ΤΟΛΜΗΡΗ ΣΑΤΙΡΑ ΚΑΙ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟΙ ΚΑΛΕΣΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΠΙΟ ΜΕΤΑΘΕΑΤΡΙΚΟ ΠΑΡΤΥ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ
Οι συντελεστές της παράστασης «Αριστοφάνης – Ηρώνδας: Contra tempo» μιλούν στο Magazine γι αυτό το μεταθεατρικό πάρτι που ετοιμάζεται να στηθεί στις αθηναϊκές πιάτσες.
Το χιούμορ, το πνεύμα και η αιχμηρή γλώσσα του Αριστοφάνη συναντιούνται με τους ακόλαστους, κωμικούς μιμίαμβους του Ηρώνδα, σε μια παράσταση που αποτελεί μια συναρπαστική σκηνική «μάχη» και ταυτόχρονα έναν «πόλεμο» ανάμεσα στα δύο φύλα, με μοναδικά όπλα την τολμηρή και ανελέητη σάτιρα. Ο λόγος για την δεύτερη καλοκαιρινή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος «Αριστοφάνης – Ηρώνδας: Contra tempo» σε δημιουργική σύνθεση κειμένων του Άκη Δήμου και σκηνοθεσία του Γιάννη Ρήγα.
Η παραγωγή ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη (6 & 7 Ιουλίου στο Θέατρο Δάσους), ακολούθησε περιοδεία σε όλη την Ελλάδα, ενώ στις 7 Σεπτεμβρίου θα παρουσιαστεί στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού.
Ο σκηνοθέτης Γιάννης Ρήγας αναφέρει χαρακτηριστικά στο σημείωμά του: “Στις μέρες μας ο αρχαίος ποιητής μοιάζει ξεπερασμένος, σχεδόν περιττός, νόστιμα αφελής. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν «πουλάει» πια, το βραδινό φαγητό το τρώμε ευκολότερα με λίγο τηλεοπτικό δράμα παρά με ανθρώπους που τρέχουν να κρυφτούν από τις σφαίρες ή που ανατινάζονται στους δρόμους. Μάθαμε επίσης να στεναχωριόμαστε λιγότερο όταν οι νεκροί είναι στρατιώτες και λίγο περισσότερο όταν είναι απλοί πολίτες…
Δύο ποιητές, δύο εποχές, δύο νοοτροπίες σε σύγκρουση. Μια ακροβασία ανάμεσα στο γέλιο και το δάκρυ, ένα θεατρικό γεγονός όπου ο κάθε θεατής καλείται να επιλέξει και να υποστηρίξει την πλευρά που προτιμά…
Πάνω στη σκηνή μας λοιπόν ήταν μια πρώτης τάξης ευκαιρία να συναντηθούν ο Αριστοφάνης και τα σπουδαία έργα του και ένας μεταγενέστερος ποιητής, ο Ηρώνδας. Βρέθηκαν και σώθηκαν, εκεί, γύρω στα 1900, κάποιοι 700 στίχοι του. Στην Αίγυπτο. Δεν τον ενδιαφέρουν οι πόλεμοι και οι φασαρίες. Ίσως κάποιες μικροσυγκρούσεις σε ένα υποδηματοποιείο, ο καυγάς ανάμεσα σε δυο εραστές. Τέτοια.
Δύο ποιητές, δύο εποχές, δύο νοοτροπίες σε σύγκρουση. Μια ακροβασία ανάμεσα στο γέλιο και το δάκρυ, ένα θεατρικό γεγονός όπου ο κάθε θεατής καλείται να επιλέξει και να υποστηρίξει την πλευρά που προτιμά…”
Τι συμβαίνει λοιπόν όταν ο μεγαλύτερος κωμικός ποιητής της κλασσικής Αρχαιότητας συναντά τον παραγνωρισμένο κωμωδιογράφο των ελληνιστικών χρόνων, ποια είναι η φύση της κωμωδίας και γιατί σήμερα γελάμε όλο και λιγότερο;
Ο Άκης Δήμου που έχει δημιουργικά συνθέσει τα κείμενα του έργου αναφέρει χαρακτηριστικά στο MAGAZINE “στο έργο αυτό με ενέπνευσε η ίδια η συνθήκη της δημιουργίας του. Υπήρχε στο μυαλό του Αστέριου Πελτέκη, του Γιάννη Ρήγα και του Γιώργου Χριστιανάκη αυτή η εξόχως γοητευτική ιδέα μιας φανταστικής αναμέτρησης του Αριστοφάνη με τον Ηρώνδα. Μου ζήτησαν, αν ήθελα, να της βάλω λόγια. Ήθελα γιατί είχα πολύ καιρό να πάω σ’ ένα πάρτι. Γιατί αυτό είναι για μένα το «Contra tempo»: ένα μεταθεατρικό, ας πούμε, πάρτι με καλεσμένους όλους όσοι… λείπουν: από τον Αθηναίο κωμωδιογράφο και τον ομότεχνό του των ελληνιστικών χρόνων μέχρι τον Κ.Π. Καβάφη, τον Μπέρτολτ Μπρεχτ και την Τζένη Καρέζη. Ας πούμε ότι έγραψα λίγο (και) σαν ντιτζέι: μιξάροντας φαινομενικά ετερόκλητα υλικά, δραματουργικούς κώδικες, κομμάτια κι αποσπάσματα έργων, διατρέχοντας τη διαδρομή από την αττική κωμωδία μέχρι την επιθεώρηση για να φτάσω στο άδοξο, κατακερματισμένο μας παρόν”.
Το «Contra tempo» είναι ένα μεταθεατρικό πάρτι με καλεσμένους όλους όσοι… λείπουν: από τον Αθηναίο κωμωδιογράφο και τον ομότεχνό του των ελληνιστικών χρόνων μέχρι τον Κ.Π. Καβάφη, τον Μπέρτολτ Μπρεχτ και την Τζένη Καρέζη.
Πώς όμως, το έργο αυτό επικοινωνεί με το σήμερα; Ο Άκης Δήμου αναφέρει πως “το «πώς», ας μην το αποκαλύψω. Ας πω μόνο ότι το έργο δεν θα υπήρχε χωρίς τους σημερινούς θεατές. Και δεν εννοώ μόνο όσους πιστούς προσέλθουν για να δουν την παράσταση, εννοώ τους θεατές που εμφανίζονται ως χαρακτήρες στη διάρκεια της δράσης και τους οποίους ουδόλως φαίνεται να απασχολεί αυτή η ιδιότυπη αντιδικία των δύο συγγραφέων καθώς είναι απορροφημένοι να ψάχνουν τρόπους διαχείρισης της απελπισίας τους στην Ελλάδα του 2021. Χωρίς το εύρημα αυτής της σύγκρουσης των δύο κόσμων (και χωρίς την υπερβολή στη διαχείρισή του), το ξαναλέω, η όποια απόπειρα να γράψω κάτι θα έπεφτε στο κενό”.
Ποια η σημασία του αστείου για εσάς και γιατί σήμερα γελάμε πια τόσο δύσκολα; “Δεν θα πρωτοτυπήσω: το γέλιο είναι απελευθερωτικό. Και το με τι γελάμε (και αν γελάμε), ωστόσο, και το τι κωμωδίες γράφουμε λένε πολλά για τον καθένα μας. Όσο γιατί σήμερα γελάμε όλο και πιο δύσκολα… τι να σας πω. Φαίνεται ότι έχουμε προπονηθεί τόσο γερά στο δράμα τόσα χρόνια που αρνούμαστε στον εαυτό μας ένα ηχηρό γέλιο ακόμα και για όλα εκείνα, πρόσωπα και πράγματα, που μόνο για γέλια είναι και που, ίσως, ένα γέλιο μας να τα εξαφάνιζε (ή, τουλάχιστον, να τα έβαζε στη σωστή τους θέση)” ομολογεί ο συγγραφέας του έργου.
Τι χωρίζει και τι ενώνει τους δύο αυτούς συγγραφείς;
Ο Δημήτρης Πιατάς αναφέρει πως “τους χωρίζει η διαφορά αιώνων, αισθητική και ιδεολογία ηθικής και ζωής. Τους ενώνει η αγάπη για το θέατρο και η κωμωδία. Το γέλιο ευτυχώς ενστικτωδώς παραμένει…ΙΔΙΟ!”, ενώ ο Tάσος Χαλκιάς προσθέτει “αναμφίβολα εκείνο πού ενώνει δύο δραματουργούς -συγγραφείς- ποιητές είναι η κοινή τους φιλοδοξία να τα καταφέρουν και να αποδείξουν την αξία τους! Άλλωστε και μέσα από το έργο του Άκη Δήμου που θα παρουσιάσουμε, ο Αριστοφάνης ανοιχτά παραδέχεται ότι και ο Ηρώνδας τον ίδιο σκοπό υπηρετεί. Από την αγαθή πρόθεση, όμως, έως τη διαδικασία της ευγενούς άμιλλας και του τελικού σκηνικού αποτελέσματος μεσολαβούν πολλά στάδια δημιουργικής αναζήτησης και σκληρών διεργασιών προκειμένου ένας μύθος να πάρει σάρκα και οστά, αλλά και να υπηρετήσει τη φιλοδοξία του δημιουργού του! Κι εδώ πια έχουμε έναν αδιαμφισβήτητο δημιουργό, διαχρονικότατο και πανεπίκαιρο, απέναντι σε έναν ουραγό που “τρέχει” ξοπίσω του, περίπου 700 χρόνια μετά τον θάνατό του, και που επιχειρεί ανεπιτυχώς με τους ολίγους σωζόμενους Μιμίαμβους να θαμπώσει την περίλαμπρη μορφή του παππού Αριστοφάνη!»
Ο Ταξιάρχης Χάνος από την πλευρά του αναφέρει πως “το έργο που προέκυψε μέσα από τη δημιουργική σύνθεση των κειμένων του Αριστοφάνη και του Ηρώνδα από τον Άκη Δήμου ναι μεν αναπαριστά την εποχή στην οποία γράφτηκαν, αλλά συγχρόνως καταδεικνύει ότι μπορεί τα πάντα να αλλάζουν γύρω μας καθώς τα συναισθήματα και η ανάγκη του ανθρώπου να ονειρευτεί, να κλάψει ή να γελάσει παραμένει αναλλοίωτη ανά τους αιώνες. Γι’ αυτό και τα κείμενα αυτά παραμένουν διαχρονικά και επίκαιρα και το μοίρασμά τους με τους θεατές μέσα από τη συνθήκη μιας παράστασης καθιστά αυτή τη διαδικασία μαγική για όλους”.
Ο Αριστοφάνης κινείται στη σφαίρα της ουτοπικής πολιτικής αναζήτησης, ο Ηρώνδας καταπιάνεται με το χιούμορ των μικρών και ασήμαντων πραγμάτων.
“Ο ένας είναι ο οραματιστής ποιητής των μεγάλων ιδεών, ο άλλος είναι ο σκιτσογράφος των καθημερινών, ανάλαφρων στιγμών. Ο καθένας αντίστοιχος του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι της εποχής του. Ο Αριστοφάνης κινείται στη σφαίρα της ουτοπικής πολιτικής αναζήτησης, ο Ηρώνδας καταπιάνεται με το χιούμορ των μικρών και ασήμαντων πραγμάτων. Τους ενώνει όμως η ίδια η Τέχνη. Το Θέατρο, η Κωμωδία, ανεξαρτήτως εποχής, είδους ή ύφους. Ο καθένας τους έβαλε τη δική του λίθο στην ιστορική συνέχεια του παγκόσμιου θεατρικού οικοδομήματος” λέει ο Κωνσταντίνος Χατζησάββας, ενώ ο Σταμάτης Γαρδέλης καταλήγει “τους χωρίζει ένας ποιητικός κυνισμός απέναντι σε μια ευαίσθητη ελαφρότητα και τους ενώνει η ενώνει η στειρότητα των ίσων αποστάσεων”.
Τι γοητεύει ιδιαίτερα τους ηθοποιούς στους χαρακτήρες που υποδύονται;
Ο Σταμάτης Γαρδέλης είναι ο Διόνυσος και όπως λέει στο Magazine “τον Διόνυσο δεν μπορείς να τον δεις παρά σαν ελλειπτική πρακτική βύθισης από αδρανείς Ορφικούς”.
Ο Δημήτρης Πιατάς που ενσαρκώνει τον Λέλεξ, τον Δούλο του Αριστοφάνη και τη Μυρρίνη αποκαλύπτει πως τον γοητεύει η “διαφορετικότητα και η δυνατότητα υπηρετώντας την κωμωδία, να χρησιμοποιεί διαφορετικά υλικά… για το ίδιο μέσο: Το ΓΕΛΙΟ!”
Ο Tάσος Χαλκιάς είναι ο Ιππώναξ, ο Δούλος του Ηρώνδα και ο Κέρδωνας και αποκαλύπτει πως τον γοητεύει “η έρευνα, το ψάξιμο, η ανακάλυψη, η αναγνώριση του χαρακτήρα, η επικοινωνία με τον ρόλο, είναι σ’ αυτό το στάδιο, ό,τι πιο μαγικό εμπεριέχεται στην Τέχνη του θεάτρου. Αρχίζει ένα παιχνίδι ψυχολογίας και ψυχανάλυσης. (Αφαιρουμένων παρακαλώ των επιστημονικών συμπερασμάτων και διαγνώσεων) Η δουλειά είναι καλλιτεχνική και ουχί επιστημονική! Κατ’ επέκταση θαυμαστή! Και συνεχίζω: όσα περισσότερα μας χωρίζουν σαν χαρακτήρες από τον ρόλο που πρόκειται να υποδυθούμε, τόσα περισσότερα ενδιαφέροντα ευρήματα προκύπτουν έως ότου τον αναγνωρίσουμε πλήρως! Ναι, πλήρως, ακούγεται βαρύγδουπο, αλλά είναι έτσι! Μετά απ’ αυτή την αναγνώριση, ό,τι του δώσω, θα πρέπει να ‘ναι δικό του, να του ανήκει. Ναι, μεν, θα εκπορεύεται από μένα, αλλά θα του χαριστεί, θα του ανήκει! Κι έτσι θ’ ανέβω μέσα απ’ αυτόν στη σκηνή… Ναι, είναι ένα ιδιαίτερα γοητευτικό και δημιουργικό για τον Ηθοποιό στάδιο δουλειάς, είναι η πεμπτουσία της τέχνης του, της τέχνης του Θεάτρου, της Υποκριτικής Τέχνης!”
Ο Ταξιάρχης Χάνος σαν Αριστοφάνης και Κινησίας αναφέρει “μαζί με όλα τ’ άλλα το γεγονός «ότι ο Αριστοφάνης είναι ο επιφανέστερος ποιητής της αρχαιότητας στην κωμωδία» όπως αναφέρεται και μέσα στο κείμενο. Τώρα πως “παίζεις” έναν τέτοιο χαρακτήρα αρχαίο, αλλά και διαχρονικό που θα μπορεί ο θεατής να τον αναγνωρίσει στο σήμερα και να ταυτιστεί μαζί του είναι κάτι που το ψάχνω και αυτό αποτελεί και την πιο γόνιμη και γοητευτική διαδικασία στη δουλειά μου. Να ψάχνουμε δηλαδή ατομικά αλλά και από κοινού ως θίασος και να αναζητούμε τις αλήθειες του έργου και τον τρόπο να τις αναδείξουμε όλοι μαζί οι συντελεστές συνεργαζόμενοι με ένα κοινό σκοπό: το ανέβασμα μιας παράστασης”.
Τέλος, ο Κωνσταντίνος Χατζησάββας που ενσαρκώνει τον Ηρώνδα ναφέρει πως “ο συγγραφέας μας, Άκης Δήμου, είχε την έξυπνη (με όρους κωμωδίας) ιδέα να ντύσει τον Ηρώνδα γυναίκα, επειδή κάποιοι ιστορικοί δεν είναι βέβαιοι για το φύλο του (ή της) κωμωδιογράφου. Νομίζω για κάθε άντρα ηθοποιό αποτελεί πρόκληση να παίξει γυναικείο ρόλο. Εξ αρχής προσπάθησα να προσεγγίσω το χαρακτήρα μαλακά και με γλυκύτητα, όχι με κλισέ τρόπους που μου είναι απωθητικοί. Είναι ένα πολύ απαιτητικό και συγχρόνως απελευθερωτικό παιχνίδι”.
