αερολυμάτων (ήταν τα προωθητικά), τους εισπνευστήρες για τον έλεγχο του άσθματος, τα ψυγεία των σπιτιών, στο ψυκτικό των κλιματιστικών, στις συσκευασίες που παίρναμε τα μπέργκερ ή άλλα φαγητά στο σπίτι μας -και ήταν σαν φτιαγμένες από αφρό. Ένα ρόλο στην εμφάνιση της ‘τρύπας’ έπαιξαν και τα καυσαέρια, με τα αέρια απόβλητα των εργοστασίων.

“Εάν δεν άλλαζε κάτι άμεσα και καθολικά θα ερχόταν η καταστροφή” λέει η Dr. Solomon

“Υπήρχαν τρεις λόγοι που έδωσαν αποτέλεσμα, όπως λέει η ειδικός. Επρόκειτο για κάτι που αφορούσε τον καθένα προσωπικά, ήταν κάτι αντιληπτό (ορατό) και οι λύσεις ήταν πρακτικές. Στα του προσωπικού κομματιού, όλοι αντιλαμβάνονταν την προειδοποίηση πως τα εγκαύματα από τον ήλιο, θα οδηγούσαν σε καρκίνους του δέρματος. Οι πάντες κατανοούσαν ότι αυτό δεν είναι καλό πράγμα -καθώς όλοι καταλαβαίνουν τι είναι καρκίνος. Σε ό,τι αφορά το ορατό του πράγματος, δείξαμε δορυφορικές μετρήσεις στις οποίες φαινόταν η καταστροφή ξεκάθαρα. Τέλος, οι λύσεις ήταν εύκολες και έτσι ήταν και πρακτικές. Μπορούσαμε εύκολα να βρούμε ουσίες να αντικαταστήσουμε τους χλωροφθοράνθρακες. Ήταν κάτι που καταφέραμε, σε διάστημα μικρότερο του ενός χρόνου”.

Αυτό που ένωσε τα τρία P (Personal, Perceptible και Practical) ήταν ο κόσμος, στον οποίον απευθύνθηκαν οι επιστήμονες μέσω συνεντεύξεων Τύπου, προκειμένου να ενημερώσουν για όσα συνέβαιναν και αυτά που έρχονταν. Ο κόσμος πίεσε τους ηγέτες κάθε χώρας και έτσι ήλθε το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ.

Έτσι ήλθε η πρώτη φορά που οι ηγέτες όλου του πλανήτη ενώθηκαν για να αποτρέψουν -άμεσα- μια περιβαλλοντική καταστροφή. Μάλιστα, το έκαναν με ταχύτατες διαδικασίες -τις πιο γρήγορες που το είχαν κάνει ποτέ.

Για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο που βάσει εκτιμήσεων θα κατέστρεφε τελείως τη στιβάδα όζοντος έως το 2050, υπεγράφη στις 16/9 του 1987 (όταν τα επίπεδα όζοντος είχαν μειωθεί κατά 50%) από 46 χώρες το ‘πρωτόκολλο του Μόντρεαλ‘. Τέθηκε σε εφαρμογή την Πρωτοχρονιά του 1999.

Στόχος ήταν η σταδιακή μείωση στη χρήση των χημικών ουσιών που έκαναν τη ζημιά έως ότου να μη χρησιμοποιούνται πουθενά -όπως αποκάλυψε έρευνα που είχε γίνει δυο χρόνια νωρίτερα. Οι χώρες που είχαν συμφωνήσει να κάνουν κάτι, κατήργησαν σταδιακά έως 99% τη χρήση χλωροφθοράνθρακες οικιακής χρήσης και προέκυψαν ελεγκτικοί μηχανισμοί χρήσης στη βιομηχανία.

Το καλοκαίρι του 2009 η εφαρμογή έγινε οικουμενική, με την υπογραφή και των 196 χωρών-μελών του ΟΗΕ. Σήμερα, τριάντα χρόνια μετά την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, η τρύπα του όζοντος έχει σταματήσει να μεγαλώνει. Επίσης, έχει αρχίσει η αποκατάσταση και έως το 2065 εκτιμάται πως θα έχει γίνει η πλήρης αποκατάσταση.

Πρέπει ωστόσο, να γίνουν και άλλα. Οι χλωροφθοράνθρακες αντικαταστάθηκαν από υδροφθοράνθρακες (HFCs) που δεν καταστρέφουν το όζον, αλλά συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και την κλιματική αλλαγή. Και για αυτό προστέθηκαν στο Πρωτόκολλο, το 2016. Έκτοτε επίσης, μειώνεται η χρήση τους. Αυτό όμως, ήταν ένα μέρος του προβλήματος. Το μεγαλύτερο είναι η κλιματική αλλαγή.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική πρόκληση της ανθρωπότητας που απαιτεί γρήγορες και μεγάλες αλλαγές. “Πλέον οι κάτοικοι των περισσότερων περιοχών του πλανήτη, αντιλαμβάνονται και ανησυχούν για τον προσωπικό αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής” λέει η Dr. Solomon, “επίσης, φαίνεται να πως βλέπουν τον κίνδυνο και όλοι προσπαθούμε να βρούμε πρακτικές λύσεις. Δεν είναι αλήθεια ότι δεν μπορούμε να αντιστρέψουμε την κατάσταση που δημιουργήσαμε. Πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε και αν το κάνουμε όπως πρέπει, θα έχουμε το περιβάλλον που απαιτούμε”.