ΤΟ “ΑΛΛΟ ΜΙΣΟ” ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΤΙΣ ΝΕΚΡΕΣ ΖΩΝΕΣ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ
Η ταινία του Γιώργου Μουτάφη κάνει πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Βρήκα τον Γιώργο Μουτάφη στο τηλέφωνο, σε ένα διάλειμμα από τις ανταποκρίσεις που κάνει τις τελευταίες εβδομάδες από το πολιορκημένο Κίεβο. Είναι απόλυτα συνεπής σε κάθε σημείο ταραχών σε ολόκληρο τον κόσμο. Μόνο που τώρα έπρεπε να μιλήσουμε για την ταινία του, με τίτλο “Τhe Other Half”, που κάνει πρεμιέρα την Παρασκευή 18 Μαρτίου στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. «Το αισθάνομαι πως ήταν κάτι σαν χρέος να κάνω αυτήν την ταινία», λέει.
Ο Γιώργος Μουτάφης είναι ο μοναδικός Έλληνας φωτορεπόρτερ που καταγράφει συστηματικά τα τελευταία 15 χρόνια το μεταναστευτικό στα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης. Ταξίδεψε αμέτρητες φορές στον Έβρο, το Ανατολικό Αιγαίο, την Ειδομένη, τη Σερβία, στ’ ανοιχτά της Λιβύης ή τη Θέουτα, μεταξύ Μαρόκου και Ισπανίας.
Η δουλειά του είναι ένα σημείο αναφοράς διεθνώς για όσους παρακολουθούν το μεταναστευτικό και την ιστορία των ανθρώπων σε κίνηση. Και ο ίδιος είχε το καθαρό μυαλό να σηκώσει την κάμερα από τις πρώτες αποστολές, παρότι μπροστά του εξελίσσονταν τραγωδίες πέρα από κάθε έννοια λογικής, αφήνοντας έτσι παρακαταθήκη ένα έργο ζωής που είναι ταυτόχρονα μοναδικό ντοκουμέντο.
«Καταλάβαινα ότι ήμουν αυτόπτης μάρτυρας σε πράγματα που είχαν ιστορική αξία. Με την ταινία αποφάσισα ότι ήρθε η ώρα να μπουν σε μια σειρά», λέει ο Γ. Μουτάφης. Ο ίδιος βρέθηκε σε σημεία που ελάχιστοι έχουν πρόσβαση ως σήμερα, σε απαγορευμένες ζώνες και «νεκρά» σημεία των συνόρων, όπου οι άνθρωποι δεν έχουν ονόματα και ιδιότητες.
Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται ένα ντοκιμαντέρ για το προσφυγικό. Όμως, το φιλμ του αφοσιωμένου Μουτάφη έχει ξεχωριστή αξία, αρχικά γιατί η κινηματογράφηση ξεκινά από μια εποχή που όλοι ήταν περισσότεροι «αθώοι» μπροστά στον φακό: Έλληνες λιμενικοί πυροβολούν διπλα σε βάρκες φορτωμένες με ανθρώπους, πρόσφυγες λένε ότι «Γερμανοί κομάντος» τούς επαναπροώθησαν στον Έβρο και σε άλλο σημείο Αλβανοί συνοριοφύλακες φορτώνουν μετανάστες σε βανάκια και τους εξαφανίζουν.
Τα τεχνικά λάθη που μπορεί να έχουν τα παλιότερα πλάνα, ακόμη και η ανάσα του φωτορεπόρτερ που περνά στον ήχο όταν ακολουθεί βιαστικά μια ομάδα ανθρώπων μέσα στο δάσος, δίνουν επιπλέον αξία στο υλικό. Υπάρχει κάτι ακόμη. Το ντοκιμαντέρ καταγράφει την ωμή πραγματικότητα με ανθρώπινο τρόπο. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να δείξεις έναν νεκρό άνθρωπο στη θάλασσα. Στους τίτλους τέλους ο Γ. Μουτάφης ευχαριστεί ονομαστικά κάποιους από τους πρόσφυγες που συνάντησε όλα αυτά τα χρόνια και επίσης ευχαριστεί «όσους δεν μπόρεσα να ρωτήσω το όνομά τους».
Η ταινία είναι η εσωτερική ματιά σε κομβικά γεγονότα του μεταναστευτικού – προσφυγικού τα τελευταία 15 χρόνια στην Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια. Στην Πάτρα και τον Έβρο όταν ελάχιστοι γνώριζαν για αυτά τα περάσματα, στην «έκρηξη» του 2015-16 στα νησιά και την Ειδομένη, στα πολύνεκρα ναυάγια στη Λέσβο, στην κρίση του Έβρου το 2020, στη φωτιά που κατέστρεψε το καμπ της Μόριας λίγους μήνες μετά.
Το ντοκιμαντέρ πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του δημοσιογραφικού μη κερδοσκοπικού οργανισμού iMEdD – Incubator for Media Education and Development. Το υλικό που έπρεπε να διαχειριστεί ο δημιουργός ήταν τεράστιο. Τον ρωτώ γιατί επιλέχθηκε να μην υπάρχουν λεζάντες με τον χρόνο και τον τόπο των γεγονότων.
«Διότι ό,τι συνέβαινε το 2007, συμβαίνει επίσης σήμερα και θα συνεχίσει να συμβαίνει έως ότου γίνει αντιληπτό ότι το μεταναστευτικό – προσφυγικό δεν λύνεται πάνω στο σύνορο», απαντά. Ο Μουτάφης είναι ο αυτόπτης μάρτυρας και ο αφηγητής των γεγονότων. Οι πρωταγωνιστές είναι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, που ζουν τη ματαίωση, τον θάνατο και την εξάντληση. Άνθρωποι διαρκώς σε κίνηση. «Σε δέκα λεπτά φθάνουμε στα σύνορα», λέει χαρούμενος ένας μετανάστης, πριν κλείσει η κάμερα στην τελευταία σκηνή.
Παρακολουθώ συστηματικά τη δουλειά του Μουτάφη αρκετά χρόνια πριν τον γνωρίσω προσωπικά. Δουλεύει για τα μεγαλύτερα ξένα πρακτορεία και μίντια, όμως δεν περνά από τους τόπους των γεγονότων σαν οδοστρωτήρας. Έχει την ικανότητα να τον εμπιστεύεται ο πιο απόμακρος βοσκός σε ένα νησί, ο οποίος θα τον πάρει τηλέφωνο την πιο κρίσιμη στιγμή, και την επόμενη μέρα, με απόλυτα φυσιολογικό τρόπο, ο ίδιος μπορεί να βρίσκεται για συνέντευξη στο ίδιο δωμάτιο με έναν ηγέτη κράτους στον οποίο όλος κόσμος έχει στραμμένο το βλέμμα.
Η τελευταία ερώτηση ήταν για τον τίτλο του ντοκιμαντέρ. “The Other Half- Το άλλο μισό». Ο Μουτάφης εξηγεί ότι τον εμπνεύστηκε από το φωτογραφικό λεύκωμα “How the Other Half Lives” του Γιάκουμπ Ρις, ο οποίος είχε καταγράψει τη ζωή στις παραγκοπόλεις της Νέας Υόρκης στα τέλη του 19ου αιώνα. «Είναι πώς ζει το “Άλλο Μισό”, αυτό που βρίσκεται δίπλα μας», λέει.
