ΒΙΓΚΟ ΜΟΡΤΕΝΣΕΝ: ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΣΒΗΣΕΙΣ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΟΥ, ΤΗΝ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΠΟΥ ΚΟΥΒΑΛΑΣ

“Ελπίζω να σου δοθεί η ευκαιρία κάποια στιγμή να δεις την ταινία και σε μεγάλη οθόνη”. Αυτές είναι οι τελευταίες κουβέντες του Βίγκο Μόρτενσεν πριν λάβει τέλος η διαδικτυακή μας συνομιλία μέσω Zoom, με κλειστές κάμερες μετά από δική του παράκληση – το αναφέρω για το ενδεχόμενο σημειολογικό ενδιαφέρον.

Η ταινία στην οποία αναφέρεται είναι το Falling, που πραγματεύεται τη δυσλειτουργική σχέση ενός συντηρητικού, χειριστικού, ενίοτε κακοποιητικού πατέρα (ερμηνεία ζωής από τον Λανς Χένρικσεν) τη φροντίδα του οποίου, μόλις αρχίζει η εκφυλιστική πορεία της άνοιας, αναλαμβάνει, γιατί παραδόξως το αντιλαμβάνεται ως χρέος του, ο μεγάλος του γιος (Μόρτενσεν) που ζει με τον σύντροφό του και την κόρη τους στην Καλιφόρνια.

Είναι η παρθενική σκηνοθετική απόπειρα του καταξιωμένου, και τρεις φορές υποψήφιου για Όσκαρ, ηθοποιού και η αντικειμενική αλήθεια είναι ότι καλλιτεχνικά στέφθηκε με επιτυχία, με τον μέσο όρο των κατά πλειοψηφία ευνοϊκών κριτικών να φτάνει το 63% στο Metacritic και το 67% στο Rotten Tomatoes – καθόλου άσχημα για πρώτη φορά.

Άσχημο, πρώτα και κύρια για τον ίδιο τον σκηνοθέτη, σεναριογράφο και πρωταγωνιστή, είναι φυσικά ότι ελέω πανδημίας και κλειστών κινηματογραφικών αιθουσών, το παιχνίδι της ταινίας με την όποια τύχη της εκτός των διαφόρων φεστιβάλ που προβλήθηκε ήταν εξαρχής χαμένο.

Η ζωή όμως για τον Μόρτενσεν συνεχίζεται και μάλιστα εν μέρει στην Ελλάδα, όπου θα πραγματοποιηθούν τα γυρίσματα της νέας ταινίας του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ με τίτλο “Crimes of the Future”. Η υπόθεση της πολλοστής συνεργασίας τους έχει να κάνει με μια “βαθιά βουτιά στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, όπου η ανθρωπότητα μαθαίνει να προσαρμόζεται στο συνθετικό περιβάλλον. Αυτή η εξέλιξη ωθεί τους ανθρώπους πέρα από τη φυσική τους κατάσταση, σε μία μεταμόρφωση”. Πρόκειται φυσικά για sci-fi, και μάλιστα για remake της ομώνυμης ταινίας που ο Καναδός σκηνοθέτης είχε γυρίσει το 1970, και στα πρωταγωνιστικά credits συναντάμε επίσης τη Λεά Σεϊντού και την Κρίστεν Στιούαρτ.

“Στη ζωή μου μέχρι σήμερα έχω διδαχθεί από μερικούς πολύ καλούς…καθηγητές, ας τους αποκαλέσω έτσι. Ο πρώτος που μου έρχεται στο μυαλό είναι ο Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ” λέει ο πάλαι ποτέ “Άραγκορν”. Και μοιράζεται με το Magazine μερικά ακόμη χρήσιμα πράγματα που του έχει μάθει μέχρι σήμερα η ζωή.

Παρά τις δυσκολίες στα γυρίσματα, στη συγκέντρωση των χρημάτων και φυσικά παρά τις δυσκολίες εξαιτίας της πανδημίας που δεν επέτρεψαν στο Falling να έχει μια κανονική πορεία στις αίθουσες, απόλαυσα κάθε στιγμή.

Τα κομμάτια του παζλ που μπήκαν στις σωστές θέσεις ώστε να μπορέσω να σκηνοθετήσω την πρώτη μου ταινία ήταν τα δολάρια, το χρήμα.

Η σκηνοθεσία είναι κάτι που ήθελα να κάνω πολύ καιρό. Κατά καιρούς γράφω διάφορες ιδέες για σενάρια. Νομίζω ότι η πρώτη φορά που το πήρα στα σοβαρά ήταν πριν από 20, ίσως και 23 χρόνια. Είχα φτάσει πολύ κοντά στο να φτιάξω μία ταινία, είχα εξασφαλίσει το 25% του προϋπολογισμού, δυστυχώς όμως δεν μπορούσα να βρω άλλα χρήματα, αυτά που είχα μαζέψει δεν ήταν αρκετά για να κάνω την ταινία, οπότε άρχισα να δουλεύω πολύ ως ηθοποιός. Από τότε δεν έχω σταματήσει. Ούτε όμως σταμάτησα να γράφω και να ελπίζω ότι μια μέρα θα καταφέρω να ηγηθώ μιας τέτοιας συλλογικής προσπάθειας. Ό,τι και να σου πουν, οι ταινίες είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα αυτό: μια συλλογική προσπάθεια. Τουλάχιστον όταν γίνεται σωστά.

Ως φωτογράφος και γραφιάς, πάντα με ενδιέφερε το πώς κάτι που είναι γραμμένο σε ένα κομμάτι χαρτί, σε ένα σενάριο, ζωντανεύει στη μεγάλη οθόνη, ακριβώς γιατί τόσοι διαφορετικοί άνθρωποι με τόσες διαφορετικές δεξιότητες δουλεύουν μαζί.

Δοκίμασα ξανά πριν από 7-8 χρόνια, αλλά ούτε και εκείνη η προσπάθεια ευοδώθηκε. Μετά έγραψα το σενάριο του Falling, αλλά δε μπορούσα να μαζέψω το αναγκαίο χρηματικό ποσό. Το παράτησα, ξεκίνησα να γράφω κάτι άλλο, όμως ούτε τότε τα κατάφερα, οπότε επέστρεψα στο Falling και τελικά κατάφερα οριακά να συγκεντρώσω τα χρήματα ώστε να γυρίσω την ταινία με τους δικούς μου όρους. Μπορεί να μην είχα το περιθώριο για όσες μέρες γυρισμάτων ήθελα, αλλά είχα προετοιμαστεί πολύ καλά ώστε να μην αποτελέσει πρόβλημα. Ήμασταν πανέτοιμοι να το δοκιμάσουμε.

Δεν μπορείς να αλλάξεις το παρελθόν. Θα μου άρεσε να είχα σκηνοθετήσει μία ταινία πριν από 30 χρόνια; Ναι, φυσικά, και πριν από 20 ή 10 χρόνια. Όμως απλά δεν συνέβη. Προσπαθώ να βρίσκω τα θετικά σε κάθε κατάσταση. Και αυτό που νομίζω ότι είναι θετικό στο ότι χρειάστηκε να περιμένω τόσο πολύ, είναι ότι έμαθα πώς να δουλεύω με αποτελεσματικό και παραγωγικό τρόπο ώστε να υλοποιηθεί μια ταινία. Είναι κάτι που έμαθα μέσα από τις συνεργασίες μου με μερικούς πολύ καλούς σκηνοθέτες στην καριέρα μου μέχρι σήμερα. Παρατηρούσα τη διάδρασή τους με τους ηθοποιούς και το συνεργείο. Από την άλλη έχω δει και σκηνοθέτες να μην το κάνουν και τόσο καλά όλο αυτό. Ίσως από αυτούς να έμαθα ακόμη πιο σημαντικά πράγματα. Έμαθα να μην κάνω τα ίδια λάθη.

Δεν είναι προφανώς κακό να μου λένε ότι η πρώτη μου σκηνοθετική απόπειρα θυμίζει Κλιντ Ίστγουντ και Τέρενς Μάλικ. Οι καλές δουλειές τους είναι αξιοθαύμαστες.

Στη ζωή μου μέχρι σήμερα έχω διδαχθεί από μερικούς πολύ καλούς…καθηγητές, ας τους αποκαλέσω έτσι. Ο πρώτος που μου έρχεται στο μυαλό είναι ο Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, τώρα πια ξέρω τις μεθόδους του πολύ καλά. Όμως έχω μάθει κάτι από όλους. Από τον Πίτερ Φαρέλι μέχρι τον Πίτερ Γουίαρ με τον οποίο έκανα μία από τις πρώτες μου ταινίες, το Witness. Ακόμη θυμάμαι την αποτελεσματικότητα, την ηρεμία και την προετοιμασία του. Ήταν αξιοθαύμαστος. Το μόνο κακό είναι ότι ίσως να πήρα τη λάθος εντύπωση για το πώς γίνονται συνήθως τα πράγματα. Στα γυρίσματα επικρατούσε ηρεμία και επαγγελματισμός, δεν υπήρχαν φωνές και καθώς συνέχισα να δουλεύω ως ηθοποιός, δεν άργησα να συνειδητοποιήσω ότι δυστυχώς δεν είναι αυτή η κανονικότητα.

Όταν με τα χρόνια απέκτησα τη δυνατότητα να επιλέγω δουλειές και ταινίες στις οποίες ήθελα να πάρω μέρος, όταν δεν χρειαζόταν να λέω ναι σε όποια δουλειά με δέχονταν, είτε για τα λεφτά είτε για την εμπειρία, ο στόχος μου ήταν να δουλεύω με σκηνοθέτες που εκτιμούσα όχι μόνο τη δουλειά αλλά και τον χαρακτήρα τους. Είναι μια σειρά πολύ διαφορετικών ταινιών, όμως οι σκηνοθέτες έχουν παρόμοια προσέγγιση στη δουλειά: πολύ καλή προετοιμασία και πολλή ηρεμία.

Με το Falling δεν προσπάθησα συνειδητά να ξεσηκώσω στοιχεία από κάποια συγκεκριμένη ταινία. Όμως όλες οι ταινίες που έχω δει, όλες οι ταινίες στις οποίες έχω πάρει μέρος, υποθέτω ότι κάτι μου έχουν μάθει. Η προσωπικότητά μου είναι μπολιασμένη από κάτι στο οποίο δεν χρειάζεται καν να ανατρέψω συνειδητά. Είναι εκεί. Είναι ο εαυτός μου.

Ως ηθοποιός, όση προετοιμασία και να κάνεις πριν ξεκινήσει το γύρισμα, το θέμα είναι να είσαι παρών και να επικοινωνείς με τους συναδέλφους σου. Ό,τι έχεις κάνει μέχρι εκείνη τη στιγμή είναι μέσα σου και αν είσαι τυχερός θα μπορέσεις να ανατρέξεις στις σωστές αναφορές, χωρίς όμως να το κάνεις θέμα. Αρκεί να συμβαίνει οργανικά. Να μην το καταλαβαίνεις καν. Το ίδιο ισχύει και με τη σκηνοθεσία.

Ως σκηνοθέτης δεν μου αρέσει να τα δείχνω όλα. Δεν μου αρέσει να τα λέω όλα. Δεν μου αρέσει να κρίνω τους ήρωες μου. Θέλω ο θεατής να συμμετέχει στην αφήγηση της ιστορίας. Θέλω να ενδιαφερθούν αρκετά ώστε να δουν από μόνοι τους αυτά που δεν τους δείχνω εγώ.

Δεν ξεχωρίζω το γράψιμο του σεναρίου από τη σκηνοθεσία. Και τα δύο μαζί αποτελούν μία ολοκληρωμένη, εξελικτική διαδικασία. Γράφω μια ιστορία, μετά τη μετατρέπω σε σενάριο, μετά κάνω το ρεπεράζ, μετά κάνω το κάστινγκ, μετά βρίσκω το κατάλληλο συνεργείο, μετά γυρίζουμε, μετά γίνεται η επεξεργασία. Κάθε επόμενο βήμα συνδέεται με τα προηγούμενα, μέχρι να οδηγηθείς στο τέλος.

Σε σχέση με παλιότερα σενάρια, έγραψα το Falling σχετικά γρήγορα. Δεν ξέρω γιατί. Δεν είχα καν μια συγκεκριμένη δομή, ένα σκελετό που να μου επιτρέπει να ξέρω το τέλος ή την τρίτη πράξη. Δεν ήξερα αν αυτό που έγραφα ήταν διήγημα, μυθιστόρημα ή σενάριο. Απλά ξεκίνησα να γράφω ορμώμενος από ορισμένες δικές μου αναμνήσεις που γρήγορα απέκτησαν διαστάσεις μυθοπλασίας. Καθώς έγραφα, πολλές εικόνες δημιουργήθηκαν στο μυαλό μου, οπότε σκέφτηκα να το κάνω σενάριο. Είχα έτοιμο το πρώτο draft σε μόλις δυο-τρεις εβδομάδες, ενώ άλλα σενάρια μου πήραν πολλούς μήνες για να τα τελειώσω. Μετά το ξανάγραψα, άρχισα τις αλλαγές, και τις συνέχισα ακόμη και μετά το κάστινγκ. Ήξερα ότι δεν θα μου δινόταν άλλη ευκαιρία να γυρίσω τη συγκεκριμένη ταινία.

Όσο πιο προετοιμασμένος είσαι, όσο μεγαλύτερη προσοχή δίνεις στις λεπτομέρειες, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να κάνεις κάτι καλό.

Μερικές εικόνες και φράσεις του Falling είναι βγαλμένες από αληθινές αναμνήσεις που μοιράζομαι με τους αδερφούς μου. Γι’ αυτό άλλωστε η ταινία είναι αφιερωμένη σε αυτούς, από σεβασμό στις κοινές μας εμπειρίες. Δεν ήξερα πώς θα αντιδράσουν όταν τους έδειξα την ταινία. Τελικά αντέδρασαν πολύ θετικά. Δεν είχαν κανένα πρόβλημα με τις σκηνές που είχαν ζήσει οι ίδιοι στην πραγματικότητα. Από αυτό το σενάριο όμως πολύ μεγάλη απόσταση μέχρι τα βιβλία του Καρλ Ούβε Κνάουσγκορντ, για παράδειγμα, είναι πολύ μεγάλη. Ακόμη όμως και αν γράφεις κάτι απόλυτα αυτοβιογραφικό, θα είναι η αποτύπωση της δικής σου πραγματικότητας. Όπως όλοι ξέρουμε, η μνήμη είναι πολύ υποκειμενική υπόθεση, άρα απόλυτα αναξιόπιστη ως πηγή ιστορικής ακρίβειας. Μερικές φορές νομίζουμε πως αυτά που θυμόμαστε εμείς, είναι ακριβώς αυτά που θυμούνται όσοι ακόμη ήταν παρόντες. Προφανώς αυτό δεν συμβαίνει ποτέ.

Σε κάθε φιλική, οικογενειακή ή ερωτική σχέση, για να υπάρχει διάρκεια όλοι οι εμπλεκόμενοι πρέπει να κάνουν παραχωρήσεις. Πρέπει να είσαι ευέλικτος και να προσαρμόζεσαι στις συνθήκες που αλλάζουν. Πρέπει να δίνεις για να πάρεις. Αν ένας από τους δύο αρνείται να αλλάξει, είναι πολύ δύσκολο να προχωρήσει η σχέση. Μερικές φορές πρόκειται για μικρά πράγματα που από μόνα τους φαντάζουν ασήμαντα. Όλα μαζί όμως σιγά σιγά κάνουν τη διαφορά. Είναι όπως η διάσημη ιστορία με τον βάτραχο. Αν τον βάλεις σε κρύο νερό και το θερμάνεις, όταν θα φτάσει στο σημείο βρασμού θα είναι πολύ αργά για να πηδήξει έξω ο βάτραχος. Μπορεί να αγαπάς κάποιον και να σκέφτεσαι ότι έχει απλά μια κακιά στιγμή. Όσο όμως αυτές οι κακές στιγμές πληθαίνουν και εντείνονται, φτάνεις σε ένα σημείο που δεν αντέχεις άλλο. Και αναρωτιέσαι γιατί δεν έκανες κάτι νωρίτερα. Μα γιατί πίστευες ότι δεν άξιζε τον κόπο, ότι δεν ήταν κάτι σοβαρό.

Πολλές οικογένειες, αν όχι οι περισσότερες, μπορούν να ραγίσουν ή να σπάσουν, αλλά μπορούν και να ανασυνταχθούν, έστω σε μια διαφορετική δομή. Αρκεί όμως όλοι οι εμπλεκόμενοι να μπορούν να επιδείξουν σε κάποιο βαθμό ενσυναίσθηση και συμπόνια.

Το θέμα δεν είναι να ζήσεις το χάπι εντ των παραμυθιών. Το θέμα είναι να μάθεις κάτι για τον άλλο και για τον εαυτό σου.

Στο τέλος της ημέρας ίσως να πρέπει απλά να αποδεχθείς τον άλλο γι’ αυτό που είναι. Οι άνθρωποι προφανώς τείνουμε να νιώθουμε πιο άνετα δίπλα σε όσους μας αποδέχονται γι’ αυτό που είμαστε. Δεν είναι φυσικά εύκολο. Μπαίνει στη μέση η περηφάνια και ο εγωισμός. Κάποιοι δεν το καταφέρνουν ποτέ. Το θέμα δεν είναι να ζήσεις το χάπι εντ των παραμυθιών. Το θέμα είναι να μάθεις κάτι για τον άλλο και για τον εαυτό σου.

Όταν βλέπεις μια αδικία, θες να διορθωθεί αμέσως. Πρέπει όμως να έχεις υπομονή και κάθε φορά να πετύχεις την εξέλιξη που μπορείς. Μερικά πράγματα δεν μπορούν να αλλάξουν τόσο γρήγορα όσο θα θέλαμε.

Τι μπορείς να κάνεις όταν έχεις μπροστά σου πολιτικούς που είναι διαρκώς ανειλικρινείς, που δεν έχουν κανένα έρμα ηθικής, που δεν τους καίγεται καρφί για την αλήθεια, που είναι μισογύνηδες; Σε κάποιο βαθμό πρέπει να ζήσεις μαζί τους, διαφορετικά θα πρέπει να φύγεις από τη χώρα σου, να πας να ζήσεις σε μια σπηλιά. Πρέπει να βρεις τον τρόπο να ανοίξεις μαζί τους ένα διάλογο. Είναι όπως σε μια φιλική ή ερωτική σχέση. Όταν βλέπεις ότι δεν αντέχετε άλλο μαζί, μπορείς να τα μαζέψεις και να φύγεις ή να προσπαθήσεις να βρεις έστω ένα δίαυλο επικοινωνίας, ελπίζοντας ότι η προσπάθεια σου θα αξίζει τον κόπο.

Όταν είσαι σε μια προβληματική κατάσταση, αν αντιδράσεις με θυμό, ακόμη κι αν είναι δικαιολογημένος, το μόνο που θα καταφέρεις είναι να μεγαλώσεις το πρόβλημα, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Αν αντιδράσεις με θυμό απέναντι στην αδικία, μάλλον δεν θα καταφέρεις τίποτα. Αν αντιδράσεις ειρηνικά, μπορεί να πάρει περισσότερο αλλά μόνο έτσι θα έχεις όντως την πιθανότητα να φτάσεις εκεί που θέλεις να φτάσεις. Η βία ως αντίδραση στη βία δεν λύνει κανένα πρόβλημα. Είναι όμως δύσκολο, πολύ δύσκολο να είσαι υπομονετικός είτε απέναντι σε έναν άνθρωπο είτε απέναντι σε ένα κοινωνικό ζήτημα.

Η πόλωση, ο ρατσισμός, ο μισογυνισμός στις ΗΠΑ δεν οφείλονται στον Τραμπ. Αποτελούν τεράστια προβλήματα που προϋπήρχαν και θα συνεχίσουν για πολύ καιρό ακόμη να υπάρχουν. Ορισμένοι πολιτικοί, όπως ο Τραμπ, απλώς εκμεταλλεύονται καταστάσεις. Με άλλα λόγια, όπως όλοι οι εξτρεμιστές, τύποι σαν τον Τραμπ παίζουν το ρόλο και του πυρομανή και του πυροσβέστη. Τους αρέσει να ξεκινάνε μια φωτιά και μετά να φωνάζουν: “Φύγετε από τη μέση, εγώ μπορώ να τη σβήσω”. Τους αρέσει να προκαλούν χάος και μετά λένε ότι μόνο αυτοί μπορούν να βάλουν τα πράγματα σε τάξη. Είναι μια τακτική που χρησιμοποιείται από φασιστικά και όχι μόνο κόμματα σε όλη την ανθρώπινη ιστορία.

Ο ρατσισμός δεν θα εκλείψει μόνο και μόνο γιατί ψηφίζεται ένας καινούριος νόμος. Είναι ένα πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει κάθε γενιά. Το πρόβλημα της δυσπιστίας απέναντι σε ανθρώπους που είναι διαφορετικοί είναι αέναο, είναι κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης. Χρειάζεται διαρκής επαγρύπνηση.

Η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα ήταν ένα πολύ κομβικό σημείο στην ιστορία των ΗΠΑ. Ο σπόρος της βίας ήταν ήδη, προ πολλού φυτεμένος στην αμερικανική πολιτική και κοινωνία. Προφανώς υπήρχε μια μερίδα του κόσμου που δεν μπορούσε να χωνέψει ότι είχαμε μαύρο Πρόεδρο. Άνθρωποι σαν τον Τραμπ δεν σταμάτησαν να μιλάνε γι’ αυτό από τη στιγμή της εκλογής του, το 2008. Ήταν επόμενο να υπάρξει μια έκρηξη βίας.

Δεν μπορείς να σβήσεις το παρελθόν σου, την κληρονομιά που κουβαλάς. Αυτό που μπορείς να κάνεις είναι να συμφιλιωθείς με αυτό, να το αναγνωρίσεις και τελικά να προχωρήσεις στη ζωή σου.

Ως ηθοποιός έχουν υπάρξει περιπτώσεις ταινιών που η προετοιμασία για το ρόλο ήταν το πιο αξιομνημόνευτο στάδιο της διαδικασίας. Ακόμη και υπό τις χειρότερες συνθήκες μαθαίνεις κάτι. Ή μαθαίνεις να μην κάνεις κάτι. Πάντα θα βγεις κερδισμένος από την εμπειρία.

Το να κάνεις μια ταινία σε πολύ μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με το να αντιμετωπίζεις εμπόδια και απρόβλεπτα προβλήματα. Όσο πιο θετικά και συλλογικά τα αντιμετωπίζεις, τόσο πιο εύκολη θα είναι η επίλυση τους. Κάπως έτσι δεν είναι η ζωή;