“ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΕΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΤΑΙ ΑΝ ΠΑΣ ΣΤΡΑΤΟ, ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΜΗ ΤΟ ΛΕΣ ΑΝΟΙΧΤΑ”
Η απόφαση-χαστούκι της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ για την υπόθεση του Λάζαρου Πετρομελίδη, ενός από τους παλαιότερους αντιρρησίες συνείδησης.
Ο Λάζαρος Πετρομελίδης έζησε για 17 χρόνια χωρίς διαβατήριο και τρεισήμισι χωρίς ταυτότητα. Κρατήθηκε σε αστυνομικά τμήματα, διώχθηκε και βρέθηκε τρεις φορές στη φυλακή. Υπήρχαν περίοδοι που η Αστυνομία βρισκόταν κάθε μέρα έξω από το σπίτι του.
Αιτία για όλα αυτά ήταν η απόφασή του, το μακρινό 1992, να δηλώσει αντιρρησίας συνείδησης για ιδεολογικούς λόγους. Για τον Ελληνικό Στρατό, ήταν «ανυπότακτος» κατ’ εξακολούθηση. Στις πρώτες δίκες, το κατηγορητήριο έγραφε επί λέξη ότι “αν αυτός, ο συγκεκριμένος, λείψει από τον Στρατό, καταρρέει η αμυντική ικανότητα της χώρας”» θυμάται ο ίδιος σήμερα. «Ανοίξαμε, όμως, μια ρωγμή στο κλειστό σύστημα που λέγεται Στρατός».
Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ δικαίωσε τον Λάζαρο Πετρομελίδη στην προσφυγή του εναντίον του ελληνικού κράτους. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα μας πρέπει αφενός να επανορθώσει για τις τρεις δεκαετίες διώξεων προς το πρόσωπό του κι επίσης να αλλάξει τη νομοθεσία της. Ήταν μια σπουδαία εξέλιξη στον αγώνα για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης.
Ο Λάζαρος Πετρομελίδης μίλησε στο Magazine με αφορμή τη σημερινή εκδήλωση του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας (18:30, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, Ακαδημίας 50), με θέμα την ιστορική απόφαση της Επιτροπής του ΟΗΕ. Μετά από τρεις δεκαετίες αγώνων, ο ίδιος παραμένει ένας γλυκός και συνεπής άνθρωπος.
Δήλωσες άρνησης στράτευσης το 1992. Ποια ήταν κατάσταση τότε;
Η άρνηση στράτευσης υπήρχε στην Ελλάδα μέσα από την αντιμιλιταριστική αριστερή παράδοση, τον αναρχικό χώρο, αλλά και μέσα από τη δεξιά-φιλελεύθερη παράδοση. Σε ένα από τα δικαστήρια είχα υπογραφή υποστήριξης από τον Παναγιώτη Λαμπρία, διαπρεπή δεξιό και στενό συνεργάτη του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Και βέβαια η άρνηση στράτευσης υπήρχε από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, οι οποίοι ήταν αυτοί που υπέμεναν επαναλαμβανόμενες φυλακίσεις για δεκαετίες
Ο πρώτος μη θρησκευτικός αντιρρησίας συνείδησης ήταν ο Μαραγκάκης.
Ναι, το 1986 ο Μιχάλης Μαραγκάκης εμφανίζεται σε ένα συνέδριο της ΚΕΑΔΕΑ στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας και απλώνει ένα πανό που γράφει «Όχι στον Στρατό». Ο Μαραγκάκης ήταν ένας βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος με τεκμηριωμένο θρησκευτικό λόγο, όπως αρκετοί από τους πρώτους αντιρρησίες.
Τι συνέβη στη δική σου περίπτωση;
Το 1992 είμαι 29 χρονών, έχει λήξει η αναβολή μου λόγω σπουδών κι έχω συζητήσει με τον Σύνδεσμο Αντιρρησιών που ιδρύθηκε λίγο νωρίτερα. Ο πατέρας μου, επειδή θυμόταν τα χρόνια του Εμφυλίου και τα Στρατοδικεία, μου έλεγε «παιδί μου, μη μπλέξεις με αυτούς, είναι χειρότεροι από τα πολιτικά δικαστήρια». Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Δραπετσώνα, οι γονείς μου ήταν από προσφυγικές οικογένειες. Είμαι γεννημένος το 1963 κι έχω μνήμες από τους παλιούς κομμουνιστές. Δραπετσώνα σήμαινε τότε 60% ΚΚΕ.
Πώς ήταν η πρώτη μέρα στο στρατολογικό γραφείο;
Το γραφείο ήταν στο Ναυτικό Νοσοκομείο. Εμφανίστηκα κρατώντας μια δήλωση που έγραφε ότι δεν θέλω να στρατευθω και ζητώ μια ισόχρονη εναλλακτική υπηρεσία. Μου λένε, «τι είναι αυτό, δεν την παραλαμβάνουμε». Ο κόσμος από δίπλα κοιτούσε και προσπαθούσε να καταλάβει τι συνέβαινε. Τους λέω, «κοιτάξτε, αν δεν την παραλάβετε, θα πάω έξω στο ταχυδρομείο και θα τη στείλω συστημένη, επομένως θα είμαι καλυμμένος». Τελικά, την κατέθεσα και πήρα αριθμό πρωτοκόλλου. Σε τρεις μέρες ήρθε η απάντηση, ότι «δεν προβλέπεται αυτό που ζητάτε». Και από εκεί μετρά η πρώτη μου ανυποταξία.
Το σύστημα πώς αντέδρασε;
Υπήρχε το πρώτο στραπάτσο με τις περιπτώσεις Μαραγκάκη και Μακρή, που έκαναν έναν χρόνο φυλακή, απεργίες πείνας κλπ. οπότε το κράτος είχε κατασταλάξει ότι δεν θέλει κόσμο στη φυλακή, γιατί ήταν μπελάς. Έλεγαν, «ασ’ τους έξω, λίγοι είναι».
Η υπόθεση πήρε δημοσιότητα;
Κάποιες εφημερίδες ήταν φιλικές, κάποιες δεν ασχολούνταν πολύ και βέβαια υπήρχαν οι εφημερίδες του ακροδεξιού χώρου, τύπου «Στόχος», που έγραφαν στα πρωτοσέλιδα «Θάνατος στους αντιρρησίες». Σκεφτόμουν «λες να το πιστέψει κάποιος και να το κάνει»; Ήμασταν στιγματισμένοι από τον ακροδεξιό χώρο, κι επίσης από την Εκκλησία, που της πήρε λίγο χρόνο να το αποδεχτεί.
Παραμένεις, λοιπόν, ανυπότακτος.
Το διάστημα 1992-97 δεν υπήρχαν κυνηγητό και διώξεις. Αυτό συνέβη όταν ξεκίνησε η κουβέντα για τη ψήφιση ενός Νόμου για την εναλλακτική υπηρεσία. Κάποιοι στρατιωτικοί κύκλοι συνειδητοποίησαν ότι κάτι θα αλλάξει, που δεν τους ένοιαζε στην πραγματικότητα, αλλά ήταν περισσότερο το ιδεολογικό-μιλιταριστικό κομμάτι που είχαν στο μυαλό τους.
Το αίτημα τότε ήταν ισόχρονη εναλλακτική υπηρεσία;
Ναι. Βέβαια, ήδη από τη δεκαετία του ‘80, είχαμε στον Σύνδεσμο Αντιρρησιών τα πρώτα παιδιά, όπως τον Παύλο Ναθαναήλ που δεν ζει σήμερα, τον Νίκο Μαζιώτη και άλλους, που είχαν συγκροτημένη ιδεολογική αντίληψη και ζητούσαν ολική άρνηση. Όμως, ήμασταν όλοι μαζί σε αυτό. Το 1997 οι περισσότεροι αντιρρησίες είχαν αλλάξει σπίτια και πόλεις. Εγώ δεν άλλαξα σπίτι και ήταν ο λόγος που στοχοποιήθηκα. Ζούσα στη Δραπετσώνα, σε μια μικρή κοινωνία κι ήταν γνωστό.
Το 1997 οι περισσότεροι αντιρρησίες είχαν αλλάξει σπίτια και πόλεις. Εγώ δεν άλλαξα σπίτι και ήταν ο λόγος που στοχοποιήθηκα.
Πότε συλλαμβάνεσαι για πρώτη φορά;
Παραμονές ψήφισης του πρώτου αντιρρησιακού Νόμου (Ν. 2510/1997). Ο πρώτος Νόμος ψηφίζεται με εμένα στη φυλακή. Μάλιστα, ο Τζοχατζόπουλος, τότε Υπουργός Άμυνας, είχε ρωτήσει στη Βουλή «πόσοι είστε«, του απάντησαν «περίπου εκατό» και είπε «Καλά, κάνω Νόμο για εκατό άτομα κι έναν στη φυλακή;». Συλλαμβάνομαι έξω από το σπίτι μου, με κρατάνε για λίγο στο αστυνομικό τμήμα Δραπετσώνας, αλλά αφήνομαι προσωρινά ελεύθερος, με το σκεπτικό ότι ψηφίζεται ο Νόμος επομένως έχω το δικαίωμα να κάνω αίτηση.
Ο Νόμος τι έλεγε;
Η θητεία τότε ήταν 18 μήνες και ο νέος Νόμος έλεγε ότι οι αντιρρησίες θα μπορούσαν να κάνουν επιπλέον 18 μήνες, δηλαδή συνολικά 36 μήνες, ως εναλλακτική κοινωνική υπηρεσία σε κάποιο ίδρυμα. Εμείς ζητούσαμε ισόχρονη θητεία με τους υπόλοιπους και έξω από την στρατιωτικό σχεδιασμό. Στο μεταξύ, εντός του Συνδέσμου δεν είχαμε όλοι την ίδια αφετηρία, υπήρχαν διαφορετικές προσεγγίσεις – από τον αναρχικό ως εκείνον που έλεγε «αν με πάρεις στον Στρατό, ποιος θα οργώσει το χωράφι μου» Αυτό που μας ένωνε όλους ήταν ότι δεν θέλαμε να πάμε στον Στρατό και το λέγαμε ανοιχτά, δηλαδή δεν πηγαίναμε για το «τρελόχαρτο». Ο Νόμος τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1998, οπότε η αντιμετώπιση του κράτους αλλάζει τελείως, στο στυλ «ωραία, πήρατε αυτό που θέλατε, είναι δική μας δουλειά να το εφαρμόσουμε». Παράλληλα, ο Νόμος προέβλεπε μια επιτροπή που κρίνει αν είσαι αντιρρησίας. Η επιτροπή υπάρχει έως σήμερα.
Με τι κριτήριο αποφασίζει;
Με το αν έχεις σταθερές απόψεις, τις οποίες πρέπει να αποδείξεις… Και το αστείο είναι ότι υπάρχουν βουλευτές, που έχουν αλλάξει τρία-τέσσερα κόμματα, δηλαδή παλατζάρουν στην πολιτική τους καριέρα, και οι ίδιοι ζητούν να είσαι συνεπής απαράβατα και εφ όρου ζωής, επομένως άξιος να είσαι αντιρρησίας.
Τι έγινε με τη δική σου σύλληψη;
Το 1998 είμαι πάντα στη Δραπετσώνα, ανυπότακτος από το 1992, επομένως μου απαγορεύεται η έξοδος από τη χώρα. Έζησα συνολικά 17 χρόνια χωρίς διαβατήριο και τρεισήμισι χρόνια χωρίς ταυτότητα. Δεν έκανα αίτηση να υπαχθώ στον Νόμο, γιατί αρνήθηκα να κάνω επιπλέον 18 μήνες εναλλακτική υπηρεσία. Συλλαμβάνομαι και δικάζομαι στο Ναυτοδικείο. Η ποινή ήταν τέσσερα χρόνια με αναστολή, για να κάνω αίτηση. Προσφεύγω τότε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, μάλιστα με δικηγόρο τον Γιώργο Κατρούγκαλο. Η Σύμβουλος της Επικρατείας κρατά τον φάκελο στο συρτάρι, έρχεται η ώρα της έφεσης και καταδικάζομαι σε τέσσερα χρόνια. Το 1999 βρίσκομαι λοιπόν στις στρατιωτικές φυλακές Κορίνθου. Τηλεφωνώ στη Σύμβουλο της Επικρατείας που είχε τον φάκελό και της λέω «είμαι φυλακή». Μου λέει, «Κύριε Πετρομελίδη, τώρα έχει αλλάξει η νομική σας κατάσταση και δεν έχω δικαίωμα να ασχοληθώ». Κάπως έτσι είναι αυτό που λέμε ότι σε στοχοποιεί ένα σύστημα.
Πώς ήταν στη φυλακή;
Οι περισσότεροι ήταν για ναρκωτικά, είχαμε όμως και δυο για δολοφονίες. Ο ένας ήταν αξιωματικός του Στρατού, που είχε σκοτώσει το παιδί του. Αυτός έβλεπε κάποιον με διαφορετικό μοντέλο ζωής από το δικό του. Μου είχε πει «έχω φάει μια φορά ισόβια, δεν τρέχει τίποτα να φάω και δεύτερη». Γενικώς, πάντως, υπήρχε καλό κλίμα. Έμεινα δυόμιση μήνες στη φυλακή και με το που βγαίνω, παίρνω φύλλο πορείας, γιατί η στρατιωτική φυλακή θεωρείται στρατιωτική μονάδα. Δεν κατατάσσομαι, επομένως είμαι ξανά ανυπότακτος κι επιπλέον θεωρούμαι λιποτάκτης.
Βρέθηκες άλλες δύο φορές στη φυλακή.
Το 2001 με συνέλαβαν για τρίτη φορά – προηγουμένως είχα περάσει ένα ακόμη πενθήμερο στις στρατιωτικές φυλακές Κορίνθου. Στο ενδιάμεσο είχαν συλλάβει κατά λάθος τον αδερφό μου, μια μέρα που πήγε στον φούρνο. Τον βούτηξαν δύο άτομα και χρειάστηκε μισή ώρα στο τμήμα για να τους πείσει ότι δεν ήμουν εγώ. Γίνονταν και πιο σοβαρά, όπως την περίπτωση που η Ασφάλεια σταμάτησε τον γιο μου την ώρα που επέστρεφε από το σχολείο. Τον ρωτούσαν «πού κρύβεται ο πατέρας σου» κλπ. Ο μικρός τρόμαξε, δεν μας είπε τίποτα και μας περιέγραψαν τη σκηνή οι γείτονες.
Δεν ήταν μόνο η δική μου περίπτωση, ήταν νωρίτερα ο Νίκος Καρανίκας και άλλα παιδιά, και από ένα σημείο κι έπειτα το κράτος συνειδητοποίησε ότι δεν έχει ιδιαίτερο κέρδος να βάζει κόσμο στη φυλακή.
Στον Κορυδαλλό πώς βρέθηκες;
Το 2001, όπως είπα, με συνέλαβαν ξανά και βρίσκομαι για λίγες μέρες στον Κορυδαλλό, στην πτέρυγα των οικονομικών εγκληματιών. Γίνονται ερωτήσεις στη Βουλή, αντιδρά η Διεθνής Αμνηστία και βγαίνω, ελεύθερος μέχρι το Εφετείο. Στο Εφετείο έρχονται για υπεράσπιση ο Παπαδημούλης και άλλοι τέσσερις ευρωβουλευτές, γίνεται θόρυβος. Δεν ήταν μόνο η δική μου περίπτωση, ήταν νωρίτερα ο Νίκος Καρανίκας και άλλα παιδιά, και από ένα σημείο κι έπειτα το κράτος συνειδητοποίησε ότι δεν έχει ιδιαίτερο κέρδος να βάζει κόσμο στη φυλακή. Στο μεταξύ, είχαν φύγει και οι τελευταίες φουρνιές μισο-χουντικών στρατιωτικών. Θυμάμαι τα κατηγορητήρια στα πρώτα δικαστήρια που έγραφαν επί λέξει ότι «αν αυτός, ο συγκεκριμένος, λείψει από τον Στρατό, καταρρέει η αμυντική ικανότητα της χώρας», το οποίο είναι γελοίο.
Πότε σε αφήνουν ήσυχο;
Στο Εφετείο, που γίνεται το 2011, δεν υπάρχει αθώωση, αλλά ποινή με αναστολή. Κι αυτό, γιατί μόλις το 2004 σταμάτησε να θεωρείται στα χαρτιά ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε παρατεταμένη γενική επιστράτευση, επομένως η ανυποταξία έγινε από κακούργημα αυτομάτως πλημμέλημα. Τυπικά ξεμπλέκω όταν γίνομαι 45 ετών, δηλαδή το 2008. Παύω να καλούμε στον Στρατό, αλλά διώκομαι για τις προηγούμενες ανυποταξίες. Θυμάμαι μια κουβέντα ενός στρατοδίκη: «Θα πρέπει να θυμάσαι ότι κάθε μέρα που περνάει, έχουμε το δικαίωμα να σου ασκήσουμε καινούρια δίωξη».
Υπήρχε όλα αυτά τα χρόνια κάποια ανθρώπινη κουβέντα από στρατιωτικό;
Ναι, θυμάμαι έναν ταγματάρχη που μου είπε ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι ανοίξαμε μια ρωγμή σε αυτό το πολύ κλειστό σύστημα που λέγεται Στρατός. Ήταν ένας άνθρωπος που μπροστά του έβλεπε μεν έναν αντίπαλο, αλλά έναν αντίπαλο συνεπή. Επίσης, γνωρίσαμε πολλούς στρατιωτικούς που ήταν παντελώς αντίθετοι στον τρόπο που είναι δομημένος ο Στρατός. Έλεγαν, δηλαδή, ότι δεν θέλουν φαντάρους που υπηρετούν αναγκαστικά, αλλά αρκούν 40.000 επαγγελματίες που θα μπορούν να εκπαιδευτούν. Αυτό είναι μια συζήτηση που δεν έχουμε κάνει σοβαρά στην Ελλάδα.
Δηλαδή;
Το κράτος δεν ενδιαφέρεται αν θα πάει κάποιος στον Στρατό ή όχι. Για παράδειγμα, εξακολουθεί να υπάρχει το «τρελόχαρτο» ως μια πολύ διαδεδομένη μέθοδος. Επίσης, κάποια στιγμή ήταν περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι ως «ανυπότακτοι εξωτερικού». Πολύς κόσμος, επομένως πολλές ψήφοι, κι έτσι σε μια νύχτα απαλλάχτηκαν από την υποχρέωση να πάνε στον Στρατό, εκτός αν αποφασίσουν να να γυρίσουν στην Ελλάδα.
Τι ισχύει σήμερα με τους αντιρρησίες συνείδησης;
Πριν φύγει ο ΣΥΡΙΖΑ, είχε κάνει την εναλλακτική υπηρεσία 12 μήνες και βέβαια η Νέα Δημοκρατία ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε, ήταν να το αυξήσει σε 15 μήνες. Δεν έχω σαφή εικόνα, όμως ξέρω ότι σήμερα δεν είναι πολλοί οι μη θρησκευτικοί αντιρρησίες που περνούν το φίλτρο της επιτροπής.
Πόσο σημαντική είναι η πρόσφατη απόφαση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ;
Θεωρήθηκε ιστορική, γιατί λέει ότι η Ελλάδα έχει παραβιάσει μια σειρά από δικαιώματα που απορρέουν από το Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα σε ό,τι έχει να κάνει με την επαναλαμβανόμενη κλήση των αντιρρησιών, την αυθαίρετη κράτησή τους και την απαγόρευση μετακίνησης σε άλλη χώρα. Η Ελλάδα πρέπει να συμμορφωθεί. Εγώ αυτό που περιμένω από το κράτος είναι να επανορθώσει στο πρόσωπό μου κι επίσης να δει πώς πρέπει να αλλάξει η νομοθεσία. Δεν ξέρουμε τον τρόπο που έχει αντιδράσει η Ελλάδα – αν έχει αντιδράσει.
Τι μένει κοιτώντας αυτά τα 30 χρόνια;
Πιστεύω ότι βοηθήσαμε την κοινωνία να πάει ένα βήμα μπροστά. Τα νέα παιδιά έχουν σήμερα μια άλλη κατάσταση να διαχειριστούν και αυτό μόνο ως θετικό μπορώ να το δω. Ωστόσο, την ίδια στιγμή το κράτος συνεχίζει να είναι επιθετικό, συνεχίζει να υπάρχει η επιτροπή που φιλτράρει όσους δηλώνουν αντιρρησίες, κι επίσης υπάρχει ένας Στρατός στο απυρόβλητο – δείτε την πρόσφατη περίπτωση με την αυτοκτονία για bullying στον Στρατό. Το κράτος δεν το ενδιαφέρει αν θα πας στον Στρατό – υπάρχουν πολλοί τρόποι για να μην πας. Αρκεί να μη το λες ανοιχτά.
